بخشی از مقاله
بررسی ظوابط استانداردهای مبلمان شهری سردشت (نمونه موردی، خیایان سید قطب و وحدت)
چکیده:
مبلمان شهری به عنوان یکی از مهمترین عناصر محیط شهری سهم بسزایی در مطلوبیت و مطبوع سازی فضا از نظر شهروندان دارد
از سویی استانداردسازی مبلمان شهری منجر به افزایش کارآیی این عناصر، پایداری بیشتر مبلمان شهری و ارتقای سطح رضایت کاربران می شود. هدف اصلی تحقیق بررسی و ارزیابی مبلمان شهری سردشت میباشد، همچنین این پژوهش از نظر هدف کاربردی
از نظر شیوه انجام توصیفی- تحلیلی است . در این تحقیق از طریق مطالعات میدانی، فرم های ارزیابی طراحی شده برای هر
مبلمان و همچنین بهرهگرفتن از تکنیک مصاحبه با سازمان های مرتبط، ( نظیر سازمان زیبا سازی شهرداری شهر نمونه و...) دادهها و اطلاعاتی را از وضع موجود مبلمان خیایانی محدوده مورد مطالعه برداشت کرده و سپس اطلاعات وضع موجود را با استانداردهای رایج تطبیق داده و در مواردی که عدم تطابق دیده می شود، الگوی اصلاحی ارائه شده است . نتایج تحقیق حاکی از آن است که نقاط ضعفی در طراحی، مکان یابی و برنامه ریزی این عناصر در سطح محدوده دیده می شوند که شامل کمبود کیوسک مطبوعاتی در محدوده مورد مطالعه ، ارتفاع زیاد شکاف صندوق پست از کف زمین، فاصله زیاد بین لامپ ها در بعضی نقاط محدوده، فقدان محسوس آبخوری در خیابان وحدت و ... می باشد.
واژگان کلیدی: مبلمان شهری، ضوابط طراحی، زیباسازی، استانداردهای مبلمان، سردشت
1ـ مقدمه
1-1ـ بیان مسأله
امروزه ساماندهی و تعادل بخشی فضا، از بحث های کلیدی در حوزه برنامه ریزی شهری است (نظریان،.(4 :1392 فضاهای شهری محلی است که مردم بیشترین وقت خود را در آن سپری کرده، حداکثر ارتباط را با خود و با محیط پیرامون خود برقرار می سازند. بنابراین آرایش فضا و ایجاد امکانات و تسهیلات لازم در آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یکی از مهمترین فضاهای جمعی در شهرها که خاستگاه مبلمان شهری نیز است، خیابان های شهری است. در زندگی شهری امروز به ندرت می توان کسی را یافت که به طریقی با مبلمان شهری سرو کار نداشته باشد، سرپناه ایستگاه اتوبوس، باجه ی بلیط فروشی، نیمکت پارک یا تابلوی راهنمایی و رانندگی؛ به هر حال با یک یا چند گروه از آن ها سروکار داریم (قنبری،.(37 :1389 در حال حاضر اکثر سازمانها و مراکز دستاندرکار کشور، برنامه ریزی و مکان یابی صحیح مبلمان شهری را به عنوان یک راهبرد قطعی برای ایجاد محیطی پایدار، مناسب
و منطبق بر شرایط بومی تلقی نمی کنند و با عدم برنامه ریزی یا برنامه ریزی ناقص و غیر استاندارد در این زمینه، به هرج و مرج
بصری و عدم کارآیی این عناصر در محیطهای شهری دامن می زنند. از طرف دیگر مبلمان موجود نیز به دلیل مشکلات فرهنگی
(تخریبگرایی) و عدم رسیدگی دایمی و مدیریت نامناسب، کاربران را با مشکلات عدیده ای روبرو ساخته اند (زنگی آبادی و تبریزی، .(46 :1386 مبلمان خیابانی شهر نمونه، مشکلاتی از قبیل عدم ا ستقرار و مکان یابی مناسب و فقدان آسایش و راحتی برای شهروندان و متقابلا عدم رضایت شهروندان از مبلمان را به همراه داشته و آنچه در اولین نگاه به چشم می خورد سیمای شهری ناهماهنگ و نامطلوب از لحاظ زیبا شناسی و به هم ریختهی خیابانی را در برخی از قسمتهای محدوده مورد مطالعه تداعی میکند. آنچه در این تحقیق مدنظر است، ارزیابی مبلمان خیابانی (کیوسک مطبوعاتی، صندوق پست، روشنایی معابر و آبخوری) محدوده مورد مطالعه و تطبیق آن با استانداردهای رایج مبلمان و ارائه الگوی اصلاحی با بهره گیری از استانداردهای رایج است. حال با توجه به آنچه که مطرح گردید این سوال مطرح می شود، وضعیت تطابق عناصر و مبلمان خیابانی محدوده مورد مطالعه با استانداردهای رایج در چه حدی است ؟ که بعد از تجزیه و تحلیل اطلاعات برداشتی از وضع موجود و مقایسه آن ها با استانداردهای معمول، درصدد پاسخ گویی به سؤال فوق هستیم.
1ـ2ـ پیشینه تحقیق
در تاریخ نگاری ایران تاریخچه ی مدون و جداگانه ای از انواع مبلمان شهری و سیر تکامل آن به چشم نمی خورد و سوابق موجود به صورت پراکنده از میان مدارک تاریخی کشور به دست آمده است. از آنجا که قدمت تمدن های باستانی در ایران بسیار بیشتر از اکثر نقاط دنیا به ویژه تمدن های اروپایی که امروزه در زمینه عناصر و مبلمان شهری پیشرو هستند - می باشد، تظاهر حالات ابتدایی
بعضی از عناصر و مبلمان شهری را می توان به آن ها نسبت داد (الکساندر، .(425:1381 تحقیقات و پژوهش های، در مورد مبلمانشهری در کشور صورت گرفته است که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است.
پاکزاد و همکارانش در سال 1370 در اثری تحت عنوان » اثاثیه شهری« به مبلمان شهر همچون خانه و مبلمان شهری را همچون اثاثیه آن مورد بررسی و نقد قرار داده است. در سال 1379 سید رضا مرتضایی در مقاله ای تحت عنوان طراحی مبلمان برای خیابان به بررسی ضوابط طراحی و مکانیابی مبلمان شهری پرداخته است . سولماز حسینی در سال 1379 در مقاله ای تحت عنوان » سطل زباله عنصر زیست محیطی مبلمان شهری« به طراحی و مکانیابی سطل های زباله از لحاظ زیست محیطی و بهداشتی پرداخته است. در سال 1382 شهره خدابخشی در مقاله ی تحت عنوان » نگاهی به مبلمان شهری و فضاهای شهری در کشورهای دیگر « به بررسی مبلمان شهری در کشورهای دنیا و مقایسه آنها با ایران پرداخته است . ابوافضل قنبری در سال 1382 در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان بررسی مشکلات و نارساییه ای مبلمان شهری با تأکید بر مسیرهای عابر پیاده (مطالعه موردی شهر تبریز، محدوده چهارراه آبرسان تا تقاطع شهید بهشتی )، به بررسی اجمالی استانداردهای رایج هر یک از عناصر مبلمان شهری و تطبیق آنها با وضع موجود در سطح شهر تبریز (چهارراه آبرسان تا تقاطع شهید بهشتی) پرداخته است، نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که وضعیت مبلمان شهری موجود در محدوده مورد مطالعه با استانداردهای رایج تفاوت فاحشی را چه از نظر ساخت، طراحی، مکانیابی و چه از لحاظ سنخیت با محیط دیده می شود. علی زنگی آبادی و همکارانش در 1388 در تحقیقی با
عنوان تحلیل پر اکنش فضایی مبلمان ورزشی در پارک های شهری و تاثیر آن بر رضایت و استقبال شهروندان ( شهر اصفهان) به
بررسی میزان استقبال عمومی و رضایت شهروندان از نحوه پراکندگی و توزیع این وسایل در سطح شهر اصفهان پرداختهاند، نتایج
بدست آمده حاکی از آن است که متغیرهایی همچون منطقه سکونت، نوع پارک، وضعیت تأمل و وجود برنامه های ورزشی
صبحگاهی در انگیزه استفاده از مبلمان ورزشی مؤثر بوده اند.
علی زنگی آبادی و نازنین تبریزی، در پژوهش دیگری با عنوان تحلیل فضایی مبلمان شهری محد وده گردشگری بخش مرکزی
اصفهان در سال 1388، اوضاع و شرایط موجود مبلمان شهری در محدوده گردشگری بخش مرکزی شهر اصفهان را بررسی
کردهاند، آن ها در پژوهش به این نتیجه رسیده اند که مبلمان شهری محدوده گردشگری بخش مرکزی اصفهان از بسیاری لحاظ
مانند مکانیابی، پراکنش فضایی، رعایت عوامل زیبایی شناختی، مسایل فرهنگی و اجتماعی، چالش های مدیریتی و ... با مشکلات و
معضلات عدیده ای روبرو هستند . در آخر کتایون تیموریان و پروانه زیوار در سال 1392 پژوهشی را با عنوان بررسی و مطالعه
رضایتمندی از استانداردهای مبلما ن شهری (ناحیه 2 منطقه 2 تهران) را انجام دادهاند، آنها در این پژو هش با استفاده از نرم
افزارهای GIS و spss به بررسی کمی و کیفی عناصر مبلمان شهری پرداخته اند، که براساس مطالعات انجام شده نقاط ضعف
فراوانی از جمله عدم جانمایی صحیح عناصر مختلف مبلمان شهری، آشفتگی محیطی ناشی از پراکنش نامتعادل عناصر و ....، در
برنامه ریزی این عناصر در سطح محدوده یافت می شود.
1ـ 3ـ مبانی نظری
1ـ 3ـ 1ـ تعریف مبلمان شهری
در فضای میان ساختمانها و بناها، وسایل و ضمایم مکملی نیاز است تا زندگی شهری را سامان بخشد، تجهیزاتی که همچون اساس یک خانه امکان زندگی را در فضای محصور میان سنگ و بتن و شیشه فر اهم می آورد. این اجزا جریان حرکت، سکون، تفریح و اضطراب را در شهر تنظیم می کنند و به آن روح می بخشند . اثاث، تجهیزات یا مبلمان شهری، خیابانی یا فضای باز اصطلاحات رایج این تسهیلات و امکانات هستند . این تسهیلات در انگلستان بیشتر به » مبلمان خیابانی « و در آمریکابه »مبلمان همگانی«یا »مبلمان فضای باز« معروف هستند (مرتضایی، 20 :1382 (
1ـ3ـ2ـ ضوابط و معیارهای کلی در طراحی مبلمان شهری
3ـ معرفی شهرستان و محدوده مورد مطالعه
سردشت در جنوب غربی استان آذربایجان غربی قرار گرفته است . مرکز شهرستان سردشت در طول جغرافیایی 45درجه و 32 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 36 درجه و 9 دقیقه شمالی و در ارتفاع 1500 متری از سطح دریا واقع شده است . شهرستان سردشت از شمال به پیرانشهر، از جنوب به استان کردستان، از غرب به کشور عراق و از سمت شرق به شهرستانهای مهاباد و بوکان در استان آذربایجانغربی منتهی میشود (خضری، .(3 :1391 براساس نتایج حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن کل کشور در سال 1385، جمعیت کل شهرستان 105569 نفر است که از این تعداد 37699 نفر در شهر سردشت و بقیه در سه شهر کوچک شهرستان و مناطق روستایی ساکن هستند. (خضری، .(18 :1391
محدوده مورد مطالعه از ابتدای خیابان سید قطب تا انتهای خیابان وحدت واقع در هسته ی مرکزی شهر سردشت می باشد که از طرف شمال به خیابان پیروزی، و از طرف جنوب به خیابان امام (فلکه صلاح الدین ایوبی) منتهی میشود. محدوده از دو طرف شرق و غرب مورد مطالعه قرار گرفته است . طول محدوده در حدود 700 متر و عرض آن به طور کلی در حدود 9 متر میباشد، و عرض پیادهرو در محدوده از 2 متر تا 4 متر متغییر است.
نقشه شماره :(1) موقعیت جغرافیایی شهرستان سردشت
منبع: سایت سازمان مدیریت برنامهریزی آذربایجان غربی .(1385) نقشه شماره :(2) موقعیت محدوده مورد مطالعه در سردشت
مأخذ نقشه پایه: ( طرح هادی سردشت مصوب سال :1382 شهرداری سردشت)، محدوده مورد مطالعه ترسیم از نگارندگان
4ـ روش تحقیق
تحقیق بر مبنای روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی می باشد. مرحله گردآوری اطلاعات، آغاز فرآیندی است که طی آن محقق یافتههای کتابخانه ای و میدانی را گردآوری می کند و سپس به تجزیه و تحلیل داده ها می پردازد. در روش اسنادی (کتابخانهای) از کتابها، مقالات، نشریه ها، پایان نامهها، شبکه اینترنت و سایر منابع مکتوب در رابطه با موضوع استفاده شده است، و در روش میدانی با استفاده از مطالعات و مشاهدات میدانی و همچنین از طریق فرم های ارزبابی برای هر مبلمان، اطلاعات و داده های را به صورت جزئی از وضع موجود 4 مبلمان مورد بررسی در محدوده گردآوری شده است و در این روش از نهاد زیباسازی شهرداری شهر نمونه، در ارتباط با وضعیت مبلمان محدوده و کل شهر مصاحبه به عمل آمده است . اطلاعات و داده هایی را که به صورت میدانی از طریق فرمهای ارزیابی برای هر مبلمان از وضع موجود محدوده گرفته شده با استانداردهای رایج مبلمان شهری (که در قسمت یافته ها به آنها اشاره شده ) تطبیق داده شده و در مواردی که عدم تطابقت دیده می شود با بهره گیری از استاندارهای رایج و با در نظر ملاحظات محیطی و فرهنگی محدوده مورد مطالعه الگوی اصلاحی ارائه شده است و همچنین پراکنش فضایی هر یک از مبلمان ها در محدوده مورد مطالعه با استفاده از نرم افزارهای GIS و autocad به صورت نقشه به نمایش درآمده است.
5 ـ یافتههای پژوهش
جدول -(1) فهرست و آمار مبلمان شهری مورد بررسی در خیابان سید قطب و وحدت شهر سردشت و کاربریهای عمده آن؛
منبع: مشاهدات میدانی و طرح هادی سردشت مصوب سال (1382)
5 ـ 1ـ بررسی تطبیقی استانداردهای رایج مبلمان خیابانی با وضع موجود در محدوده مورد مطالعه الف) کیوسک مطبوعاتی
براساس مطالعات و مشاهدات میدانی صورت گرفته، در محدوده مورد مطالعه یک مورد کیوسک مطبوعاتی وجود دارد که بررسی شده و نتایج زیر به دست آمده است:
کیوسک مطبوعاتی موردنظر از قطعات پیش ساختهی فلزی ساخته شده است و همان گونه که در نقشه شماره (3) مشاهده می کنید در انتهای سمت راست خیابان سید قطب در فاصله 2 متری جوی جدول مکان یابی شده و در ساعات خاصی از روز برای عابرین پیادهرو سد معبر ایجاد می کند. از لحاظ ارگونومی فضایی به مساحت 2/20 متر به خود اختصاص داده که دارای سایبانی به عرض 40 سانتیمتر و پنجره ی به ابعاد 90 در 30 سانتی متر برای ارتباط با مشتری می باشد، و به صورت فونداسیون بتنی نصب شده و از کف پیاده رو 50 سانتی متر ارتفاع دارد. کیوسک مورد مطالعه 2/10 متر از کف پیاده رو ارتفاع دارد و رنگ آن سفید بوده و با توجه به استانداردهای رایج در تناسب با محیط می باشد.
