بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل مؤلفههای سواد رسانهای در کتاب تفکر و سواد رسانهای پایهی دهم ، دوره دوم متوسطه، تالیف سال 95، انجام گرفته است. مؤلفههای سواد رسانهای براساس موارد ذکر شده در نظریهها، تعاریف و با مراجعه به منابع و ادبیات موجود در این زمینه انتخاب شدند. ابزار پژوهش دارای 4 مؤلفهی اصلی و 18 مؤلفه ی فرعی است . در این پژوهش دادههای حاصل از فرم تحلیل محتوا، طبقه بندی شد و با روشهای آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و واحد تحلیل نیز صفحات - متن، پرسش ها، فعالیت ها وتصاویر - بود. جامعهی آماری کتاب تفکر و سواد رسانه ای که شامل 6 فصل و 23 درس بود، مورد بررسی قرار گرفت .
نتایج نشان میدهد تا حد زیادی اهداف مورد نظر کتاب و مطابقت آن با مؤلفهی فهم انتقادی در محتوای کتاب درسی مورد نظر رعایت شده است. در زمینهی سنجش کتاب با مؤلفههای چهارگانه توازنی بین توزیع فراوانی مؤلفهها یافت نشد و به برخی از مؤلفهها همچون تولید پیام رسانهای، توجه کمی شده بود و بیشترین توجه مربوط به مؤلفهی فهم انتقادی بود که با توجه به اهداف مورد نظر کتاب می توان این توزیع را متناسب دانست.
مقدمه
همگام با تحولات فناورانه، شیوههای یادگیری نیز در حال تغییر هستند و دانشآموزان باید خود به تجزیه و تحلیل اطلاعاتی بپردازند که به آسانی به دست میآورند. ارتباط نسل کنونی و به خصوص دانشآموزان نوجوان با رسانه ها را نمیتوان نادیده گرفت. با دسترسی دانشآموزان به منابع مختلف در فضای مجازی، عضویت آنها در شبکههای اجتماعی، جستجوی اینترنتی و دهها فعالیت ارتباطی دیگر از سهم فیزیکی مدرسه کاسته و بر مساحت مجازی آن میافزاید.
بنابراین توسعه یافتگی لازم است، اما برای توسعه یافتگی، ابتدا نیازمند آموزش ادبیات آن هستیم. امروزه با اطلاعات گوناگونی رو به رو هستیم و آموزش برای کودکان و نوجوانان بسیار ضروری است و باید دانشآموزان را طوری تربیت کرد که بتوانند خودشان اطلاعات را تجزیه و تحیل کنند. در این میان دانشآموزان فقط به اطلاعات ضروری و محتوای سالم رسانه ها دسترسی ندارند و استفاده آنها نمی تواند به موارد علمی و مفید بسنده شود. آموزش سواد رسانهای می تواند یاریگر آنها در استفاده مفید از رسانه ها باشد.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با مهم خواندن نقش تربیتی رسانه ها، از تعامل اثربخش با مراکز فرهنگی و اجتماعی و استفاده از ظرفیت رسانه ها نام می برد. در این سند جایگاه و نقش نهاد رسانه، فناوری های ارتباطی و بهرهگیری هوشمندانه از آن و مواجهه فعال و آگاهانه برای پیشگیری و کنترل آثار و پیامدهای نامطلوب آن مورد توجه قرار گرفته است. - سند تحول بنیادین، - 10 :1390 در حال حاضر در بسیاری از نقاط جهان، آموزش سواد رسانه ای یا به صورت کتاب های درسی اجباری یا اختیاری از سوی دولت یا موسسه های غیر دولتی تدریس می شود.
در کشور ایران هم اکنون کتاب تفکر و سواد رسانه ای در پایه دهم با هدف پرورش توانایی نقد و بررسی هوشمندانه و تولید موثر پیام و مدیریت بهره مندی از رسانه ها، به آموزش سواد رسانه ای به دانش آموزان می پردازد. در مقاله حاضر سعی بر این است با تحلیل محتوای کتاب سواد و تفکر رسانه ای، منطبق بودن هدف های برنامه درسی کتاب با هدف های آموزش سواد رسانه ای مشخص شود.
پیشینه پژوهش
درپژوهش سلطانی - 1387 - ، با عنوان تحلیل وضعیت سواد اینترنتی دانش آموزان سال سوم دبیرستان شهر تهران درمقایسه با مربیان و والدین آنها، مشخص شد : درتوانایی استفاده از اینترنت میان دانش آموزان، مربیان و والدین آنها تفاوت معنا داری وجود دارد. ازدیگر نتایج این پژوهش این است که میزان استفاده دانش آموزان از اینترنت، بیشتر از مربیان و والدین آنهاست. - سلطانی، - 1 :1387 براساس نتایج تحقیق با عنوان " میزان سوادرسانه ای ونقش آن دراستفاده ازرسانه های تعاملی " آمده است : دانشجویان تحصیلات تکمیلی ازلحاظ سطح سواد رسانه ای در حد متوسط هستند. - ایران پور، - 124 : 1389 پژوهشی دیگر نشان داد : دانشجویان رشته های علوم پایه و فنی سواد رسانه ای بالاتری نسبت به دانشجویان رشته های علوم انسانی دارند.
در نتایج تحقیق تقی زاده - 1390 - آمده است: سواد رسانه ای دانش آموزان مقطع متوسطه شهر کرمان در حد متوسط است و شناخت چندانی از مالکیت، اصول و زبان رسانه ها ندارند و بیشتز از تلویزیون، اینترنت و بازی های رایانه ای و در حد کمتری، از رادیو و روزنامه استفاده می کنند. نصیری - 1391 - هم در رساله دکتری خود به این نتیجه رسید که یکی از راههای کاهش اثر مخرب رسانهها، آموزش سواد رسانهای و تقویت آن است که کشورهایی همچون کانادا و ژاپن سالها است در این زمینه پژوهش و برنامه ریزی می کنند.
تعاریف سواد رسانهای
جیمیز پاتر - 2005 - اعتقاد دارد: "سواد رسانه ای را میتوان، توان مخاطب در تجزیه و تحلیل و تفسیر پیام ها و محتوای رسانه های مختلف همراه با بهرهمندی از مهارت تفکر انتقادی دانست. " در واقع از نظر پاتر میتوان گفت سواد رسانهای شناختی ژرف و عمیق از آنچه که در فضاهای رسانهای می گذرد به ما می دهد. بر اساس تعریف تامن با عمیق شدن لایه ها میزان سواد رسانه ای مخاطبان بیشتر میشود؛ به این ترتیب که در لایه اول مخاطب خود را ملزم میکند در استفاده از رسانه ها جیره مصرف داشته باشد و در لایه دوم با توجه به ویژگی-های پیام دهنده، برخی از پیام ها که مطلوب مخاطبان است برگزیده و بقیه پیام ها نادیده گرفته میشود، در لایه سوم نیز به نقد پیام رسانه ای پرداخته میشود.
موسسات وسازمانهایی که در زمینه سواد رسانه ای فعالیت میکنند، مانند :یونسکو، کمیسیون اروپایی و پارلمان اروپایی درباره چهار زمینه در خصوص مهارت های رسانه های مورد نیاز سواد رسانه ای توافق دارند .که شامل توانایی درچهار زمینه :دسترسی ،تحلیل کردن ،ارزیابی و تولید خلاق خلاصه است. همه این مهارت ها پیشرفت جنبه های شخصی تواناییهای خودآگاهی ، تفکر انتقادی و توانایی حل مشکل را تقویت میکنند .
