بخشی از مقاله
چکیده :
امروزه نقش مبلمان شهري در خدمت رساني به شهروندان در شهر ها بر کسي پوشيده نيست. اما مسئولان امر و دست اندرکاران امور شهري معتقدند که گذشته از امر خدمات رساني، حفظ هويت و زيبايي سيماي شهري نيز از اولويت هاي بالايي برخوردار است؛ چنان که بعضاً مشاهده مي شود با گسترش بي ضابطه ي بسياري از شهرهاي بزرگ و افزايش جمعيت، کم کم تسلط
مسئولان شهري به کنترل اوضاع اجتماعي و پرداختن به امور سيماي شهرها و سامان دهي آن کم تر از گذشته مي شود و گاهي هويت حفظ سيماي بصري در زير پوشش عملکردها و پاسخ به نياز روزمره ي شهروندان به فراموشي سپرده مي شود. هجوم بي رويه و حساب نشده ي جمعيت از روستاها و شهرهاي کوچک تر به شهرهاي بزرگ نیز ، باعث به وجود آمدن سيمايي نامناسب و اغتشاش در هويت و کالبد شهر مي شود. به طوري که در بسياري از موارد براي پاسخ گويي به نياز شهروندان در امر خدمات شهري، دقت فداي سرعت شده و حفظ هويت و زيبايي، به ويژه در مبلمان شهري، قرباني نيازهاي مقطعي و نسنجيده ي روزمره ي شهر مي شود.
ت سعی بر آن شده تا با بررسی مبلمان شهری منطقه پنج شهر اصفهان ، ارتباط مبلمان شهری با سایر عوامل شهری از جمله حفظ هویت شهری و زیبا سازی منطقه پنج شهر اصفهان را مشخص نماییم.
کلمات کلیدی :
خدمات شهری ، سیمای شهر ، مبلمان شهری ، منطقه 5 شهری اصفهان ، هویت شهری
2-1-بیان مسله :
بسیاری از عناصر به کار رفته در یک خیابان، سابقه ای به قدمت تمدن بشری دارند از جمله ی این عناصر می توان به انواع سرپناه و نشست گاهها اشاره کرد. برخی دیگر از این عناصر به طور مشخص معلول ابداع یا اختراعی تاریخی هستند به طور مثال نیاز به تلفن همگانی در مکان های عمومی پس از ظهور تلفن و فراگیری آن در اروپا و سایر نقاط شکل گرفت. در بررسی سیر تحول شهر و خیابان نقطه ی عطف بسیار مهمی وجود دارد و آن انقلاب صنعتی است و این پدیده نه تنها بر سیمای ظاهری شهر تاثیر گذاشت بلکه تا اعماق وجودی جزئی ترین مسائل شهری ریشه دواند. وابستگی هایی را از بین برد و نیاز هایی را ایجاد کرد با ظهور طراحان قرن بیستمی از گوشه و کنار دنیا این شاخه از گرایش های طراحی هم بسیار گسترده و هم متنوع شد؛ نو آوری در مواد، فرایندهای تولید و فناوری طرح های کامل تر و جامع تری را سبب گشت. مفاهیمی هم چون یکپارچگی، هماهنگی، هویت و دوام در سر لوحه ی کار طراحی برای مجموعه اجزای مبلمان شهر قرار گرفت.
حال در آغاز قرن 21 آنچه بیش از همه مورد توجه قرار گرفته است، تخریب های جهانی زیست محیطی است می توان پیش بینی کرد که طراحی در آینده در صدد عرضه ی محصولاتی خواهد بود که با محیط زیست سازگار باشند مبلمان شهری نیز از این قاعده مستثنی نیست و اگر تا به حال کمتر بدان توجه شده است در آینده چنین نخواهد بود.
مبحث مبلمان شهری در کنار رفع نیاز های مادی گروههای مختلف استفاده کننده از فضاهای شهری؛ به بعد زیبا شناسانه آن نیز باید بپردازد و این زیبایی بیش از هر چیز حاصل هماهنگی، وحدت و تنوع، تکرار شوندگی و انعطاف پذیری عناصر دخیل در طراحی شهری است. چه در غیر این صورت نا به سامانی و بی هدفی که امروز به دلیل پراکنده کاری و خود محورها به اصطلاح صرفه ی اقتصادی و نبود الگو و ضوابط مناسب و استاندارد شده برای این عناصر بروز کرده چهره شهر را مخدوش نموده و راه گشا نیست.
حال این سوال مطرح است که آیا در منطقه پنج به عنوان یکی از مناطق مهم و دارای فضای سبز عمده شهر اصفهان و همچنین به عنوان مکانی توریستی از مبلمان شهری مناسبی بر خوردار است؟ آیا اقدامات مناسبی در جهت زیبا سازی مبلمان شهری این منطقه در طی سال های اخیر انجام شده است؟ آیا با توجه به قرار گیری کوه صفه در این منطقه و هویت این مکان به عنوان یک مکان توریستی و تفریحی اقدامات مناسبی در جهت جذب گردشگران درون و برون شهری به این مکان انجام شده است؟ آیا ساکنان منطقه پنج شهر اصفهان از مبلمان شهری این منطقه راضی
هستند؟ آیا فرهنگ شهرنشینی در این منطقه به گونه ای بوده است که شاهد تخریب انواع گونه های مبلمان شهری در این منطقه نباشیم؟ آیا مبلمان شهری منطقه بر زیبا سازی فیزیکی این منطقه و تمایز آن از سایر مناطق شهری شهر اصفهان تاثیری داشته است؟ و سوالاتی از این قبیل که محقق را بر آن داشت تا با انتخاب این موضوع و بررسی مبلمان شهری منتطقه پنج شهر اصفهان نگرشی نو درباره این موضع ارائه دهد.
3-1-اهداف تحقیق :
هدف کلی این تحقیق عبارت است از بررسی مبلمان شهری منطقه پنج شهر اصفهان و ارتباط آن با زیبا سازی شهر اصفهان
اهداف ویژه : اهداف ویژه این تحقیق عبارت است از بررسی مبلمان شهری منطقه پنج شهر اصفهان و تاثیر این عامل بر روی متغیر های زیبا سازی شهری ، فرهنگ شهرنشینی و از این دست عواملمی باشد .
4-1-سوالات تحقیق :
آیا مبلمان شهری منطقه 5 بر روحیه شهروندان این منطقه موثر بوده است ؟
آیا مبلمان شهری منطقه 5 بر زیباسازی این منطقه و تمایز آن از سایر مناطق موثر بوده است ؟
آیا شهروندان ساکن در منطقه 5 از طرح مبلمان شهری و پراکندگی آن در این منطقه رضایت دارند ؟
5-1-فرضیه : (Hypotheses)
فرضیه تحقیق از وجود رابطه یا اثر و یا تفاوت بین متغیر ها خبر می دهد یا درواقع وجود این حالت را تائید نموده آن را واقعی و حقیقی می داند .
انواع فرضیه :
1 – فرضیه تحقیق : از احتمال وجود رابطه یا اثر و یا تفاوت بین متغیر ها خبر می دهد .
2 – فرضیه صفر : که به فرضیه آماری یا پوچ نیز موسوم است وجود رابط ، اثر یا تفاوت بین متغیر ها را رد کرده و انکار می کند .
تعریف فرضیه :
فرضيه عبارت است از حدس يا گمان انديشمندانه درباره ماهيت، چگونگى و روابط بين پديدهها، اشياء و متغيرها، که محقق را در تشخيص نزديکترين و محتملترين راه براى کشف مجهول کمک مىنمايد؛ بنابراين، فرضيه گمانى است موقتى که درست بودن يا نبودنش بايد مورد آزمايش قرار گيرد. فرضيه براساس معلومات کلى و شناختهاى قبلى يا تجارب محقق پديد مىآيد. اين شناختها ممکن است براساس تجارب يا مطالعات قبلى باشد، از منابع شفاهى بدست آمده باشد، يا در جريان مطالعهادبيات تحقيق حاصل شده باشد .
فرضیه پاسخی بخرانه ، احتمال و موقت به سوال پژوهشی است که در مراحل بعدی ، تحقیق درستی یا نادرستی آن مورد اموزش قرار می گیرد . ( نقی زاد ، 1383 ،22 )
فرضیه حدسی است زیرکانه و علمی که باید به کمک واقعیت ( داده ها ) مورد بررسی قرار گرفته و سپس تایید یا رد گردد . ( نگهبان ، 1384 ، 6 )
6-1-فرضیه های تحقیق :
• به نظر می رسد توجه بیشتر به امر مبلمان شهری در منطقه 5 شهر اصفهان بر زیباسازی این منطقه که از مناطق دارای فضای سبز محدود شهر اصفهان می باشد تاثیر به سزایی دارد .
• بنظرمی رسدتوجهبیشتربهمبلمانشهریمنطقه 5 اصفهانمی
متغییر ها :
متغیر ها عواملی هستند که بر پدیده ها و بر یکدیگر تاثیر میگذارند و قابل اندازه گیری هستند ، همچنین میتوان میزان تاثیر گذاری آن ها را تعیین و با میزان تاثیر گذاری متغیر های دیگر مقایسه کرد. معمولا متغیر های موثر را به دسته متغیر های خواسته و ناخواسته تقسیم می نمایند.
متغیر های خواسته: متغیر هایی هستند که مطالعه و روابط بین آن ها به عنوان هدف تحقیق انتخاب شده و فرضیه های تحقیق نیز برسی و شناسایی ارتباط بین آن ها را مد نظر دارند. این متغیر ها به نوبه خود به دو نوع متغیر های مستقل و تابع ( وابسته ) قابل تفکیک هستند.
متغیر های مستقل (Independent variable ) :
متغیر های اصلی هستند که محقق از طریق ایجاد تغییر در آن ها اثرات ناشی از این دگرگونی ها و تغییرات را می سنجد ( آسایش و مشیری . 1381 : 199 )
متغیر وابسته (Dependent variable):
متغیری است که ارزش یا مقدار آن به متغیر مستقل بستگی دارد. متغیر وابسته در اختیار محقق نیست و محقق نمی تواند در آن دخل و تصرف یا دستکاری کند.
متغیر های مستقل ، واسطه و وابسته در این تحقیق عبارتند از :
• متغیر مستقل : مبلمان شهری
• متغیر واسطه : سطح فرهنک و سواد عمومی ، گذراندن اوقات فراغت
• متغیر وابسته : زیباسازی منطقه 5 شهر اصفهان
7-1-قلمرو تحقیق:
قلمرو تحقیق شامل سه دسته قلمرو زمانی ، مکانی و موضوعی است.
قلمرو مکانی : قلمرو مکانی این تحقیق شهرستان اصفهان واقع در استان اصفهان می باشد.
قلمرو زمانی : تحقیق حاضر از مهر ماه سال 1391 آغاز گردید و در دی ماه سال 1391 پایان یافت.
قلمرو موضوعی : موضوع این تحقیق تحلیل و بررسی پدافند غیر عامل و تاثیر آن در توسعه پایدار شهر اصفهان می باشد.
8-1-روش تحقیق :
تعریف روش تحقیق :
به کلیه وسایل و مراحل جمع آوری نظام مند اطلاعات و نحوه تجزیه و تحلیل منطقی آن ها برای نیل به یک هدف معیت ( روش علمی تحقیق ) گفته می شود. ( آسایش و مشیری، 1381 : 33 )
روش تحقیق منطق تحقیق دانسته شده است یعنی همچنان که منطق قوانینی را برای درست فکر کردن به دست می دهد ، روش تحقیق نیز قواعدی را برای درست تحقیق کردن عرضه می کند .
بر این مبنا این تحقیق بر اساس هدف بنیادی- نظری و بر اساس ماهیت توصیفی است.
9-1-ابزار جمع آوری اطلاعات :
اطلاعات در این تحقیق از طریق روش های کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است که روش های کتابخانه ای از طریق مطالعه کتاب ها ، مقالات ، پایان نامه ها و گزارش های ادارات و سازمان های مسئول در امر شهر انجام گردیده و مطالعات میدانی از طریق مشاهده و مصاحبه و گفتگو با مدیران و نقطه نظرات آنهایی که در امر برنامه ریزی و مدیریت شهری نقش داشته اند.
10-1-کاربرد نتایج تحقیق :
سازمان های اجرایی و آموزشی زیر از نتایج این پژوهش بهره مند میگردند :
شهرداری ها ، شورای اسلامی شهر ، فرمانداری و سایر نهاد های ذیربط
مورد استفاده سازمان هایی از جمله وزارت کشور و سازمان مسکن و شهرسازی در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های ملی ، منطقه ای و شهری
دانشگاه ها و کلیه مراکز علمی – پژوهشی
11-1-محدودیت ها و تنگناهای تحقیق :
• نبود اطلاعات و منابع به حد کافی
• عدم همکاری ارگان ها و ادارات
• عدم وجود آمار و اطلاعات دقیق درباره منطقه مورد مطالعه
12-1-مفهموم واژه ها و اصطلاحات :
مبلمان شهری : ( urban furniture )
مبلمان واژه فرانسوی است .
مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیا ء، دستگاه ها، نمادها و عناصری گفته می شود که چون در شهر و خیابان و در کل در فضای باز نصب شده اند و استفاده ی عمومی دارند به این اصطلاح معروف شده اند.
به عبارت دیگر عناصری مانند: نیمکت ها، ایستگاه های اتوبوس، علایم، منابع نوری، صندوق های پستی، سطل های زباله و... که برای راحتی، آسایش و زیبایی بیشتر، ارایه ی اطلاعات، کنترل حرکت، ایجاد امنیت و رفاه شهروندان در فضاهای شهری قرار داده شده اند، مبلمان شهری نام دارد .
( مرتضوی ،1383 ، 20 )
هویت شهری : (Identity of the city )
هویت شهری عبارتند از شخصیت و حقیقت هر شی یا مشخص یا شهر که صفات مشخصات جوهری او را در بر می گیرد ویژگی ها و شاخصه های هر شهر تحت تاثیر محیط جغرافیا یی شامل عوامل و عناصر اقلیمی ، توپوگرافی ، منابع آب و خاک و ساختار های فرهنگی و تاریخی آن منطقه جغرافیایی شکل می گیرد .
سیمای شهری : (city landscape )
سیمای یک شهر فرآیند تصاویری از آن شهر است که هر مخاطبی ، تحت تاثیر آن قرار گرفته ، شهر را با آن سیمای عمومی شناخته و خاطراتی از آن دارد . از طرف دیگر ، منظره شهری در بیشتر شهر های بزرگ دنیا به واسطه بنا ها یا مکان های نمادین درک می شود . ( کالن ، 1383 ، 438 )
سیمای شهر عبارتند از استخان بندی شهر و عناصر تشکیل دهنده آن که حیات و تمدن شهری را نشان می دهد . ( شمایی پور احمد ، 1385 ، 8 )
خدمات شهری : ( services month )
خدمات شهری عبارتست از کردار ها ، فرآیند ها و عملکرد ها می باشد . ( مک گراوهیل ، نیویورک ، 1996 ، 50 )
خدمات شهری به فعالیت یا مجموعه فعالیت های کم و بیش نا ملموس که معمولا در تعاملات بین مشتری و کارکنان با کالا یا سیستم های عرضه کننده خدمات صورت می گیرد و به عنوان راه حل هایی برای مشکلات مشتری ارائه می شود . ( کریستین گرونروس ، 1990 ، 270 ) چ
13-1-پیشینه تحقیق :
پیشینه ی مبلمان شهری در ایران
در تاریخ نگاری ایران تاریخچه ی مدون و جداگانه ای از انواع مبلمان شهری و سیر تکاملی آن به چشم نمی خورد و سوابق موجود به صورت پراکنده از میان مدارک تاریخی کشور به دست آمده است. از آنجا که قدمت تمدن های باستانی در ایران بسیار بیشتر از اکثر نقاط دنیا و به ویژه تمدن های اروپایی که امروزه در زمینه ی عناصر و مبلمان شهری پیشرو هستند می باشند، تظاهر حالات ابتدایی بعضی از عناصر و مبلمان شهری را می توان به آنها نسبت داد مانند انواع آبنماها در زمان هخامنشی در ایران لوح های سنگی، تندیس های سنگی از پادشاهان و... که نمایانگر قدمت طولانی مبلمان شهری در ایران است. در دوران بعد از اسلام نیز هر زمان که حکومت مقتدری بر سرکار بوده تجلی اقتدار آن در شکوه شهرها به نمایش درآمده است به عنوان مثال در معماری صفویه همواره خانه های ایرانی دارای الگوی سکوی خصوصی در کوچه و خیابان بودند که عابران پیاده نیز از آن استفاده می کردند. نحوه ی زنده شدن معابر با این سکوها تنظیم می شد. بعضی از این عناصر هم ریشه در باورهای مذهبی مردم داشته است نظیر سقاخانه ها که در تمام نقاط شهر دیده می شدند.
بعد ار انقراض حکومت صفویان دولت مرکزی قدرتمندی بر ایران حکومت نکرد و کشور از این زمان به بعد به خصوص در زمان قاجار یه دچار آشفتگی شدید در زمینه های مختلف هم چنین مسایل و عناصر شهری گردید به طوری که فرصتی برای تعبیه ی عناصر و مبلمان شهری فراهم نشد.
کشف و اختراع بعضی از عناصر مانند برق، تلفن در خارج از مرزهای کشور، ضعف اقتصادی و درگیری های سیاسی و داخلی نیز مزید بر علت شد تا کشور با وجود داشتن سابقه ی درخشان و مثال زدنی در طراحی و برنامه ریزی شهری و عناصر آن به دلیل موارد نامبرده از قافله عقب مانده و تا امروز به استثنای حرکت های پراکنده در بعضی از شهر های کشور، در زمینه ی برنامه ریزی شهری و تجهیزات آن از جمله مبلمان شهری دنباله روی کشور های پیشرفته باشد. .
14-1-منابع تحقیق:
الف) پایان نامه ها :
نازنین تبریزی در سال 1384 در پایان نامه خود تحت عنوان مبلمان شهری با توجه به شرایط زیست بوم انسانی شهر اصفهان ( تا تائید بر محدوده های گردشگری بخش مرکزی ) به نتایجی رسیده تحت این موارد :
• مبلمان شهری به گونه ای باید طراحی شود که امکان استفاده برای همه اقشار جامعه از زن و مرد ، پیر و جوان و معلولان فراهم آید .
• برای داشتن مبلمان و خدمات شهری خوب می توان با سلیقه و طراحی صحیح ، هنرمندانه از امکانات محلی و مصالحی بومی بهره لازم را برد .
فرامرز خسروی در سال 1389 در پایان نامه خود تحت عنوان نقش فضای سبز در کیفیت زندگی و افسردگی شهروندان شهر اصفهان به نتایجی رسیده تحت این موارد :
• در طراحی مبلمان شهری ، باید به نکات ظریف هنری از جمله جنس مصالح ، رنگ ها و مسائل اقلیمی توجه ویژه داشته ، بهره لازم را برد .
• خدمات شهری و عناصر آن باید دارای چیدمانی باشد که علاوه بر کاربری و خدمات رسانی مناسب ، آرامش روحی و روانی ساکنان را نیز فراهم کند .
• مبلمان شهری باید زیبایی بصری محیط را به دنبال داشته باشد .
ب ) مقالات :
محمد قاسمی خوزانی در سال 85 13در مقاله خود تحت عنوان جایگاه و نقش مبلمان و منظر شهری در توسعه گردشگری پرداخته و به نتایجی رسیده تحت این موارد :
• مبلمان شهری طراحی شده درمحدوده مورد مطالعه ، از نظر استاندارد های رایج در حد پایینی می باشد.
• نظار ت بر طراحی ، ساخت و مکانیابی عناصر شهری توسط مسئولین شهری بسیار ضعیف بوده است .
1-2- مقدمه
مبلمان شهري از جمله عناصر سازنده فضاي شهري محسوب ميشود كه كميت و كيفيت، زيبايي، راحتي، دوام و محل استقرار آن نقش بسيار اساسي در دستيابي به شهري زيبا و سالم دارد، شهري كه در آن شهروندان احساس آسايش نموده و حضور در آن را به نشستن درخانه ترجيح دهند.
از آنجا كه سه هدف اصلي برنامه ريزي شهري، سلامت،آسايش و زيبايي ميباشد لذا دستيابي به هر سه مورد، در كنار توجه به طراحي دلپذير فضاي شهري منوط به دقت و حوصله در طراحي و برنامهريزي مبلمان شهري است.
مبلمان زيبا در فضاي نازيبا، جذابيتي نخواهد داشت و فضاي زيبايي كه در آن مبلمان نازيبا استقرار يابد، جلوه نخواهد كرد. بدين منظور طراحي توأم فضاي شهر و مبلمان شهري اساسي دستيابي به شهر سالم امروزي است . از سوي ديگر توجه به تناسبات انساني در ساخت مبلمان شهري و نيز توجه به شرايط اقليمي و مصالح بومي نيز از ضروريات در طراحي مبلمان شهري است. مكانيابي محل استقرار مبلمان، توالي و تواتر چيدمان آن نيز در كيفيت بصري فضا تأثير مثبتي بر جا ميگذارد.
توجه به طراحي مبلمان شهري در دنيا مقولهاي جديد محسوب مي شود و تا مدتها در بسياري از كشورها به عنوان موضوعي غير ضروري مورد بيتوجهي قرار ميگرفت. در كشور ما نيز به زعم نظر برخي غير متخصصین اين مقوله امري لوكس گرايانه و فانتزي قلمداد ميشده است اما افزايش آگاهي شهروندان از يك سو وافزايش متخصصان از سوي ديگر، باعث توجه جديتر به اين مورد گرديده است. با اين وجود بيشتر انواع مبلمان شهري كشور صرفاً تقليدي از جوامع غربي است و در طراحي و برنامهريي آن به شرايط بومي، اقليمي و فرهنگي توجه چنداني نشده است به گونهاي كه منابع علمي مرتبط با اين مقوله بسيار كم بوده، فقدان منبعي جامع كه بتواند ايده هاي جديدي به خوانندگان ارايه نمايد بسيار محسوس است. متخصصان رشتههاي طراحي شهري، برنامهريزي شهري، معماري، شهرسازي طراحي صنعتي، جامعه شناسي، عمران و ... به صورت تجربي دست به طراحي مبلمان شهري ميزنند ولي از آن جا كه اين عمل در اكثر موارد از اصول خاصي پيروي نميكند، در هر كوي و برزن شاهد سليقههاي متفاوت در اين عناصر شهري هستيم.
2-2- طراحی شهری :
طراحی شهری پلی است بین برنامه ریزی شهری و معماری که با تو جه اصلی طراحی شهری به شکل کالبدی شهر بوده و با کیفیت کالبدی و فضای محیط سر و کار دارد . در عصر و فرهنگی براساس انتظارات و امکانات طراحی شهری به گونه ای خاص می باشد . به طور کلی طراحی شهری توجه زیادی به فرم یا شکل کالبدی نواحی شهری دارد . ( سعید نیا ، 1382 ، 67 )
طراحی شهری فرآیندی است که به شکل دهی فیزیکی بافت های مختلف شهری و روستایی می انجامد طراحی شهری با رویکرد ساختار گرایی به ایجاد اماکن متعدد می پردازد . این فرآیند
طراحی ساختمان ها ، فضاها و چشم انداز ها را نیز بر عهده داشته و نهایتا جریانی است که کمک به آبادی و عمرانی شهر ها می کند .
طراحی شهری به عنوان تخصص میان رشته ای و رابط بین برنامه ریزی شهری م معماری است . هدف اصلی آن سازماندهی فضایی مجموعه های شهری و مراکز فعالیت های شهری ( تجاری ، خدماتی ) می باشد . و اگر چه زیادی به کیفیت بصیری ، ایجاد ساختار فیزیکی و فضایی مطلوب و دل انگیز و هماهنگی طراحی فیزیکی با ویژگی های اجتماعی ساکنین شهر در طرح ها دارد .
طراحی شهری شمایی از سازماندهی فضای شهری می باشد که برای جمعیتی معین با سطح مشحصی از رفاه اجتماعی در نظر گرفته می شود و بر مبنای پیشنهاد نظری و توانایی های بلقوه و بالفعل موجود در یک جامعه تنظیم می شود . ( راهنمایی ، شاه حسینی ، 1383 ، 12 )
3-2- فضای سبز :
از آنجای که فرهنگ و آداب ایران و ایرانی همواره فضای سبز دارای اهمیت و حتی تقدیس بوده لذا با تعریف آن در زبان پارسی آغاز خواهیم نمود :
در زبان فارسی لغات مترادف با فضای سبزی وجود دارد مانند : باغ ، بستان ، بهشت ، بهشت زار ، بوستان ، پردیس ، چمن زار ، گلشن .
لیکن در ساده ترین و کوتاه ترین بیان می توان فضای سبز را بخشی پوشیده از گیاه در سیمای شهر دانست بخشی از سیمای شهر که از انواع گیاهان تشکیل شده است .
فضای سبز در فرهنگ منابع به مناطقی از شهر ها اطراف آنها گفته می شود که به صورت جنگل کارای های دست کاشت و یا پارک های شهری تعیه می شوند . ( طباطبایی ، 1371 ، 55 )
در بعضی منابع فضای سبز را با محدوده بزرگ و گسترده تعریف نموده اند – فضای نسبتا بزرگی ، متشکل از گیاهان با ساختن جنگل و برخوردار از بازدهی زیست محیطی و اکولوژیک معین و در شرایط زیست محیطی که در شهر حاکم می باشد . ( مجنونیا ، 1374 ، 38 )
فضای سبز شهری بخشی از فضاهای وسیع و یا محدود در محدوده عملکردی است که برای ایجاد تنوع و زیبایی ، افزایش کیفیت محیط زیستی ، تامین رفاه انسانی و ارائه خدمات ویژه به شهروندان می باشد و با انواع پوشش گیاهی بومی و غیر بومی پوشیده شده است . ( ضرابی و تبریزی ، 1385 ، 9 )
فضای سبز جزو بافت شهرها و بخشی از خدمات شهری که جدا از نیاز های جامعه شهری نمی تواند باشد ، این فضا از نظر کمی و کیفی باید متناسب با حجم فیزیکی شهر ، نیازهای
جامعه ، شرایط اکولوژیکی شهر و روند آن توسعه باشد .
فضای سبز شهری از دیدگاه شهر سازی در برگیرنده بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش های گیاهی تشکیل شده است و به عنوان یک عامل زنده در کنار کالبدی بی جان شهر ، تعیین کننده ساخت مورفولوژیک شهر است . ( سعیدنیا ، 1383 ، 29 )
4-2- مبلمان شهری :
تعاریفی که مبلمان شهری در منابع مختلف بدست آمده است به قرار زیر می باشد :
مبلمان شهری واژه ای فرانسوی است و در شهرسازی به مجموعه اثاث و دکوراسیون و کلیه عناصر ( تابلو ها ، روشنایی ، محل استراحت سرپناه ، تندیس ، کیوسک غذا و . . . ) که در چشم انداز شهری وجود دارد گفته می شود . ( شماعی و پور احمد ، 1384 ، 97 )
مبلمان شهری مجموعه وسیعی از وسایل ، اشیاء ، دستگاه ها ، نماد ها و عناصری است که در فضا های عمومی نصب می شوند برای تامین راحتی و آسایش جسمی و روانی شهروندان . ( همانی ، 33 )
مبلمان شهری از جمله عناصر سازنده فضای شهری می باشد که کمیت ، کیفیت ، زیبایی ، راحتی ، دوام ومحل استقرار آن نقش اساسی در دستیابی به شهری زیبا و سالم دارد ، شهری که در آن شهروندان احساس آسایش کرده حضور در این فضا را به نشستن در خانه ترجیح دهند . ( زنگی آبادی و تبریزی ، 1383 ، 3 )
مبلمان شهری اجزاء غیر ثابت فضاهای شهری می باشد که به عنوان عناصر مکمل در میان فضاهای ما بین ساختمان ها و بناها قرار دارند . مبلمان شهری در تعریف شخصیت عملکردی فضا ها نفش مهمی دارد و در چگونگی روحیه شهر و مردم اثر زیادی می گذارد .
مبلمان شهری مجموعه ای از تجهیزات و تهسیلاتی است که کیفیت و کارایی زندگی را در کحیط شهری و وظیفه آن هدایت ، کنترل ، امنیت ارتباط ، راحتی ، اطلاع رسانی ، تبلیغات ، تزئین ، تفریح در شهر و خیابان می باشد . ( امینی 1385 ، 10 )
مبلمان شهری ارتباط بین توسعه و محیط در برگیرنده آن را تقویت کرده و می تواند به محیط شخصیت بدهد و موجب ارتقاء جنبه های مثبت آن شود . ( رحمانی ، 1381 ، 23 )
مبلمان شهری مجموعه وسیعی از وسایل ، اشیاء ، دستگاه ها ، نمادها و عناصری است که در فضاهای عمومی نصب می شود برای تامین راحتی و آسایش جسمی و روانی شهروندان . ( شماعی و پوراحمد ، 1384 ، 97 )
1-4-2- اهميت مبلمان شهري :
قبل از ورود به بحث انواع مبلمان شهري بهتر است نگاني گذاز به اين نتكه اساسي داشته باشيم كه اصولاً مبلمان شهري از چه درجه اهميتي برخوردار بوده و تا چه حد اين مقوله در زندگي شهروندان و كيفيت شهر تاثير دارد. بدين لحاظ در اين قسمت به اين مطلب ميپردازيم.
مبلمان شهري يك از اصليترين ابزارهاي ارتباط شهر با شهروندان ميباشد. امروزه مبلمان شهري از اصليترين مفاصل ارتباطي شهر با شهروند است. مبلمان شهري ابزاري است كه رفع نياز كرده، خاطره ميسازد و احساس رضايت ايجاد ميكند. چيدمان و انتخاب مبلمان شهري علمي خاص است كه داراي استانداردهايي ميباشد. بعضي از اين قوانين از دل فرهنگ و آداب و رسوم هر
شهر ميآيد. مبلمان شهري علاوه بر خاطره انگيز بودن بايد پاسخگوي نيازهاي فيزيولوژيكي و فيزيكي انسانها باشند. براي انتخاب انواع مبلمان شهري نبايد ه قيمت توجه كرد زيرا مبلمانهاي معيوب خسارتهاي زيادي به روان شهرها وارد مي:نند. مبلمان شهري يك از فرآيندهاي زيباسازي در شهرهاست كه اين زيباسازي به ارتقاء كيفيت محيط شهري و ارتباط بيشتر شهر و
شهروند ميانجامند.
فضاهاي شهري از اهميت فراواني برخوردار است. اين عناصر به لحاظ كاربردي، بطور مستقيم يا شهروندان در ارتباط است و طبعاً عوامل خاصي در زمينههاي طراحي،ساخت و نصب بر آن تأثير خواهد داشت.
تأثيرات متقابل مبلمان شهري بر كيفيت و عناصر كيفي شهر و زندگي شهروندي از ديدگاههاي مختلف قابل بررسي است كه از جمله مهمترين آنها را ميتوان همانهنگي و هارمويي مبلمان شهري با فضاي اطراف و نيز با يكديگر داشت.
2-4-2- هماهنگي عناصر مبلمان شهري با يكديگر و با
فضا و مكان
يكي از اركان اصلي زيباشناختي هماهنگي بين عناصر مبلمان است. در زيبا شناختي منظور از هماهنگي با هارمويي نظمي است كه بين اجزاء تشكيل دهنده يك عنصر، پديده، فضا با مكان وجود دارد. هماهنگي نتيجه ارتباط بين دو چيز متضاد ميباشد. يك شكل هنگامي قابل ديدن است ه به نوعي بتواند خودش را از زمينهاش جدا كند هماهنگي زماني به وجود ميآيد كه تضاد نيز به نوعي وجود داشته باشد.
يكي از ويژگيهاي فضاهاي مطلوب شهري، هماهنگي و متناسب بودن هر يك از اجزاي مبلمان شهري با يكديگر و با فضايي كه در آن قرار قرار ميگيرند ميباشد. مبلمان شهري ميتواند به محيط شخصيت بدهد و جنبههاي مثبت آن ارتقاء دهد ولي در صورتي كه بتوان اين مبلمان را براساس مقياس، رنگ، جنس و ... با محيط و عناصر اطراف آن هماهنگ كرد.
پس عنصر و محيط اطراف آن عوامل مشترك را بايد تقويت كرد. مثلاً در پاركها كه محيط طبيعيتر است بهتر است از سطلهاي زباله چوبي براي جذابيت بصري استفاده كرد.
هماهنگي و همخواني بين عناصر و محيط اطراف يكي از عوامل مهم در طراحي مناسب و چشم نواز مبلمان شهري ميباشد.
3-4-2- رنگ در مبلمان شهري :
از جمله مهمترين فاكتورهاي تاثير گذار در هماهنگي يا عدم هماهنگي مبلمان شهري يا مكان و فضا و در عين حال با ديگر مبلمانها مسئله انتخاب رنگ ميباشد.
تقسيمات منطقهاي، عناصر مختلف شهري، معماري و بافت منطقهاي از معيارهاي رنگ آميزي مبلمان شهري ميباشند. همچنين نوع رنگ بر پايه پژوهشهاي رنگ از منظر روان شناسي شهري، پژوهشهاي روانكاوانه هر منطقه و طبقه بندي نيازهاي رنگي بر پايه پژوهشهاي رنگ از منظر روان شناسي شهري، پژوهشهاي روانكاوانه هر منطقه و طبقه بندي نيازهاي رنگي براساس فرهنگ هر منطقه، رنگ فضاي سبز و رنگ بندي گل آرايي، هارموني رنگهاي طبيعي فضاي سبز با رنگ
حصارها و عناصر موجود در فضا و معماري، پژوهشهاي تكنولوژيك و شيميايي رنگ و مصالح ماندگار و سازگار با شرايط اقليمي آن مشخص ميشوند.
رنگ به عنوان يكي از مهمترين عناصر بصري تاثير زيادي در منطقه عمومي دارد ولي متأسفانه توجه زيادي به آن نميشود و بر پايه سابقهترين مديران و كارشناسان ميباشد همچنين رنگ به عنوان يكي از عناصر تلطيف كنند. محيط تأثيرات زيادي در هويت بخشي و خوانايي محيط دارد و بايد توجه داشت كه همه جاي شهر را نميتوان به صورت يكسان رنگ آميزي كرد ولي بعضي از انواع مبلمان مانند سطل زباله، كيوسك تلفن بايد به صورت واحد رنگ آميزي شوند اما الزامي در واحد بودن رنگ بقيه عناصر وجود ندارد.
قبل از بافت و فرم و مواد مصرفي درع ناصر رنگ تأثير بيشتر دارد. رنگ نبايد براي دورهاي كوتاه و تنها به قصد جلب توجه رهگذاران به كار رود.چون شهروند وظيفه شناس و مسئول كه تكليف خود را در برابر محيط طرفين ميداند رنگ تعيين كننده نيست واگر به اين صورت نباشد برجستهترين رنگها و ترفندها هم نميتواند آن را مفيد به تكليف خود كند. فضا نيز قابليتهاي بالايي براي تركيب رنگ دارد. عواملي مانند: زمان،ديدن، رنگ زمينه، رنگهاي ثابت و منابع نوري طبيعي و مصنوعي در تشخيص يك رنگ در محيط دخالت دارد. قرمز و نارنجي بيش از هر رنگي جلو آمده يا پيش آمدگ
ي دارند. (مرتضايي، 1382،28) رنگهاي سبز و اين چشم را نزديك بين كرده چرا كه اين دو رنگ متمايل به عقب رفتن و عميق شدن هستند. زرد و ارغواني خنثي ميباشند، به طور كلي رنگهاي گرم (قرمز، صورتي، زرد، نارنجي) براي نخستين سالهاي زندگي اهميت دارند و رنگهاي آبي، قرمز و سبز در دوران بلوغ داراي اهميت هستند. رنگ آبي خصوصياتي مانند: طراوات، پاكي،اميد و آرمان بخشي دارد و رنگ آبي خصوصياتي مانند: طراوات، پاكي، اميد و آرمان بخشي دارد و رنگ زرد آرام بخش حالات عصبي و متعادل كننده اعصاب سمپاتيك و پراسمپاتيك ميباشد. رنگ سبز، رنگ
طبيعت است كه سبز روشن براي درمان بيماريهاي عصبي و اختلالات روانيا ست. طبيعت سرشار از رنگهاي متنوع است كه رنگ سبز از حاكميت خاصي برخوردار است. همچنين اين رنگ فضايي قابل تحمل را براي افراد زياد ايجاد ميكند. (نويفرت، 1371، 22).
محيطهاي روشن براي چيدمان جسورانه و پويا مناسبند و رنگهاي اصلي و غني در اين فضاها رايجترند. براي مكانهايي كه كارهاي فيزيكي و فكري انجام ميشود رنگهاي عميق و ملايم استفاده ميشود و از توناليته بيشتر بايد درمناطق معتدل استفاده شود سفيد خيره كننده است و به سادگي كثيف ميشود. خاكستي با هر رنگي هماهنگي دارد. رنگهايي با رنگمايه كم براي محيطهاي فعال و پر جنب و جوش مناسبتر است و رنگهاي فوقتر براي تأكيد و برانگيختن به كار ميروند. توجه به رايط اقليمي منطقه موردنظر براي طراحي و انتخاب رنگ بسيار مهم ميباشد. (مرتضايي، 1382، 29).
انتخاب نمونه و محل استقرار مبلمان در شهر:
اولاً به انتخاب و جانمايي اجزاي مبلمان شهر چندان توجه نميشود.در اين خصوص انديشه، طرح و آن طور كه بايد، به كار گرفته نميشود، عقايد بيشتر بر پايه هزينه كمتر ارزيابي ميگردند و مطلوب و بادوام و شايستگي استاتيكي در حاشيه واقع ميشوند. در اين باره نيز گرايشي افراطي و
استقرار مبلمان ميشود كه تلاش پوچ و مضحكي است در تقليد از مبلمان شهري كلاسيك.
تقليدگاه به قدري كوركورانه است كه صرف نسخه برداري از شهرها و كشورهاي بيگانه، تمام همت وليان امور را دربرميگيرد. اين حالت به ندرت در شرايط خاصي ازنظر زماني، مكاني و موقعيتي قابل است اما به طور كلي در شهرسازي پيش رفته امروز قابل توجيح نيست. از سوي ديگر، برخي چنان مدرنيسم و تجدد گرايي شده اند كه حاصل كار آنها، تبديل شهر به صحنه نمايشي است با
مبلماني فانتزي كاربردي كه به سختي با مخاطبانش ارتباط برقرار ميسازند.در حالي كه مبلمان شهري خوش طرح با مطلوب، ناخودآگاه درك و به گونهاي در ذهن نقش ميبندد كه گويي هميشه به اين محل وخيابان بسته است.
توليد كنندگان زيادي به واسطه اشتياقشان به مواد مصنوعي نو ظهور، اغلب فوايد مواد طبيعي را به ميسپارند.موادي كه رنگ و بافت پايدارتري دارند، هنگام تماس حس زندهتر و خالصتري القا ميكنند با افزايش عمر و تغيرات اقليمي، بيشتر سازگاري دارند. مواد مصنوعي معمولاً از لحظه استفاده شروع رفتن ميكنند. بهترين شيوه استفاده از مواد طبيعي همانا سود جستن از مواد بومي و منطقه اي است، كه به طور طبيعي با محيطشان هماهنگ هستند و ارزشهاي نهفته زيادي دارند. محصولاتي با اين مصالح انتخاب و مستقر شوند به نظم و هماهنگي كلي شهر كمك ميكنند.
- 2-4-4تجهيزات خياباني هماهنگ :
طراحي و نصب بييشتر عناصر مبلمان و اثاثيه خيابان در حوزه مسئوليت ادارهها و سازمانهاي مختلفي مانند مخابرات، برق، آب، راهنمايي و رانندگي و شركت واحد اتوبوسراني قرار دارد كه در نتيجه آرايش ناهماهنگي در خيابان به وجود ميآورند مساله تنها تنوع عناصر نيست بلكه شيوع توزيع آنها در سطح خيابان نيز اهميت دارد. بنابراين در ابتدا همكاري ميان ادارات و سازمانهاي گوناگون لازم است تا بتوان تعداد و انواع عناصر را به ميزان معقولي رسانيد.
روش منطقي عبارت است از طراحي مجموعهاي از عناصر تجهيزات خياباني كه در ان هر جزء نظير يك علامت، سطل آشغال يا چراغ، از جزئيات تزئيني و پايه طراحي مشابهي برخوردار باشد.
2-4-5 معيارهاي ارزيابي و انتخاب مبلمان شهري :
بطور كلي نكات مهم در طراحي را به 2 گروه عمده ميتوان تقسيم نمود:
الف) فيزيكي:
پارامترهايي كه ويژگيهاي فيزيكي و ظاهري يك محصول را دربر ميگيرند كه عبارتند از:
شكل- رنگ- بافت- پوشش- اتصالات- مواد مصرفي
ب) غير فيزيكي:
پارامترهايي كه محتواي فيزيكي ندارند بلكه بهنگام كاربرد و استفاده از محصول مورد توجه و اهميت قرار ميگيرد كه عبارتند از:
هماهنگي با محيط اطراف، ايمن بودن- ارگونومي- دسترسي- كم بودن قطعات سهولت ساخت- دوام مقاومت در برابر تخريب- قابليت استفاده براي گروههاي مختل- اقتصادي بودن- استحكام سازه
1-5-4-2- معيارهاي فيزيكي :
شكل :
شكل يك محصول اولين چيزي است كه استفاده كننده، از آن محصول درك ميكند. اين برداشت اوليه معمولاً بسيار موثر است و ميتواند باعث ترغيب به استفاده و يا پرهيز از آن گردد.
شكل بايد متناسب با عملكرد بوده و در ارتباط با محيط اطراف خود، داراي هماهنگي و خوانايي لازم باشد، به گونهاي كه از فاصله دور نيز بتوان محصول و كاركرد آن را تشخيص داد.
ملاحظات طراحي در مبلمان شهري
انتخاب و استقرار عناصر تجهيزات خياباني طبق سنت توسط مهندسان و اغلب به شيوه خاصي انجام ميگيرد و در نتيجه هيچ گونه انسجام طراحي ويژهاي در آنها به چشم نميخورد اقلام و اجناس با توجه به هزينه پايين آنها انتخاب شده و توجهي به مناسب بودن وام و امتيازهاي زيبايي شناختي آنها نميشود و بيشتر بيانگر نگرشي مصلحت گرايانه است تا روش طراحي سنجيده.
رنگ :
انتخاب رنگ براي اجزاي مبلمان بايد به گونه اي باشد كه در محيط شاخص بوده و در عين حال از ايجاد اغتشاش بصري و چشمگيري بيش از حد جلوگيري كند. مبلمان پاركها با رنگهاي ملايمف در محيطهاي مختلف ايجاد آرامش و با رنگهاي شاد در محيطهاي خنثي ايجاد تنوع و سرزندگي مي كند. رنگ اجزاي مبلمان شهري چه بصورت پوششي و يا متريال هاي رنگي،بايد بگونهاي باشد كه به هنگام شستشو يا در معرض آفتاب و مرور زمان تغيير نكرده و خاصيت خود را از دست ندهد.
بافت :
بافت مناسب علاوه بر ايجاد جلوه و زيبايي، داراي كاربرد نيز هست. بافت مي تواند باعث ايجاد استحكام در سطوح خارجي محصول گردد يا براي ايجاد اصطكاك و جلوگيري از سر خوردن در جاهاي لازم مورد استفاده قرار گيرد بايد توجه داشت كه سطوح بافت بگونهاي باشند كه باعث جمع شدن آب و گرد و خاك نشده و به راحتي قابل تميز شدن و شستشو باشند.
پوشش :
پوشش يك محصول اهميت فراواني در حفظ دوام و حفاظت از آن محصول داشته و جنس پوشش به جنس سطوح خارجي و كاربرد محصول بستگي دارد. پوشش بايد بگونهاي انتخاب شود كه به مرور زمان و بر اثر عوامل جوي و محيطي تخريب نگردد و از سطح محصول جدا نشود.به اين منظورلازم است با آزمايشهاي دقيق فني، كيفيت پوششهاي مصرفي كنترل شود.
مواد مصرفي :
استفاده از مصالح مناسب از سه ديدگاه ميتوان بررسي نمود:
الف)كاربرد: بكارگيري موارد مناسب در ساخت مبلم
ان شهري باعث پايين آمدن كارايي و همچنين تخريب همه يا بخشي از محصول ميگردد.
ب) زيبايي شناسي: استفاده از مواد بايد بگونهاي باشد كه به زيبايي و تناسبات فرعي و حجمي محصول لطمه وارد نسازد و همچنين باعث ايجاد اغتشاش بصري نشود.
ج) صرفه اقتصادي: طبيعي است قيمت مصالح مصرف شده در توليد صنعتي انبوه اهميت بسيار زيادي دارد و بعضاً اختلاف جزيي در قيمت مصالح مصرفي، در توليد انبوه رقم قابل توجهي را شامل ميشود. (غلام پور، 1379، صص 55-56)
2-5-4-2- معيارهاي غير فيزيكي
هماهنگي با محيط اطراف :
اجزاي مبلمان بايد از نظر استقرار، كاربرد و ظاهر (شكل، رنگ و ...) با محيط اطراف خود و ساير اجزاي مبلمان شهري هماهنگ باشند، زيرا ناهماهنگي باعث بروز اشكالاتي همچون اغتشاش بصري، اغتشاش محيطي (سد معبر) و با بلااستفاده ماندن محصول خواهد شد.
ايمن بودن :
داشتن احساس امنيت براي استفاده كنندگان از مبلمان يكي از شروط اصلي در طراحي اين اجزاست. بدليل نوع كاربرد اين اجزا كه با تماس مستقيم شهروندان همراه است طراحي محصول بايد بگونهاي انجام شود كه هنگام استفاده هيچ گونه آسيبي متوجه ايشان نگردد بدين منظور بايد در طراحي از لبههاي تيز و برنده (بوژه در گونهها) پرهيز نمود.
دستگيرهها و برآمدگيها قابل رويت بوده و احتمال گير كردن دست و پا وجود نداشته باشد.
ارگونومي :
علم مهندسي عوامل انساني ارگونومي ناميده ميشود. اين رشته علمي، امكان ايجاد حداكثر راحتي و اسايش را در هنگام استفاده براي گروههاي مختلف بررسي ميكند و معيارهاي مشخصي را ارائه مينمايد. بعنوان مثال ارتفاع دستگيره در انواع مختلف كيوسك، زواياي موجود پين كف و پشتي نيمكت و ... همگي داراي استانداردهايي متناسب با ابعاد بدن انسان هستند و به كار بردن اين معيارها و استانداردها در طراحي باعث بالا بردن كارايي محصولات ميشود.
ارگونومي در اجزاي مختلف مبلمان شهري متفاوت است. اين پارامترها در اجزايي همچون نيمكت انواع كيوسك و ... داراي اهميت بيشتري و در برخي ديگر همچون نرده و تيرك اهميت كمتري دارند.
دوام :
دوام تابع عوامل ديگري همچون موادمناسب، سازه، محكم، اتصالات قوي، پوشش حفاظتي كامل و پيش بيني عوامل تخريبي و به كارگيري روشهاي جلوگيري از آنها نيز هست و هر يك از اين فاكتورها به سهم خود در ازدياد دوام و طول عمر محصول دخيل است.
نظم و تنوع :
نظم و تنوع (شباهتها و بيشباهتها) هر دو كنار هم، معرف يك تعادل ظريف و تركيب متناسب در طراحي محسوب ميشوند. در طراحي منظر نيز لازم است كه به منظور تجلي زيبايي بصري آن، توجه به نظم و تنوع در حالت تعادل خود معطوف گردد.
به طور كلي، از نظر زيباشناسي، نظم بيش از اندازه در هر طرحي باعث يكنواختي و تنوع افراط آميز نيز موجب سردرگمي ميشود پس در اين زمينه لازم است كه به ايجاد يك حالت تعادل بين حداكثرها و حداقلها در تنوع و نظم المانهاي فضاهاي مختلف توجه شود تا امكان احياي يك وحدت حسي فراهم آيد.
تكرار :
تكرار در عصر، به عنصر «نظم و تنوع» معني و مقصود ميبخشد و بين المانها و فضاهاي مختلف ايجاد وحدت ميكند. در طرح پاركها نيز تكرار برخي از المانهاي طبيعي يا مصنوعي و فضاها، ميتواند به ايجاد چنين وحدتي منجر شود و از نظر جنبههاي بصري، زيبايي طرح را فزوني بخشد.
راحتي و دسترسي و حركت :
ضمن اين كه طراحي فضاهاي سبز عمومي بايد به شيوهاي عملي گردد كه دسترسي به آن به راحتي صورت گيرد، در داخل محوطهها نيز حركت آزاد، رفتار راحت، نشستن و برخاستن آزاد، انتخاب آزاد فضاها و مسيرها، نيازمند فضاهايي است كه با طراحي آزاد برآورده ميشود. طرحهاي هندسي و سيمتريك مغاير با حس آزادي است. پيروي از خطوط زمين و جريان طبيعي آب اين حس را ارضا ميكنند... (غلام پور، 1370،صص57-58).
گردهم آوردن افراد جامعه :
قرن كنوني، قرن تكنولوژي و صنعت ميباشد. تصور ميشود كه كم كم ماشينهاي مختلف مثل كامپيوتر جاي افراد را بگيرد. اين موضوع تا حدي تأثير بر افراد گذاشته و خود آنان را به ماشين هايي خودكار و بي احساس تبديل مينمايد، براي جلوگيري از اين موضوع و حفظ خصايص انساني گردهم آوردن افراد براي تبادل احساسات و درك نيازهاي آنان به يكديگر ضرورت پيدا ميكند.
(p16,1972,Newman)
5-2- فهرست تجهيزات شهري:
1-5-2- حوزه اطلاع رساني
- ستونهاي تبليغاتي (موريس)
- نقشههاي شهر يا مترو يا ...
- ساعت
- تابلوهاي تبليغاتي
- تابلوهاي اطلاع رساني رايگان
- تابلوهاي نام گذاري (معابر، ميادين)
- تابلوهاي جهت دهنده و راهنما
- علايم ترافيكي
- تابلوهاي هشدار دهنده
- خطوط عابرين پياده
- گل ميخها
- ميله هاي هشدار دهنده
- تابلوهاي سردرب مغازهها
- خطوط عابرين پياده
- تلويزيونهاي شهري
- داربست اطلاع رساني
- تابلوهاي سردرب مغازهها
- تابلوهاي پزشكان
- پرده و آويزهاي اطلاع رساني
- تابلوهاي مكان نما (مسجد، بيمارستان و ...)
- پلاكها و نشانگرها
2-5-2- حوزه سرپناهها
- كيوسكهاي عرضه (روزنامه، گل، مواد غذايي و ...)
- كيوسك فروش بليط
- كيوسك تلفن
- كيوسك مأمورين پليس
- ورودي مترو و قطار شهري
- كيوسك اطلاع رساني و راهنماي توريست
- ايستگاه اتوبوس
3-5-2- تغذيه و توزيع
- ترانسفور ماتور
- خطوط انتقال و تيرهاي هوايي (برق و تلفن)
- دستگاههاي توزيع اتوماتيك
- صندوق ارتباطات
- آبخوريها
- روشوئي و دستشوييها
- فواره و آب نما
- آب پخش كنها
- پستهاي آتش نشاني
- علميهاي گتز
- پستهاي تلفن
- دستگاه عرضه روزنامه
- دستگاه عرضه مواد خوراكي
4-5-2- تزييني
- گلدان و گلجاي
- سبدهاي تزئينات
- ميلههاي نصب پرچم
- ميلههاي نصب رژي و ريسه
- طاق نصرت
- پرچم، پارچه و آويز
- عناصر تزييني بادي
5-5-2- روشنايي
- چراغهاي راهنمايي و رانندگي
- چراغهاي خيابان
- چراغهاي تزئيني
- عناصر نوراني (درخت، حجم و ...)
- نورافكنهاي ميداني
- چراغهاي پاركي و كوتاه
6-5-2- نقل و انتقال
- پله برقي
- پياده رو متحرك
- پل عابر پياده
- پلكان
تخليه و جمع آوري
- آبريزگاه
- سطلهاي زباله
- مخازن تفكيك زباله
- مخازن جمع آوري زباله
- سطلهاي شن و ماسه
- صندوقهاي پست
- صندوقهاي صدقات
7-5-2- موانع و راهبند
- جدول
- تيرك
- نرده و حفاظ
- حصار و پرچين
- گاردريل
- راه بند
8-5-2- نیمکت ها و انواع آن
نيمكتها و نقش آن در زيباسازي فضاهاي شهري
1-8-5-2- مكانيابي و طراحي نيمكتها و سكوها :
در شهرهاي امروزي مكانهاي نشستن از عناصر مهم مبلمان به حساب ميآيند و برنامه ريزان و طراحان با مجهز كردن فضاهايي از شهر با اين عناصر، محيطي جهت توقف، آرامش، گفتگو و تعامل اجتماعي كه از نيازهاي انسان امروزي است، به وجود ميآورند.
نشستگاه در يك شهر محل تمركز بسياري از فعاليتهاست. مكاني است براي ميانسالان و سالخوردگان تا درد دلهاي خود را در برابر آفتاب زمستان يا زير سايه تابستاني درختان با هم سن وسالان خويش رد و بدل كنند. بهترين جاست براي دانش آموزان و دانشجوي اهل مطالعه، منظر مناسبي است براي آنان كه آرزو ها و برنامههاي زندگي مشترك آينده را مرور ميكنند و موضوع استراتژيك براي مادران است تا ضمن زير نظر داشتن فرزند خود با دوست جديدشان صحبت كنند و شايد استراحتگاهي باشد براي پاهاي خسته فروشندهاي دوره گرد. در انتخاب جايي براي نشستن، معمولاً يك نوع استفاده كوتاه يا بلند مدت مدنظر است.نشستنگاه بلند مدت الزام و تسهيلات خاص خود را ميطلبد، مانند: مدولاريته، فرم، ارگونومي و قطعات اضافي. براي استفاده كوتاه مدت ميتوان تركيب ساده و متنوعتري در نظر داشت: نيمكتهاي يكپارچه با گلدان وروشنايي و زباله دان يا نيمكتهاي ديواري و پايه كوتاه روي دويوار (زنگي آبادي، تبريزي، 80، 1383).
به تعبير ديگر، نيمكتها و صندلي با استفاده كوتاه مدت در گروه بدون پشتي و با استفاده بلند مدت در نيمكتهاي با پشتي قرار ميگيرند. دسته اول در تكميل فضاهاي معماري ساخت عموميت بيشتري دارند. اكثر اين نشستگاهها اهداف زيبايي شناسي وتزئيني دارند و كمتر به راحتي آنها فكر شده است. يك كردن اين نوع صندليها به اجزايي تنديس وار در محوطههاي م
ورد نظر طراحان، عرف رايج است.
انواع مبلمان با كاربري نشستن عبارت است از: نيمكتها،خميدگيها،لبهها، سكوها و ... همواره بايد در طراحي اين مكانها موارد زير را در نظر گرفته شود:
1- راحتي
2- سادگي شكل
3- سادگي اجزاء
4- سهولت نگهداري
5- دوام رنگ و جلا
6- مقاومت در مقابل تخريب (هادوي، سارا، پيام سبز، شماره 9-8، ص21)
7- تنوع و خلاقيت
8- هماهنگي با محيط
9- هماهنگي با ساير مبلمان موجود
همواره بايد درمكانيابي محلهاي نشستن دقت فراواني مبذول داشت تا ضمن فراهم كردن آسايش كاربر، از ايجاد مزاحمت براي ساير افراد نيز جلوگيري شود. بدين منظور معمولاً مكانهايي انتخاب ميشود كه داراي خصوصيات كلي زير باشد:
1- تا حد ممكن از باد و ساير عوامل جوي در امان باشد.
2- از مناظر محيطي بهرهمند گردد.
3- حداقل منظر دو سويه داشته باشد.
4- به افراد گزينههاي متنوعي براي انتخاب ارايه دهد مانند:آفتاب، سايه،آرامش، فعاليت و ... (هادوي،سارا، پيام سبز،شماره 9-8، ص 21).
5- در تلفيق با ساير مبلمان ضروري يا نزديك آنها باشد.
2-8-5-2- ابعاد و تناسبات :
در اكثر موارد نيمكتها در اندازه و سايزهاي متفاوت طراحي ساخته ميشود ولي معمولاً رعايت يك سري اصول و قواعد الزامي است. به عنوان مثال براي استفاده بهينه و فراهم كردن آسايش كاربران اندازههاي زير براي ساخت مكانهاي نشستن (به خصوص در مدت زمان طولاني) توصيه مي شود.
1- ارتفاع نيمكت 50-45 سانتي متر
2- عمق نيمكت 48-42 سانتي متر
معمولاً نيمكتهاي معمولي 2-1، 18/1، 4/2 و ... متر طول دارند. اگر طول نيمكتها بيش از اندازه طويل باشد. براي دراز كشيدن مورد استفاده خيابانگردها قرار خواه
د گرفت. بنابراين ضمن رعايت اندازه مناسب ميتوان با گذاشتن دستههايي در طول نيمكت تاحدود زيادي از اين امر جلوگيري نمود. (سعيدنيا، احمد، 1379، ص 36).
3-8-5-2- جنس و مصالح ساخت :
اين عناصر شهري به دليل استفاده مكرر، همواره در معرض تخريب قرار دارند. بنابراين بايد در انتخاب مصالح ساخت آن، دقت كافي را مبذول داشت. مطمئناً در اين ميان عامل اقليم نقش مهمي به عده دارد. بهترين مصالح براي نشستنگاههاي عموميآنهايي هستند كه در برابر خشونت، سرما و گرما، رطوبت و خشكي، كيفيت خود را از دست نميدهند. در اكثر شهرهاي كشور براي ساخت نيمكتها از مصالحي مانند: چوب، فلز، بتون و در بعضي موارد از سنگ استفاده ميشود.
چوب،طبيعتي گرم دارد ولي در مكانهاي مرطوب به سرعت دچار پوسيدگي ميشود. فلز، بتون و سنگ با تمام راحتي و كاربردشان هر قدر كه روي آنها بنشينند، به طور ذاتي سطوحي سرد هستند، به همين دليل بايد جنس مصالح مكانهاي نشستن با توجه به اقليم و شرايط محيطي انتخاب گردد. در نهايت بايد اضافه نمود كه به منظور جلوگيري از جابجايي نيمكتها و تخريب بيش از حد آنها،بايد در مكانهايي كه احتمال تخريب گرايي بيشتر است، يا از مصالح خشن و سنگين استفاده نمود و يا آنها را به خوبي در زمين تثبيت كرد.
در خيابانهاي طويل با كاربريهاي متنوع، كه امكان مراجعه طولاني مدت شهروندان به آنها زياد است، (مانند خيابانهاي داراي محيط تجاري) با تعريف های گفته شده ، مکان هایی مجهز به نيمكت و ساير مبلمان ضروري، ميتوان ضمن منظرسازي مناسب، تسهيلات لازم جهت رفاه مراجعين را نيز فراهم آورد. معملواً نيمكتهاي بدون پشتي براي استراحتهاي كوتاه مدت، مناسب به نظر ميرسند، لذا استفاده از اين گونه طرحها براي مكانها پر تردد پيشنهاد ميشود.
تصويرشماره 2-1: استقرار نيمكتها در حاشيه خيابان ها
استفاده از ترفندهاي طراحي همراه با نوآوري، همواره در خلق محيطهاي جذاب و قابل تأمل براي بينندگان بسيار موثر است به عنوان مثال همان طور كه در تصوير ذيل ديده ميشود طراحي با استقرار مجسمهاي بر روي نيمكت كه با در آوردن كفشها، مشغول استراحت و تماشاي آسمان است، حس مكث و توقف را به صورت فزايندهاي به عابرين القا مي كند. معمولاً ميتوان از اين ترفند در نقاطي كه تمايل به نمايش منظرهاي خاص يا جلب نظر عابران وجود دارداستفاده نمود و به آنها القا نمايد كه به زاويه خاص نگاه كنند.
اين گونه مكانها براي عكسبرداري و تهيه عكس يادگاري نيز مناسب به نظر ميرسد.
تصوير شماره 2-2: مجسمهاي در حال استراحت به روي نيمكت
با مكانيابي صحيح و مناسب نيمكتها در فضاهاي باز شهري، كنار خيابانها و يا در حاشيه پيادهروهاي عريض مخصوصاً در نقاط پر رفت و آمد، ميتوان علاوه بر فراهم كردن امكان رفاه عابران، زيبايي خاصي به مناظر خياباني بخشيد. بديهي است كه تلفيق اين نوع مبلمان يا فضاي سبز و گياهان، جذابيت محيط را دو چندان خواهد نمود. البته قابل توجه است كه اين نوع منظر آرايي تنها در مكانهايي مطلوب است كه فضا به اندازه كافي در اختيار باشد و مزاحمتي براي تردد عابران ايجاد نشود.
تصوير شماره 2-3: استقرار دو طرفه نيمكت در حاشيه خيابان
تصوير شماره 2-4: طراحي هم شكل و سرويسي مبلمان شهري
در بعضي نقاط ميتوان با تكرار يك شكل نيمكتها و ساير مبلمان تعبيه شده در طول يك مسير، با ايجاد خط بصري نامرئي، ضمن تأكيد بر محور مورد نظر، ديد را به سمت انتها سوق ميداد.
در انتخاب مناسب رنگ، جنس و طرح نيمكتها همواره بايد ويژگيهاي محيط و ساير اجزاي موجود در آن در نظر گرفته شود.
تصوير شماره 2-5- تكرار خطي نيمكت
با توجه به خصوصيات محيط و كاربري فضا ميتوان از مدل و رنگهاي مختلف نيمكت براي جهيز مكان موردنظر بهره جست. نيمكتهاي فلزي، مبلمان پاركي و خياباني راحتي هستند كه امكان بهرهمندي از مناظر، چشم اندازها و استراحت طولاني مدت را فراهم ميسازند.
در پارهاي مواردتعبيه يك نيمكت در حاشيه خيابان و روبروي يك مغازه ميتواند به اندازه يك تابلوي بزرگ، براي مغازه داران مشتري ساز باشد. به گونهاي كه عابران با نشستن بر روي نيمكت، متوجه كالاهاي داخل مغازه ميشوند و چه بسا در پارهاي موارد اقدام به خريد از آن واحد تجاري بنمايند.
تصوير شماره 2-6- نيمكت هاي فلزي راحت و مقاوم
4-8-5-2- اختصاص فضاي ويژه براي محلهاي نشستن :
يكي از بهترين روشهاي جانمايي نيمكتها استقرار آنها در مكانهاي تعريف شده و اختصاصي ميباشد. در واقع با تعريف جايگاه مخصوص براي نيمكتها و انواع مكانهاي نشستن،به آنها هويت بخشيده و بر كاربري آنها تأكيد ميشود. از طرف ديگر بدين وسيله يكپارچگي طرح تأمين شده و اجزاي آن (به عنوان مثال انواع مبلمان) به صورت لكهاي آزاد و بدون ارتباط در محيط پراكنده نميباشند. تعبيه اين جايگاهها بسته به ابتكار و خلاقيت طراح ميتواند با تغيير بافت، جنس مصالح، رنگ، حذف يا اضافه كردن لبه، تغيير ارتفاع و ... صورت پذيرد.
تصوير شماره 2-7- استقرار نيمكت در محل ويژه
تصوير شماره 2-8- استقرار ميز و نيمكت در محلهاي ويژه
5-8-5-2- بهرهوري بيشتر از نيمكتها :
در بعضي موارد ميتوان از مكانهاي نشستن به صورت چند منظوره استفاده نمود. به عنوان مثال در نقاطي كه به دلايل مقتضي امكان استفاده از تابلوهاي تبليغاتي در ارتفاع وجود ندارد، ميتوان با كمترين هزينه از نيمكتها بدين منظور استفاده نمود. (كاري كه در مبلمان شهري ايران كمتر اتفاق افتاده است.) با اين كه تجربه ثابت كرده است اين نوع تبليغات در معرض فرسودگي و تخريب بيشتري قرار دارند ولي به دليل كم ارتفاع بودن و نزديكي به عابري از باده تبليغاتي قابل توجهي برخوردار هستند.
تصوير شماره 2-14: استفاده از پشتي نيمكت در امر تبليغات
6-8-5-2- رعايت فاصله در جانمايي نيمكتها :
از مسايل مهمي كه همواره بايد درچيدمان انواع مختلف مبلمان دركنار يكديگر در نظر داشت رعايت فاصله مناسب آنها از هم است. همان طور كه در تصاوير مشاهده ميشود، استقرار سطح زباله در مجاورت بلافصل نيمكت از نظر ايمني و اصول بهداشتي مناسب نيست. التبه قابل ذكر است كه تناسب مصالح به كار رفته در ساخت هر دو عنصر از امتيازات مثبت كار طراح ميباشد.
تصوير شماره 2-15: فاصله مناسب ب
ين مبلمان دوگانه تصوير شماره 2-16: فاصله نامناسب بين مبلمان دو گانه
به منظور جلوگيري از واگرايي، ايجاد ارتباط بين شهروندان و تنوع بخشيدن به مبلمان شهري ميتوان از طرحهاي قوسي در نيمكتهاي شهري بهره جست. دراين نوع نيمكتها امكان خوابيدن ولگردان بر روي آن سلب ميشود.
تصوير شماره 2-17- نيمكت قوسي شكل
به منظور تقويت روحيه همگرايي كه يكي از اساسي ترين نيازهاي زندگي آشفته و ماشيني امروزي است،استفاده از نيمكتهايي با اين ويژگي در مكانهاي مناسب،ضروري ميباشد.
تصوير شماره 2-18- نمونه ديگر از نيمكت قوسي
استفاده از نيمكت نيم دايره (به شكل ابرو) و نصب ميز بيضي شكل يا نيم دايره در مقابل آن (شبيه چشم) تنوع بصري جالبي در محيط ايجاد كرده است.
تصوير شماره 2-19- نيمكت به شكل نيمدايره
اين نيمكت براي زمينهاي ورزشي، طبقات سني جوان و استراحت كوتاه مدت مناسب به نظر ميرسد. اجرا و ساخت آن راحت است و ميتواند صرفاً فلزي يا تركيبي از چوب و فلز باشد.
تصوير شماره 2-20- نيمكت فلزي با اجراي آسان
در اين نيمكت كه قدري فانتزيتر است، به جز پايهها و دستهةاي قوسي شكل در ساير قسمتها اجراي آساني دارد. اجراي اين طرح تنوع بيشتري به فضا ميبخشد.
تصوير شماره 2-21- نيمكت چوبي و فلز با اجراي آسان
اين نوع نيمكت براي مكانهاي مجاور بافتهاي قديمي شهر مناسب تر به نظر ميرسد. در اين نيمكت با تعبيه يك دسته در وسط،امكان خواب افراد ولگرد سلب شده است.
تصوير شماره 2-22- نيمكت فلزي با اجراي آسان
استفاده از انواع مختلف نيمكتهاي كلاسيك، در مكانهاي رسمي و نقاطي كه احتمال تخريب آنها كمتر است، در ايجاد هماهنگي و زيبيايي در محيط بسيار موثر ميباشد.
تصوير شماره 2-23: نيمكت براي محوطه سازمانها تصوير شماره 2-24: نيمكت براي اماكن فرهنگي
تصوير شماره 2-25: نيمكت چوبي فانتزي براي فضاهاي به دور از تخريب
استفاده از طرحهاي فانتزي و غير معمول بيشتر در مكانهاي تفرجي و فضاهاي باز، به دور از انواع كاربيهاي مهم شهري پيشنهاد ميشود.
قابل ذكر است همواره بايد در ساخت نيمكتها (و ساير مبلمان شهري) از مصالحي استفاده نمود كه مقاومت داشته و با شرايط اقليمي منطقه مورد نظر سازگار باشد.
انواع مختلف نيمكتهاي كلاسيك و فانتزي در تصاوير زير قابل ملاحظه است.
يكي از ابتكارات قابل توجه در سامان دهي انواع مبلمان شهري به خصوص نيمكتها، داشتن نگرش سيستمي به آنهاست. بدين ترتيب علاوه بر ايجاد هماهنگي در كل شهر، اين عناصر خود نقش نشانه و علامت را به عهده ميگيرند. به عنوان مثال يك رنگ و فرم خاص از نيمكت به مبلمان اطراف فرهنگسراها (با آرم خاص آن فرهنگسرا) اختصاص يافته و در كل شهر تكرار شود.
بدين ترتيب علاوه بر هماهنگي محيطي، مشاهده نيمكت مذكور در هر مكان نشان دهنده وجود فرهنگسرا درنزديكي است.
تصوير شماره 2-31: طراحي ميز و نيمكت چهار نفره تصوير شماره 2-32: ساخت پايههاي نيمكت
9-5-2- تنديسها و نمادهاي شهري
1-9-5-2- نقش نمادها و تنديسها در محيطهاي شهري :
نمادها و تنديسها معمولاً بيانگر بازتاب هنري خاطرات، انسان ها، حوادث، اعتقاات و ... هستند. اين عناصر شهري در بعضي موارد به عنوان يك سمبل فرهنگي- اجتماعي مطرح بوده و سيماي انساني دارند (رئال يا واقعي) و در موارد ديگر نمايانگر انديشههاي طراح خود ميباشند. در
تنديسهاي دسته اخير طراحان درصددند تا مفاهيم ارزشمند فرهنگي و اجتماعي جامعه خود را به شكل عيني به نمايش گذاشته و بينندگان را وادار به تفكر نمايند. از ويژگيهاي ديگر اين مجسمهها آن است كه بيننده در نگاه نخست نميتواند به مفهوم واقعي آن پي ببرد، چرا كه مفاهيم ارزشي معمولاً نماد بيروني ندارند. بنابراين كنجكاو شده و به تفكر درباره آن مي پردازد تا مسير انديشه آن با طراح يكي گردد و اين غايت هدف طراح است.
2-9-5-2- تنديسهاي رئال و انتزاعي :
تصاوير زير نمونه هايي از پيكرههاي رئال است كه ريشه در باورها و اعتقادات بومي مردم ايران دارد. اكثر تنديسهاي موجود دركشور از گروه رئال بوده و تنديسهاي انتزاعي كمتر در سطح شهرها ديده ميشود. قابل ذكر است كه به دليل باورها و اعتقادات خاص مردم ما، بايد در استفاده از مجسمههاي انساني نهايت دقت را به عمل آورد تا اين عناصر از طرف شهروندان پذيرفته شده و از تخريب گرايي (ونداليسم) جلوگيري شود.
از موارد مهمي كه بايد همواره در مكان يابي انواع مختلف تنديسها در نظر گرفته شود، ارتباط منطقي بين موضوع تنديس و مكان نصب آن است. به عنوان مثال بهتر است از مسجمههاي تاريخي در اطراف موزهها و بناهاي تاريخي، از مجسمههاي ورزشي در محدوده اماكن ورزشي و از پيكرههاي سمبليك هر شهر در وروديهاي آن استفاده نمود.
به منظور گيواتر شدن هر نوع تنديس، چه انتزاعي و چه رئال، بهتر است در پايه يا محل نصب آن شرحي از موضوع تنديس، واقعيت آن، تفكر و ايده طراح و ساير موارد لازم درج شود تا به بازديدكنندگان در درك موضوع كمك نمايد.
معمولاً ميدانها، پاركها، خيابان ها و ساير مكانهاي عمومي، بيشترين تعداد
تنديسها و نمادهاي شهري را در خودجاي ميدهند (گزارشي از ضرورت و ضوابط نصب ...، شهرداريها، شماره 40، ص 130)، بنابراين با توجه به استفاده گسترده عموم شهروندان از اين فضاها، لازم است در اين گونه فضاها از تنديسهاي عامه پسند استفاده شود.
يكي از نقاطي كه همواره بايد در فرآيند آراستن فضاهاي شهري با آثار هنري نظير تنديسها مد نظر باشد، وروديهاست. معمولاً بهتر است در وروديها به ويژه در شهرهاي مسافر خيز، از عناصر سمبليك همان شهر استفاده شود تا علاوه بر آشنايي ضمني افراد غير بومي با سمبلهاي شهر يا منطقه، بر هويت آن نيز تأكيد گردد. تصاوير زير بيان كننده همين مطلب مي باشد.
3-9-5-2- تنديس ها با كاربري و پيام ويژه :
همواره هدف طراح از ساخت و ارايهيك تنديس، بالا بردن كيفيت فضاهاي شهري يا زيباسازي آنها نيستف بلكه در بعضي موارد نيز تنها بيان مشكلات و دردهاي اجتماع به صورت يك تصوير عيني و غير قابل انكار مدنظر است.
در طراحي و نصب تنديسهاي رئال يا واقعي همواره بايد اعتقادات و فرهنگ مردم بومي منطقه را در نظر داشت. چرا كه طراحي هر نوع مبلمان زماني موفق خواهد بود كه طرح از طرف شهروندان مورد قبول واقع شود. در غير اين صورت مورد آسب عمدي قرار گرفته و يا به مروز زمان بر اثر بي توجهي از بين خواهد رفت.
يكي از موارد مهمي كه بايد در نصب تنديسهاي شهري مورد توجه قرار گيرد مكانيابي آنهاست. همواره بايد توجه داشت كه مكان نصب تنديس با موضوع آن ارتباط مناسب و معنيداري داشته باشد تا فرد باديدن آن تنديس ويژگي هاي محيط را به خوبي دريابد. به عنوان مثال مناسب ترين مكان براي استقرار يك تنديس تاريخي، اطراف موزهها، نمايشگاهها و يا در بافتهاي تاريخي ميباشد.
همان طور كه قبلاً نيز گفته شد، يكي از اهداف اصلي طراح از ساخت تنديس هاي انتزاعي اين است كه مخاطب را وادار به تفكر نمايد تا هر كس با كمك خلاقيت خود به توجيه آن بپردازد.
با رعايت باورهاي فرهنگي و مذهبي، استفاده از سمبلهاي محلي، بومي يا مورد علاقه مردم، به جذابيت محيطهاي شهري خواهد افزود.
10-5-2- نورپردازي و منابع نوري
امروزه استفاده از منابع نوري مختلف در سطح شهرها امري اجتناب ناپذير است و بدون اين عناصر، زندگي شهري با اختلال شديد مواجه خواهد بود. از طرف ديگر به دليل گوناگوني مصارف اين دسته از مبلمان، رفع كليه نيازها و در عين حال پرهيز از آشفتگي بصري در محيط، امري دشوار بوده و نياز به برنامه ريزي و تفكر فراوان دارد.
به طور كلي طراحي سيستم روشنايي شهرها به دلايل زير صورت ميپذيرد:
1- تأمين روشنايي فضاهاي فعاليت
2- تأمين روشنايي گذرها
3- ايجاد نور تزئيني (اصول و ضوابط طراحي ...، 1372، ص 68)
لازم به ذكر است كه بايد در تمامي طول شب و تاريكي، روشنايي معابر، گذرگاهها و ساير اماكن تأمين شود. اگر روشنايي به طور كلي در حد بالايي است مثل مراكز شهر، مي توان از نورهاي چندگانه و چند منظوره براي كاهش هزينه ها استفاده كرد. بايد توجه نمود تا هيچ نقطهاي در شب بدون نور باقي نماند. در محيطهايي كه احتمال دارد با سوختن يا شكستن لامپي، تمام محوطه در
سياهي فرو رود، بايد از چند منبع روشنايي استفاده شود. (مرتضاي، رضا، شهرداريها، شماره21، ص 47). در سطح شهرهاي امروز بخش عظيمي از انواع منابع نوري صرف زيبا سازي و تزيين عناصر مختلف ميگردد. روشن نمودن عناصري مانند: انواع گياهان، تابلوها و پانلهاي تبليغاتي، سردر مراكز و ساختمان هاي خاص و موردي از اين دست، به آنها هويت بخشيده و نقش مهمي نيز در جذابيت محيط در شب به عهده دارند .
11-5-2- گلجايها
گل جايها از اجزاي اصلي زيباسازي در مناظر خياباني به شمار ميآيد و در مجموعهاي هماهنگ با ساير مبلمان، ديد بصري مطلوبي ايجاد مينمايند. در عين حال ميتوان از اين عناصر جهت ايجاد مانع، حايل يا تعديل آثار ناشي از شيب نيز استفاده نمود.به طور كلي انواع گل جاي را ميتوان به سه دسته زير تقسيم نمود:
1- گل جايهاي موقت: گل جايهايي از اين دست معمولاً در خلق مناظر مقطعي، ايجاد فضاي پياده روي موقت، موانع ترافيكي و ... استفاده ميشوند.
2- گل جايهاي ثابت: اين نوع گل جايها، معمولاً يا در مكان مورد نظر ثابت شده يا به قدري سنگين ساخته ميشوند كه به آساني قابل جابجايي نباشند و از آنها در منظر سازي دايمي مناطق مختلف شهري استفاده ميگردد. گل جايهاي ثابت بايد تا حد ممكن در برابر آسيبهاي محيطي مقاوم بوده و نيازي به مراقبت مداوم نداشته باشند.
3- گل جايهاي متحرك (قابل جابجايي): اين گل جاي ها كوچكتر بوده و قابل جابجايي ميباشند.
قابل ذكر است كه در طراحي گل جايها بايد از لبه ها و گوشه هاي تيز دوري جست. زواياي حاده (بسته) در شكل گلدان امكان كاشت موفقي به همراه ندارد.
1-11-5-2- جنس و مصالح ساخت :
معمولاً در ساخت انواع گل جاي با توجه به نوع كاربري و شرايط محيطي، از مصالحي مانند: بتون، چوب، سنگ، مواد تركيبي و در بعضي موارد، فلز استفاده ميشود. بهتراست از مصالحي مثل بتون و سنگ در مكانهاي پر رفت و آمد و از چوب در محيطهاي طبيعيتر شهر مانند پاركها و محوطههاي فضاي سبز استفاده نمود.معمولاً استفاده از انواع فلزات در ساخت اين عناصر به خصوص در مناطق گرمسير توصيه نميشود چرا كه در طول روز بدنه آن گرم شده و موجب گياه سوزي ميگردد. همچنين به دليل نياز به آبياري و رطوبت مداوم موجبات خوردگي فلزات به سرعت فراهم ميگردد.
2-11-5-2- همخواني و آرايش فضايي
يكي از عوامل مهم و اساسي در طراحي مناسب و چشم نواز مبلمان شهري از جمله گل جاي، ايجاد هماهنگي و همخواني بين عناصر مذكور با محيط اطراف آن ميباشد. رعايت اين مقوله نه تنها به كيفيت فضاهاي شهري ميافزاد، بلكه باعث خلق محيطي زيبا و جذاب براي شهروندان مي گردد.
از ديگر مسايلي كه بايد در ساخت و طراحي گل جايها مدنظر باشد، جنس مصالح مورد استفاده است. در واقع در طراحي گل جايها علاوه بر رعايت همخواني با محيط، بايد مصالحي به كار رود كه تا مدت طولاني دوام و مقاومت آن را در برابر عوامل محيطي و تخريب، تضمين نمايد.
تصوير شماره 3-23- گل جاي سنگی
رعايت اين موضوع به خصوص در مكانهاي پر رفت و آمد، پاركنيگها و به طور كلي در نقاطيكه امكان برخورد و سايش اين عناصر بييشتر است همچنين در مودر گل جايهاي موقت كه جابجايي آنها زياد است، ضروري به نظر مي رسد.
گل جايهاي در محيطهاي شهري كاربريهاي فراوان دارند و علاوه بر خلق زيبايي بصري و تنوع در بسياري موارد ميتوان از آنها به عنوان موانع فيزيكي، تقسيم كننده فضا، تعريف نامحوسس محوطهها و ...استفاده نمود براي نمونه همان طور كه در تصوير زير قابل مشاهده است، مكان يابي صحيح اين گل جاي و تابلوهاي تبليغاتي علاوه بر ايجاد منظر زيبا، تقسيم فضايي مناسبي در محل رفت و آمد عابران به وجود آورده است و تناسب طرح و موقعيت استقرار به زيبايي بيشتر مسير تردد عابران پياده منجر شده است. از ديگر نكات مثبتي كه در تصوير قابل توجه است، استفاده از اندازه مناسب گل جاي ميباشد. بديهي است كه به منظور القا اثر مورد نظر بايد تناسب معقولي بين گستردگي فضا و اندازه گل جاي برقرار شود.
استفاده از اندازههاي مختلف گل جاي با رعايت هماهنگي با محيط، تنوع بصري متعادلي در مناظربه وجود آورده و استقرار مناسب گل جاي در كنار فضاهايي نظير باغچه دايمي، جداول، رفيوژها و ... موجب تنوع و چشم نوازي در فضاهاي عمومي ميگردد .
استفاده از گل جايهاي سازه اي و بسيار بزرگ در محيطهاي باز و در تركيب با ساير مبلمان مانند: آبنماها، نيمكتها، منابع نوري و البته گياهان، ميواند كانون هاي دلپذير و جذابي در دل محيط ناخوشايند شهري ايجاد نمايد.اصولاً استقرار مبلمان در فضاهاي باز شهري به آن هويت بخشيده و با ايجاد نقطه عطف امكان تجمع عموم براي استفاده از كاربري خاص مكان مذكور را فراهم ميآورد. همان طور كه در تصوير نيز ديده ميشود، تلفيق مناسب گل جاي با آبنما همچنين نيمكتهاي مستقر زير سايه درختان منظر زيبايي را خلق كرده است. لازم به ذكر است كه ساخت چنين فضاهايي در مكانهايي مانند مراكز خريد، بازارها، مقابل مراكز تفريحي و ... در فراهم كردن آسايش و راحتي شهروندان بسيار مفيد خواهد بود.
رعايت هماهنگي رنگها بين هر نوع مبلمان ومكان اطراف ان در زيبايي محيط بسيار مهم است .
رعايت هماهنگي بين اجزا يكي از شروط اساسي داشتن محيطي زيبا ميباشد بنابراين در بسياري موارد براي ايجاد هماهنگي بين مبلمان مستقر در يك مكان مي توان از ترفندهاي متفاوت استفاده نمود.
با استفاده از مقياسها و اشكال مختلف جعبه گل و با رعايت تناسب ارتفاع و بافت گياهان كاشته شده در آن، ميتوان مناظر شهري زيبايي ايجاد نمود. استفاده از اين طرحها و تركيبها در تقاطع ها و در مسيرهاي جدا كننده و ميدانها مناسب به نظر مي رسد.
در مكانهايي كه به دليل كمبود جا، استقرار گل جايها در سطح باعث آشفتگي محيط ميگردد يا به منظور ايجاد تنوع و تلفيق انواع مبلمان با هم، ميتوان از گل جاهاي چوبي بافته شده در ارتفاع استفاده نمود .
گلجاي و نماي بيروني ساختمانها :
بدنه ساختمانها از عناصر تأثير گذار در زيبايي محيط هاي شهري هستند، بنابراين در بسياري موارد مي توان به منظور پوشاندن بعضي نقاط بدنه يا زيباتر كردن آنها از گل جايهاي ديواري استفاده نمود. اين نوع گل جايها ميتوانند ثابت يا قابل جابجايي باشند.
تصوير شماره 3-134- گل جاي ديواري
لازم به ذكر است كه در مورد گل جايهاي متحرك ضمن رعايت كليه اصول ايمني در نصب،بايد تا حد ممكن از مصالح سبك استفاده شوند تا در صورت سقوط كمتر خطر آفرين باشد. تصاوير شماره 3-134، 3-135 و 3-136 نمايش دنده اين نوع گل جايها هستند.
تصوير شماره 3-135- گل جاي صندوقي تصوير شماره 3-136- گل جاي صندوق
.
12-5-2- تابلوها و علايم
به طور كلي ميتوان مبلمان شهري را به دو گروه كاركردي و تزييني تقسيم نمود. اين تفكيك بدان معنا نيست كه مبلمان كاركردي شهر نبايد آراسته و چشم نواز باشد. بي ترديد دلپذيري هر عنصري در شهر، به تناسب و زيبايي آن بستگي دارد. لذا هدف اين تفكيك، توجه به اين موضوع است كه در دسته نخست (مبلمان كاركردي) تأكيد بر، جنبههاي عملكردي، توزيع متناسب، مكانيابي صحيح و اندازه متناسب با محيط، ميباشد. (سازمان منطقه آزاد...، شهرداريها، شماره 3، ص 2).
در اين ميان تابلوها كاملاً در هيچ يك از دو دسته نامبرده قرار ندادند زيرا از يك طرف دستهاي از تابلوها، مانند تابلوهاي تبليغاتي و راهنماف نقش اطلاع رساني شهري را برعهده دارند و هدف از وجود آنها هدايت ناظر يا آگاه كردن او از موضوع مورد نظر است و از طرف ديگر تابلوهاي تزييني را ميتوان ديد كه براي ايجاد تنوع بصري، پر كردن فضاهاي خالي و كاستن از يكنواختي نماهاي شهري نصب شده اند. به همين دليل ساماندهي، طراحي و مكان يابي تابلوهاي شهري محتاج دقت و لحاظ چندين عامل با هم است.
به طور كلي مي توان براي علايم و تابلوهاي مورد استفاده در سطح شهرها، چند نقش كلي به شرح زير تعيين نمود:
1- تابلوهاي اطلاع رساني
2- تابلوها و پانلهاي تبليغاتي
3- علايم و تابلوهاي راهنمايي رانندگي
4- تابلوها و علايم راهنمايي شهري
5- تابلوهاي شناسايي، ابنيه، ميدانها، پاركها
6- تابلوهاي موقت: مانند توبلوهاي نشان دهنده عمليات ساختماني، احداث يا تعمير و ...
7- تابلوهاي معرفي كاربري. (سعيدنيا، احمد، 1379، ص 76)
در نهايت با توجه به موارد ذكر شده و كاربري هاي مدنظر مي توان تابلوها و علايم شهري را به عنوان دستهاي از مبلمان، به اين صورت مورد بررسي قرار داد:
تابلوها و علايم جزيي از مبلمان شهري هستند كه در فضاهاي شهري جهت انتقال موضوع يا موضوعاتي به شهروندان از طريق نوشته، تصوير و يا علامت، مورد استفاده قرار ميگيرند و در طراحي اين عناصر، با رعايت ضوابط و استانداردها، ميتوان از ترفندهاي مناسب طراحي بهره جست.
خوانايي و اختصار در تابلوها و علايم خوانايي تابلو به حالتي گفته ميشود كه بيننده تابلو، پيام نوشته شده در آن را به روشني و در كوتاهترين زمان ممكن دريابد. در ارسال پيامهاي بصري از طريق تابلو، به ويژه در موقعيتهاي خاص كه سرعت شناسايي ضروري است (از قبيل تابلوهاي راهنمايي و رانندگي، راهنماي شهري و هشدار دهنده) رعايت اين اصل بسيار مورد تأكيد قرار گرفته است لذا پيامها بايد تا حد ممكن با وضوح، سادگي و صراحت بيان گردند.
بنابراين به منظور خوانايي و قابل ديد بودن تابلوها و علايم شهري به خصوص در مسيرهاي سواره كه امكان توقف وجود ندارد، رعايت عوامل زير توصيه ميگردد:
1- تا حد ممكن سعي شود تابلوها و علايم در مكانهايي نصب شود كه امكان ديد آن به خوبي فراهم شده و موانع فيزيكي مانع محدود شدن ديد تابلو نگردد.
2- اندازه حروف تابلوها و علايم بايد تا حدي باشد كه از مسافت مطلوب خوانده شود. سرعت حركت خواننده يكي از عوامل تعيين كننده در اندازه خط تابلوهاست. مثلاً در پياده روها اندازه خط ميتواند بسيار كوچكتر از تابلوهاي خيابان باشد ولي در بزرگراهها اندازه بايد به گونهاي باشد كه حداقل از فاصله 100 متري ديده شود.
3- تابلوها به خصوص در مسيرهاي سواره به اندازهاي ساخته شوند كه از درون وسيله نقليه قابل خواندن باشند.
4- تابلوهاي نوشتاري بايد با يك نوع حروف،ساده و خوانا، نوشته شوند زيرا مردم به طور معمول حروف آشنا را بهتر درمييابند (سازمان منطقه آزاد...، شهرداريها، شماره 3، ص6).البته اين موضوع بيشتر در مورد علايم و تابلوهاي راهنما صادق بوده و در پانلهاي تبليغات كمتر مصداق مييابد.
5- رعايت اصولي نظير فضاي كافي ميان حروف،واژگان،سطرها و در نظر گرفتن حاشيهها در خوانايي تابلوها موثر است و بهتر است رعايت گردد.
6- نشانهها و نمادها را بجز در مواقعي كه فراگير و بين المللي بوده و برداشت از آنها توسط بينندگان يكسان است، نبايد بدون نوشتار طراحي نمود. (مرتضايي، رضا، 1381، ص 86).
7- بهتر است براي صرفه جويي در زمان دريافت پيام توسط بيننده، با رعايت رسايي آن، از شرح طولاني پيامها خودداري كرده و آنها را با رعايت اختصار و مفيد ارائه نمود.
1-12-5-2- طراحي ساختار تابلوها :
يكي از مسايلي كه در طراحي و مكانيابي علايم و تابلوها بايد مدنظر داشت،اين است كه ظرفيت انسان براي پذيرش اطلاعات محدود ميباشد، بنابراين اگر نصب اين عناصر تنها از اصل رقابت پيرون نمايد،شهرها به محيط ناهنجار و پر هرج و مرجي تبديل ميگردند.
از عوامل مهمي كه مي تواند در كارآمدي تابلوها و نمايش آنها نقش اساسي داشته باشد (به خصوص در تابلوهاي تبليغاتي)، استفاده از انواع منابع نوري رنگي به ويژه در شب است .
همان طور كه قبلاً ذكر شد، يكي از مواردي كه بايد در طراحي بهينه تابلوها و علايم در نظر داشت، خوانايي آنهاست، چرا كه هدف اصلي از ارايه اين عناصر اطلاع رساني بوده و در نتيجه در ارسال پيام هاي بصري از اين طريق، سرعت شناسايي از ضروريات مي باشد.
2-12-5-2- تعادل و هماهنگي :
يكي از اصول مهم در آرايش فضاهاي شهري با انواع مبلمان، رعايت تعادل و هماهنگي در طراحي و چيدمان آنهاست. بديهي است كه علايم و تابلوها نيز از اين قضيه مستثني نميباشند. متأسفانه امروزه در اكثر فضاهاي شهري انبوهي از انواع اين عناصر ديده ميشود كه در عين بي نظمي به رقابت مشغولاند. در اين ميانف تابلوها و بيلبوردهاي تبليغاتي، به دليل رنگ و لعاب بيشتر و اندازه بزرگتر، جلب توجه زيادي كرده و حتي در بعضي موارد اثر تابلوهاي مهمي مانند تابلوهاي راهنما را كم رنگ مينمايند.
بدين ترتيب سيستم اطلاع رساني شهري نامتعادل مي شود در نتيجه حل اين مشكل نيازمند يك تلاش عمومي براي تشخيص اولويت ها و قواعد لازم براي ايجاد نظم است. تعيين اولويت در نصب يكي از راهنكارهاي موثر در ساماندهي اين وضعيت مي باشد. بدين ترتيب كه در مكانهاي شلوغ و پرتردد شهري، تقدم با تابلوها و علايم راهنمايي و رانندگي، هشدار دهندهها، اطلاع رسان ها و مواردي از اين دست بوده و با استفاده از ترفندهايي نظير متحد بودن شكل ها، تقويت رنگها، نورپردازي و افزايش كنتراست پيام يا زمينه، بر كاربري آنها تأكيد شود.
هماهنگي عبارت است از تعادل و همخواني بين اجزاي مختلف يك كل در تابلوها و علايم هماهنگي راميتوان در سه زمينه مورد بررسي قرار داد:
1- هماهنگي ميان تابلوهاي مختلف
2- هماهنگي ميان تابلوها، مكان نصب آنها و ساير اجزاي فضا (سازمان منطقه آزاد...، شهرداريها، شماره 3، ص 9).
3- هماهنگي ميان قسمت هاي مختلف يك تابلو
قابل ذكر است كه رعايت همخواني بين رنگ، اندازه، طرح، جنس، ارتفاع، نوع خط و شكل تابلو با محيط و اجزاي آن، بر چشم نوازي فضا خواهد افزود. البته بديهي است كه در مورد تابلوهاي راهنمايي و رانندگي يكنواختي، مقدم بر هماهنگي با محيط است. اما در مورد ساير تابلوها تلاش درجهت هماهنگي با محيط ضروري مي باشد. (سازمان منطقه آزاد...، شهرداريها، شماره 3، ص 10).
نكته آخر آنكه اگر چه وضع ضوابط و استانداردها، با هدف كنترل رقابت بين علايم و تابلوها، صورت ميگيرند ولي همواره بايد معيار تنوع را در برنامه ريزي اين عناصر شهري در نظر داشت.
3-12-5-2- ارتفاع مناسب جهت نصب علايم و تابلوها :
در استانداردهاي كشورهاي مختلف ارتفاع تابلوهاي شهري اندكي متفاوت است.و حتي قوانين منطقه اي نيز ميتواندگوناگون باشد، ما بيشتر اين قوانين، ارتفاع را زير دو سوم ارتفاع عمارت تعيين ميكنند. تابلوهاي تبليغاتي معمولاً بايد در ارتفاع 5/2 تا 5/3 متر نسب به سطح پياده رو و 5/4 تا 7/4 متر نسبت به سطح خيابان نصب شوند. (مرتضايي، رضا، شهرداريها، شماره 20، ص 44). تابلوهاي اطلاعاتي براي افراد پياده، بايد در موقعيتهايي نصب گردند كه توقف استفاده كنندگان از آنها، مزاحمتي براي تردد ديگران ايجاد نكند.همچنين به منظور جلوگيري از سرگير شدن، حد زيرين ارتفاع تابلوهايي كه از زير آنها عبور و مرور صورت ميپذيرد نبايد از 250 سانتي متر كمتر باشد. (سعيدنيا، احمد، 1379، ص 79).
امروزه سعي ميشود به منظور جلوگيري از تجمع عناصر مصنوعي در سطح شهر، آنها را با اهم تلفيق نمايند. بنابراين در چنين فضاهايي ميتوان پايه تابلوها را بلندتر انتخاب نموده و از آن جهت نصب گل جاي، سطل زباله، منابع نوري و تابلوهاي ديگر به صورت مركب استفاده نمود. (رعايت حد زيرين الزامي است).
4-12-5-2- نوع مصالح و ايمني در علايم و تابلوها :
مصالحي كه در ساخت تابلوها به كار مي رودف بايد از مواد مقاوم و فاسد نشدني باشد.موادي مانند: ورق آهن، برنز، آلومينيم، چوب، سنگ، بتون، اكريليك يا فايبرگلاس بسته به نوع تابلو و مكان نصب آن، ميتواند مفيدتر باشد. در ساخت و نصب تابلوها بايد موارد ايمني رعايت گردد. اين موارد به نحوه اجراي محاسبات سازه، انتخاب مصالح به كار رفته، نصب ادوات الكترونيكي و استفاده از جزييات اجرايي مناسب باز ميگردد، از سوي ديگر در ساخت و نصب تابلوها بايد به احتمال بروز
عوامل مخربي چون بادهاي شديد، زمين لرزه، حريق و ... توجه داشت و تابلوها را در مقابل اين عوامل مقاوم ساخت. لازم به تذكر است كه استفاده از سطوح شيشهاي در ساخت تابلوها منطقي نميباشد مگر اين كه شيشه از جنس نشكن بوده و يا از شبكههاي محافظ استفاده شود.