بخشی از مقاله
چکیده
دوره صفوی را بدون شک باید از درخشان ترین ادوار تاریخ معماری و شهرسازی ایران دانست. ابعاد گوناگون این اتفاق مبارک که دیگر هیچ گاه در تـاریخ مکرر نشد شایسته آن است که بیش از این ها مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد. اعلام مذهب شیعه اثنی عشری به عنـوان مـذهب رسـمی کشـور، ایجـاد حکومت مرکزی مقتدر، امنیت ناشی از ثبات حکومت، ابداعات و پیشرفت فناوری ساختمان، توسعه شهر ها در اثر توسعه اقتصادی و خوی و خصلت هنـر دوستی و هنر پروری پادشاهان صفوی به ویژه شاه عباس اول از جمله عوامل موثر در رشد و شکوفایی بـی نظیـر معمـاری و شهرسـازی در آن دوران بـه شمار می آیند. همپای شکوه و عظمت گونه های مختلف معماری، طراحی و ساخت بناها مبتنی بر تجارت پیشین به اوج خود رسید. لذا در این پـژوهش با هدف بررسی سیر تداوم عناصر تزئینی معماری اسلامی ایران باستان و همچنین الهام گرفتن از تزئینات و معماری دوره صـفوی و حتـی الامکـان زنـده کردن معماری اصیل ایرانی با بکار بردن نمونه ای از این تزئینات در معماری کنونی باعث آشـنا نمـودن بـیش از پـیش گردشـگران بـا معمـاری ایرانـی و شاهکارهای تزئینی آن شویم. که نتایج بدست آمده نشان می دهد با توجه به اینکه پایان دوره صفویه مصادف بود با پایـان تزئینـات معمـاری اسـلامی در ایران، لذا این دوره را می توان اوج شکوفایی به کارگیری تزئینات در معماری ایران دانست که امید است با بررسی عناصر تزئینـی در ایـن دوره و انتقـال آن به معماری نوین ایران، شاهد تاثیر سبک های آن دوره در معماری کنونی ایران باشیم. روش مورد استفاده در این پژوهش نیز توصیفی- تحلیلـی مـی باشد.
واژگان کلیدی: معماری ایرانی، معماری اسلامی، تزئینات، دوره صفویه
1
×
مقدمه
هنر اسلامی را هنوز هم می بایست مکتوبی ناگشوده دانست که هر کس به تناسب ادراک خود از آن بهره می گیرد(طریقی، 1376، (534 و در میان این هنرها که محیط انسان را شکل می دهند و آن را مهیای نزول برکت می سازند، معماری دارای جایگاه اصلی است. معماری ایران نیز، علاوه بر ساحت های گوناگون معماری، به واسطه بازنمایی مفاهیم و فراهم آوردن امکان تجربه ی چند ساحتی آنها، این نظام فراگیر را در خود دارد. معماری اسلامی و تزئینات آن در معماری ایرانی جایگاه ویژه ای در میان هنرهای ایرانی دارد. در هنگام تماس با این آثار، با وجود قرن ها فاصله تاریخی و گسست اندیشه ها، حس تعلق و پیوستگی عمیقی با آنها به انسان دست می دهد. در این میان معماری و تزئینات دوره صفوی، نمونه ای عالی از این معماری به شمار می رود. دلیل این احساس تعلق همانا بستگی پیام این هنر با سنتی مبتنی بر حقیقتی ازلی و مقتضای حال است که در اکنون و همیشه جاری و ساری است. سخن از سنت، سخن از اصولی تبدل ناپذیر با منشاء آسمانی است که در مقاطع مختلف زمانی و مکانی، آموزه های خاص و صور قدسی خود را بر تمام وجوه حیات و مصنوعات آن گسترده است. این مسئله به نحو بارزی در معماری عصر صفوی تجلی گشته است. چرا که از منظر اندیشمندان، ارتباط تنگاتنگی میان معماری صفویه و مکاتب فلسفی و عرفانی برقرار است. عصر صفوی، عصر اعتلای معماری ایران است و در میان ادوار تاریخی، دودمان صفویه، با بیش از دو سده حضور، تحولات همه جانبه ای را در شئون فرهنگی، هنری و مذهبی جامعه ایران به وجود آورد که زمینه ساز رشد و بلوغ بسیاری از علوم و هنرها از جمله معماری بوده است.
پرسش های اصلی این پژوهش عبارتند از :
-1-2 تداوم بهره گیری از عناصر تزئینی معماری ایران در دوره صفویه در کدام شاخه از تزئینات وابسته به معماری نمود بیشتری یافته است؟
-2-2 چگونه می توان با خلق آثاری مشابه و یا معرفی هرچه بهتر معماری و تزئینات دوره صفوی، تاثیر هنر و معماری آن دوره را در ذهن بازدید کننده روان تر کرد؟
2
×
پیشینه تحقیق
جدول شماره - 1 بررسی پیشینه تحقیق نویسندگان ایرانی
ردیف نام نویسنده سال انتشار نام منبع نتیجه گیری منبع
1 مکی نژاد، مهدی 1387 تاریخ هنر ایران در ساختار کلی بسیاری از طرحهای تزئینی که در دوران انتشارات سمت، تهران
دوره اسلامی اسلامی بر بدنه ابنیه بکار رفته همان ساختار طرح
های استفاده شده در دوران باستان است.
2 نفری، بهرام 1379 تزئینات معماری اماکن مذهبی در دوران اسلامی مورد توجه بیشتری نشر حس برتر، تهران
محسنی، حسین بوده اند، در نتیجه عمده مصادیق تداوم عناصر تزئینی
معماری ایران در معماری اسلامی را می توان در این
دسته از بناها مشاهده نمود.
3 آپهام پوپ، آرتور 1388 معماری ایرانی معماری ایرانی، لذا به یک روش منطقی احتیاج دارد. نشر موسسه خوارزمی،
مسلما همه این دیدگاه ها در قلمرو خودشان می صص 55-54
تواند درست باشد.
4 فرشید نیک، 1389 بررسی تجلی معماری دوره صفویه نه به مثابه مظروف که به مثابه فصل نامه معماری و
فرزانه، افهمی، رضا حکمت صدرایی در تجسم هستی انسان، جانشین تصور سلوک وی به شهرسازی، شماره هفت
دوره صفوی سوی حق گردیده است.
5 ابوالقاسمی، لطیف 1384 هنر و معماری معماری و شهرسازی، پیوندی پایدار و اثرگذار با انتشارات وزارت مسکن
اسلامی ایران فلسفه، ادبیات، موسیقی، تاریخ، جامعه، و جغرافیای و شهرسازی، تهران
هر سرزمین دارد.
6 کنبی، شیلا 1385 هنر و معماری در کل بررسی هنر صفوی از دسترس بودن فزاینده ی انتشارات مصور، چاپ
صفویه منابع تاریخی، ارجاع به تحلیل علمی هنرهای دوم
مختلف، و بررسی دقیق مجموعهء اشیا و مواد غنی
شده است.
7 شریفی مود، شیما 1392 بررسی تاثیر پذیری در معماری صفویه بر خلاف دوره های اولیه معماری، همایش ملی معماری و
کلیساهای ارامنه از نقش و تزئین نقش بسیار مهمی داشت از این رو عمران
معماری دوره بناهای ساخته شده در این دوره متبع مهمی برای
صفویه بررسی عنصر تزئین در معماری اسلامی ایران به شمار
می رود.
8 خیری، سیروس 1385 معماری و تزئینات انواع تزئینات اعم از مقرنس ها و نقوش گیاهی انتشارات مهد آزادی،
دوره صفویه در اسلیمی و ختایی نقاشی و رنگ شده نمادهای عرفانی تبریز
آذربایجان هستند که در پس زیبایی های چشمگیر خود تجلی
گر ساحت الهی هستند و ذهن و روح را از عالم خاکی
به عالم غیب و ملکوت معطوف می دارند.
9 آژند، یعقوب 1384 مکتب نگارگری معماری دوره صفویه در یک قالب و اسلوب شروع انتشارات فرهنگستان
شده و نگاهی به پس زمینه تاریخی هر دوره انداخته هنر، ص 403
و سپس هنرهای دیداری هر دوره را از معماری و
شهرسازی گرفته و تا نقاشی، پیکرتراشی و صنایع
دستی به ضرورت بررسی کرده است.
10 نامدار، زهره 1390 بازتاب تزئینات نحوه تزئین و نقاشی بناهای منقوش، در نگاره های پایان نامه کارشناسی
معماری در صفوی به شدت تحت تاثیر معماری این دوره است. ارشد به راهنمایی دکتر
نگارگری عصر هاشم حسینی، دانشگاه
صفوی محقق اردبیلی
3
