بخشی از مقاله
مقدمه
افراد هنگام جسـتجوی اطلاعـات سـلامتی بـا چـالش هـای متعددی مانند: افزایش شیوع و بـروز بیمـاریهـای مـزمن، پیچیدگی سیستم سلامتی، نیاز به حضـور در مراقبـتهـا و افزایش اطلاعات قابل دسترس روبه رو هستند .(1) مردم باید بتوانند مسـئولیت هـای جدیـدی را درزمینـهی جسـتجوی اطلاعات، درک مسـئولیت هـا، سـنجش و پـایش سـلامتی،
* نویسنده مسئول: مریم افشاری ، مرکز بهداشت شهرستان تویسرکان، واحد تغذیه و بهداشت خانواده
تلفن: 081-34928652 ایمیل: afshari_m20@yahoo.com
تصمیم گیری درباره بیمـه و انتخـاب نـوع مراقبـت انتخـاب کنند .(2) سواد سلامت (Health Literacy) عبارت از میزان ظرفیت فرد بـرای کسـب، تفسـیر، درک اطلاعـات اولیـه و خدمات سـلامتی اسـت کـه بـرای تصـمیم گیـری مناسـب ضروری میباشد .(3)
سواد سلامت شامل، توانایی درک دستورالعملهای داروهای تجویزشده، بروشورهای آموزش پزشکی، فرمهای رضایتنامه،
http://jech.umsha.ac.ir
49 سواد سلامت بزرگسالان شهرستان تویسرکان
توانـایی بهــرهمنــدی از سیســتم پیچیــده پزشــکی، مهــارت
خواندن، شنیدن و تجزیه وتحلیل، تصـمیم گیـری و توانـایی
به کارگیری این مهارت ها در موقعیت هـای سـلامتی مربـوط
میشود کهلزوماً به سال های تحصـیل یـا توانـایی خوانـدن
عمومی مربوط نمیشود .(4) بر این اساس سـازمان جهـانی
بهداشت اخراًی در گزارشی، سواد سلامت را به عنوان یکی از
مهم ترین تعیین کننده های سـلامت مشـخص نمـوده اسـت
.(5) اگرچه هنوز به درستی مشخص نیست که سواد سلامت
تا چه اندازه بر سلامتی اثر میگـذارد، امـا دلایـل متعـددی
نشان دهنده آن است که بسیاری از نتایج نـامطلوب وابسـته
بهسلامتی، در اثر سواد سلامت ناکافی میباشد .(6)
بر اساس مطالعات مرکـز اسـتراتژیهـای مراقبـت سـلامتی
آمریکا، افراد دارای سواد سلامت کم، اطلاعـات نوشـتاری و
گفتاری ارائه شده توسط تـیم سـلامت را درک نکـرده و بـه
توصیه های داده شـده عمـل نمـیکننـد، وضـعیت سـلامتی
ضعیف تری دارند و هزینه های بیشتری را متحمل میشـوند
.(7) برخی از عوامل ازجملـه پیشـرفت هـای دارویـی بـرای
تولید داروهـای جدیـد، افـزایش بیمـاریهـای غیـر واگیـر،
حرکت به سوی مشتری مـداری و بیمـار محـوری، اسـتقرار
اطلاعــات ســلامتی در وســایل ارتبــاطجمعـی بــهخصــوص
اینترنت از عـواملی هسـتند کـه در دو دهـهی اخیـر باعـث
افــزایش تقاضــا بــرای مشــارکت بیمــار در تصــمیمگیـری و
مدیریت بیماری شده اند و اهمیت سواد سـلامت را افـزایش
داده اند .(8) سواد سلامت مجموعه ای از ظرفیت های فـردی
است که به شخص کمـک مـیکنـد تـا اطلاعـات جدیـد را
کسب کند و در عمل به کار گیرد .(9) در مطالعه جواد زاده
و همکاران در شهر اصفهان 46/5 درصد افراد سواد سـلامت
کافی، 38 درصد سواد سـلامت مـرزی و 15/5 افـراد سـواد
ناکــافی داشــتند .(10) مطالعــهای در برزیــل بــا اســتفاده از
پرسشنامه خلاصه شده سواد سلامت عملکـردی بزرگسـالان
نشان داد، 32 درصد افـراد سـواد سـلامت مـرزی و ناکـافی
داشتند .(11) برخی از محققان بر این باورند که اگـر سـواد
ســلامت، توانــایی عملکــرد درســت افــراد در سیســتمهــای
بهداشتی باشد، این مفهوم را بایـد بـا ویژگـیهـای افـراد و
سیستم بهداشتی، هر دو مربـوط دانسـت .(12) علـیرغـم
http://jech.umsha.ac.ir
مریم افشاری و همکاران
شواهد بسیار درزمینـهی اهمیـت و نتـایج سـواد سـلامتی ناکافی در افراد، بسـیاری از پزشـکان و آمـوزشدهنـدگان سلامتی یا از این مسئله آگاهی نداشته و یا در برخـورد بـا بیماران، مهارت و اعتماد لازم برای رویکرد به این موضوع را ندارند. همچنین در حال حاضر هیچ استاندارد کیفی بـرای طراحی و ساخت مطالب آموزشی متناسب بـا بیمـار و یـا مهارتآموزی پزشکان وجود نـدارد .(1) تعریـف واحـدی از سواد سلامت وجود ندارد و ایـن موضـوع سـنجش آن را بـا مشکلاتی روبه رو میکند .(10) جمعیت متخصصان انجمـن پزشکی ابعاد سواد سلامت را در چهار گروه تقسـیم مطـرح کرده اند که شامل دانش مفهومی و فرهنگی، سواد شـفاهی، سواد کتبی و سواد محاسباتی است. بـه دلیـل اینکـه سـواد ســلامت تعــاریف و ســاختار متنــوعی دارد، پژوهشــگران ابزارهای متفاوتی را برای سـنجش سـواد سـلامت طراحـی کرده انـد، کـه هـر ابـزار بعـدی از آن را موردسـنجش قـرار میدهد .(13-15) امروزه بیشتر آمـوزش هـا و اطلاعـات در سیستم بهداشتی به صـورت نوشـتاری و در سـطحی بـالاتر ازآنچه برای افراد قابل فهم باشد منتشر مـیگـردد 17)،.(16 بنابراین یادگیری و درک اطلاعات جدید سـلامتی نیازمنـد مهارت زیادی در خواندن، محاسبات و مهارت تصمیم گیری است. درحالیکه اکثر مطالعات ثابت کرده اند که اغلب افـراد 18 تا 60 سال در این سه زمینه مهارت مناسب را نداشته و قوی عمل نمیکنند. این موارد از علـل سـطح پـایین سـواد سلامت در این گروه محسوب میشود و نشاندهنـده توجـه بیشتر بـه سـواد سـلامت در گـروه سـنی 18 تـا 60 سـال به عنوان گروه مولد جامعه میباشد .(18) در ایران اطلاعـات کمی در مورد وضعیت سواد سلامت افـراد بـه عنـوان عامـل مهـــم چگـــونگی عملکـــرد آنهـــا در نظـــام ســـلامت و تصمیم گیریها وجـود دارد. بنـابراین ایـن مطالعـه باهـدف تعیین سطح سواد سلامت بزرگسالان شهرستان تویسـرکان اجرا گردید.
مواد و روشها
مطالعــه حاضــر، یــک مطالعــه توصـیفی - تحلیلـی از نــوع مقطعی میباشد که در ابتدای اردیبهشت مـاه لغایـت اواخـر تیرمــاه 1393، بــر روی 285 نفــر از افــراد 20-60 ســاله
مراجعهکننده به مراکز بهداشتی-درمانی تحت پوشش مرکز بهداشت شهرسـتان تویسـرکان انجـام شـد. در شهرسـتان تویسرکان درمجموع 16 مرکز بهداشتی-درمانی 10) مرکـز بهداشــتی درمــانی روســتایی و 6 مرکــز بهداشــتی درمــانی شهری) وجود دارد. با توجه به توزیع نسبتاً مساوی جمعیت در شهر و روستا در سطح شهرستان، ابتـدا بـهصـورت روش نمونه گیری خوشه ای دو مرکز شهری و دو مرکـز روسـتایی انتخــاب شــد. در مراکــز روســتایی بــا اســتفاده از روش نمونه گیری طبقه ای، متناسب با حجم نمونه اختصاصیافتـه به هر مرکز و خانه های بهداشت تحت پوشش، تعداد نمونـه موردنظر اختصاص داده شد. در ادامه از طریق نمونـهگیـری در دســترس نســبت بــه تکمیــل پرسشــنامههــا از افــراد مراجعه کننـده بـه مراکـز بهداشـتی- درمـانی و خانـه هـای بهداشت انتخابشده اقـدام شـد. شـرایط ورود بـه مطالعـه جهت مراجعین شامل: داشتن سواد خواندن و نوشتن بـود. افرادی که مشکلات حاد بینایی و شنوایی داشتند و یا مبتلا به اختلالات روانی و ادراکی بودند از مطالعـه خـارج شـدند. به منظور رعایت اخلاق پژوهش در ابتدای مطالعه برای افراد موردپژوهش اهداف مطالعه تشریح و پس از کسـب رضـایت
آگاهانه نسـبت بـه تکمیـل پرسشـنامه اقـدام شـد. میـزان پاسخگویی افراد 91/2 درصد بود.
برای جمعآوری دادهها از پرسشنامه سواد سـلامت ایرانیـان (طـرح تحقیقـاتی ملـی سـنجش سـواد سـلامت ایرانیـان) استفاده گردید، این طرح تحقیقاتی توسط دفتـر آمـوزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با همکاری مرکـز تحقیقـات مدل سازی در سـلامت دانشـگاه علـوم پزشـکی کرمـان، در هفت استان منتخب و در برخی استان ها به صورت داوطلـب اجرا می شود. پایایی و روایـی ایـن پرسشـنامه مـورد تائیـد کارشناسان مربوطه قرارگرفته است. پرسشنامه مورداستفاده حاوی 71 سؤال چهار بعد سواد سلامت شـامل دسترسـی و کسب اطلاعات بهداشتی شامل 11 سـؤال 0-18) ضـعیف، 18_36 متوسط، بالای 36 خوب)، درک اطلاعـات شـامل 19 ســؤال 0-25) ضــعیف،25-50 متوســط، بــیش از 50 خوب)، قضاوت و ارزیـابی شـامل 8 سـؤال 0-11) ضـعیف، 12-22 متوســط، 23-32 خــوب) و اســتفاده از اطلاعــات
مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 2، تابستان 1393 50
شامل 24 سؤال بود 0-32) ضعیف، 33-64 متوسط، بـیش از 64 خوب)، معیار نمره دهی بر اساس مقیـاس لیکـرت در نظر گرفته شد و ازنظر چهار حیطه فوق افراد در سه دسـته خوب، متوسط و ضعیف دستهبندی شدند.
با استفاده از آمار توصیفی شامل جداول، فراوانی و درصـدها و همچنین آمار تحلیلی شامل آزمون کـای اسـکوئر، آزمـون تی مستقل و آنالیز واریانس بـه مقایسـه معنـاداری اخـتلاف میانگین سـواد سـلامت بـین زیرگـروه هـای تحـت مطالعـه پرداخته شد. در تمامی مراحـل مطالعـه سـطح معنـی داری برای تمامی آزمون های آماری کمتر از 0/05 در نظر گرفتـه شد. دادهها با استفاده از نـرمافـزار Stata نگـارش 11 مـورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت.
یافتهها
در این مطالعه از مجموع 285 فـرد موردمطالعـه 153 نفـر 53/7) درصد) آنهـا مـرد بودنـد. 50/9 درصـد آنهـا سـاکن روستایی و مابقی در شهر سکونت داشتند. عمده آنها یعنـی 55/8 درصد افراد دارای تحصیلات در حد دبیرستان بودنـد و فقط 3/9 درصد آنها تحصـیلات ابتـدایی داشـتند. ازنظـر سنی 52/3 درصد افراد در گـروه سـنی 20-30 سـال قـرار داشتند و فقط 14/8 درصد آنها سن بالای 40 سال داشتند.
