بخشی از مقاله
بررسی تاثیر مبلمان شهری بر رفتار شهروندی با رویکرد مدیریت شهری
( تحقیق موردی : کوی زیتون کارمندی شهرستان اهواز)
چکیده
تحولات چند دهه اخیر چه در مصالح و چه در تنوع سبک ها و چه به دلیل سرعت در ساخت و ساز موجب شد که ضرورت توجه به نما و نیز ساماندهی بدنه های شهری مورد توجه قرار گیرد. در برنامه ریزی شهری موضوعات و مسایل مختلف شهری مورد تاکید و مطالعه قرار میگیرد .در این میان آشفتگی های شهری از منظر و ابعاد مختلف قابل بحث و بررسی است. رفتار شهروندان نیز در شهرها تحت تأثیر عوامل مختلف مدیریت شهری است زیرا مدیران شهری از طریق سازماندهی و هماهنگی بین عوامل تحت نفوذ خود میتوانند شهر را به گونه ای طراحی و سازماندهی کنند که به تبع آن رفتار شهروندان نیز تحت تأثیر قرار گیرد. محله زیتون کارمندی به عنوان بخشی شاخص از کلیت شهر اهواز، ضمن حفظ ساختار یکپارچه محله ای خود، زیر حوزه هایی تعریف شده خواهد داشت که هویت مصنوع و کالبدی آن باززنده سازی شده و در مواردی نیز هویتی جدید به آن بخشیده شده است. تاکید بر ارتقاء مولفه های کیفی همچون سرزندگی، پیاده مداری، امنیت، پویایی و تنوع در مبلمان شهری سبب حضور و مراجعه گسترده از نقاط مختلف اهواز به این محله شده و شکلی فرامنطقه ای به آن بخشیده است. در این تحقیق سعی شده است تاثیر مولفه های مبلمان شهری در رابطه با رفتار شهروندی کوی زیتون کارمندی شهرستان اهواز مورد بررسی قرار گیرد. که به این منظور یک فرضیه اصلی و چهار فرضیه فرعی تدوین گردید که پس از تعیین جامعه و نمونه آماری و جمع آوری و تحلیل داده ها و اطلاعات، نتایج تحقیق حاکی از آن شد که بین مبلمان شهری و مولفه های آن شامل مبلمان خیابانی، مبلمان ترافیکی، مبلمان پارکی و سازه های اطلاع رسانی، و رفتار شهروندی در کوی زیتون کارمندی شهرستان اهواز رابطه معنا داری وجود دارد.
کلمات کلیدی: مبلمان شهری، رفتار شهروندی، مبلمان خیابانی، مبلمان ترافیکی، مبلمان پارکی.
.1 مقدمه
امروزه شهرها و شهرداریها از لحاظ مدیریت و برنامه ریزی با شرایط متغیری روبرو ه ستند. افزایش انتظارات و نیازهای مردم، کاهش منابع مالی و تخریب محیط زی ست، پیچیدگی های اجتماعی و کالبدی شهرها از جمله م شکلاتی ا ست که امروزه مدیران شهری و برنامه ریزان در برنامه ریزی شهری موضوعات و م سایل مختلف شهری مورد تاکید و مطالعه قرار میدهند. در این میان آشفتگی های شهری از منظر و ابعاد مختلف قابل بحث و بررسی است. رفتار شهروندان نیز در شهرها تحت تأثیر عوامل مختلف مدیریت شهری ا ست .زیرا مدیران شهری از طریق سازماندهی و هماهنگی بین عوامل تحت نفوذ خود میتوانند شهر را به گونهای طراحی و سازماندهی کنند که به تبع آن رفتار شهروندان نیز تحت تأثیر قرار گیرد.
1
شهر موجودیتی زنده و فعال ا ست که با نبض زندگی و نیازهای روزمره مردم در تپش ا ست. هر کجا معماری ه ست، گرافیک هم هست .بحث بناسازی نیست، بلکه صحبت از ارتباط هنرها برای ساخت اثر و بدست آوردن روح و حس زیبایی برای شهر است .اگر یک مجسمه و یا ساختمان با اصول اولیه گرافیک و مواد موجود در هنر بصری ساخته شود، یک اثر هنری است. باید توجه داشت که هنرهای بصری تنها مختص نقاشی روی کاغذ نیست .بلکه شامل نقش زدن روی سطح مسطح به وسیله موزائیک یا کاشی نیز میشود .همچنین میتوان از مصالحی همچون موزائیک، سنگ مرمر، آهن و انواع فلز و چوب ا ستفاده کرد .این م صالح ب سیار زیبا و از بین نرفتنی ه ستند و جزء مواد م ستحکم و سخت به شمار میروند. حتی تعدادی از این مواد و مصالح قابل بازسازی و شستشو هستند.
منظرشهری مطلوب وانتظام یافته که خود در نتیجه تناسب عوامل موجد آن حاصل می شود باعث ایجاد احساسی خوشایند از زندگی در محیط شهری شده و عامل موثری در ارتقاء رابطه شهروندان و شهر می شود. تاثیر منظر شهر بر وجوه روحی ، ادارکی و رفتاری شهروندان و اهمیت منظر شهر بر مباحث حقوق شهروندی دو وجه بسیار مهم و موثر این موضوع هستند که بطور عمده اهداف هر گونه طرح و برنامه در جهت ساماندهی منظر شهری را در بر می گیرند.آنچه نباید از ذهن بدور نگاه داشت ذکر این نکته بسیار مهم است که مطلوبیت منظر شهری در ابعاد مختلف و هماهنگی آن با ویژگی های فرهنگی، اجتماعی و طبیعی و ... شهر که در نتجه عملکرد متاسب و هماهنگ لایه های مختلف تشکیل دهنده شهر می شود ، با تاثیرگذاری بر روحیات و رفتارهای شهروندان ، زمینه های ایجاد آرامش روحی و نزدیک شدن به شهر مطلوب را فراهم می آورد.
. 2 بیان مسئله
خیابان زیتون کارمندی به عنوان یکی از مهم ترین محورهای شهر اهواز با عملکرد مختلط منطقه ای – ناحیه ای، محل قرارگیری کاربری هایی با مقیاس شهری است. این خیابان مهم شهری از نظر ابعاد کالبدی و طبیعی، سرزنده و دارای تنوع فعالیتی با عملکرد غالب تجاری در مقیاس شهر اهواز می باشد. محله زیتون کارمندی و خیابان زیتون در ابتدای ساخت و ساز بافتی مسکونی در تملک شرکت نفت داشته که پس از واگذاری این محله و تغییر کاربری آن، در دوران کنونی به یکی از خیابان های سرزنده و پویای شهر تبدیل شده که به نظر می رسد نقشی فعال در زمینه اقتصادی نیز ایفا می کند. اما آنچه تعریف پروژه و بازنگری در آن را لازم می سازد نامناسب بودن و ظرفیت پذیری این خیابان است که با توجه به پیش بینی اولیه آن برای سکونت و وضعیت کنونی آن که غالبا به سمت تجاری های بزرگ مقیاس رفته ، به دنبال خود ترافیک سنگینی را به دنبال داشته و خیابان زیتون کارمندی هر روز بیش از گذشته در اختیار خودرو قرار می گیرد و شهروندان ناچار به تحمل شرایطی غیر از آنچه مورد نیاز و علاقه آنها می باشد، شده اند. حاکمیت اتومبیل بر خیابان زیتون محدوده را به یک کویر آسفالت بدل کرده است که با توجه به اقلیم شهر اهواز ، گرم و سوزان است. محله زیتون کارمندی به عنوان بخشی شاخص از کلیت شهر اهواز، ضمن حفظ ساختار یکپارچه محله ای خود، زیر حوزه هایی تعریف شده خواهد داشت که هویت مصنوع و کالبدی آن باززنده سازی شده و در مواردی نیز هویتی جدید به آن بخشیده شده است. تاکید بر ارتقاء مولفه های کیفی همچون سرزندگی، پیاده مداری، امنیت، پویایی و تنوع فعالیت سبب حضور و مراجعه گسترده از نقاط مختلف اهواز به این محله شده و شکلی فرامنطقه ای به آن بخشیده است. با مشاهده مبلمان شهری محله زیتون به راحتی می توان این نتیجه را گرفت که نه تنها خود مبلمان طراحی نشده است بلکه جانمایی مبلمان هم اتفاقی بوده و براساس الگوی فکر شده ای صورت نپذیرفته است.
2
.3 مبانی نظری پژوهش
- مبلمان شهری
اولین چیزی که هنگام ورود یک شخص به شهر نظر او را جلب میکند و به دید او وسعت می بخشد سیمای شهر میباشد. یعنی تمامی اجزاء شهر که در آن وجود دارند .از جمله نمای ساختمانها، اثاثیه و مبلمان شهری، فضاهای شهری و...
یکی از عوامل سامان بخشی یا بالعکس ایجاد نابسامانی در فضاهای شهری و طبیعی(فضاهای مصنوع و غیر مصنوع)، شیوه طراحی، انتخاب و در کنار هم قراردادن مبلمان شهری است که از مهمترین عناصر منظره ساز در اینگونه فضاها محسوب می گردند. مبلمان شهری از دیدگاه های مختلفی می توانند مورد بررسی قرار گیرد اما از شاخص ترین تعاریف در این خصوص میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
· برای سامان بخشیدن به زندگی شهری و پاسخگویی به نیازهای متعدد شهروندان، به عناصر و وسایلی نیاز است تا همچو ن اثاث خانه که امکان زندگی را در فضای محصور میان دیوارها فراهم میکنند، امکان گذران زندگی را در فضاهای باز عمومی شهر فراهم آورند و جریان حرکت، سکون، تفریح، امنیت و جز اینها را تنظیم کنند. اصطلاح رایج این وسایل و عناصر شهریاند که در فضاهای عمومی مورد استفاده قرار میگیرند، اینگونه عناصر هم جنبه کاربردی در خدمات شهری دارند و هم در زیباسازی شهر مؤثرند.
· مبلمان شهری شامل محلهای نشستن (نیمکت، صندلی و ...)، روشناییها، سطل زبالهها، ایستگاههای اتوبوس، قیمهای درختان، ایستگاههای دوچرخه و موتور سیکلت، کیوسکهای مطبوعات و فروش بلیط و ... تابلوهای راهنما، تابلوهای تبلیغاتی، نردهها و تیرکها، صندوقهای جمعآوری کمکهای مردم، مجسمهها، پستهای تلفن و برق، شیرهای آتشنشانی، صندوق پست، دریچه کانالها و شبکههای در کف سازی، گلدانهای گل، آبنماها و ... میباشد.
· مبلمان شهری، مجموعهای از تجهیزات و تسهیلاتی است که کیفیت و کارآیی زندگی را در شهر و خیابان ارتقاء میبخشد.
ساخت و مکانیابی مبلمان شهری می تواند در هویت بخشی و یکپارچگی فضا نقش بسزایی را ایفا نماید .همچنین با توجه نظریه های نظریه پردازانی چون کوین لینچ ، گیبونز ، اوبرهولستر ، پاکزاد و غیره که نقش المانهای شهری را در هویت بخشی و یکپارچگی فضا و جلوگیری از اغتشاش بصری عامل موثر و مهمی می دانند و معتقدند مبلمان شهری که به خوبی در فضاهای تعریف شده قرار میگیرد ، می تواند به فضا هویت داده و خود از آن هویت یابد ، به عبارتی دیگر خود در آن تعریف شده و آن را تعریف کند .
در بعضی موارد نیز به جرات می توان گفت هجوم بی رویه و حساب نشده جمعیت از روستاها و شهرهای کوچک تر به شهرهای بزرگ و به ویژه کلان شهرها و در نتیجه نیاز بیش تر به خدمات شهری مناسب، باعث به وجود آمدن سیمایی نامناسب در هویت و کالبد شهر می شود. به طوری که در بسیاری از موارد برای پاسخ گویی به نیاز شهروندان در امر خدمات شهری، دقت فدای سرعت شده و حفظ هویت و زیبایی، به ویژه در مبلمان شهری با مشکلاتی مواجه می شود. مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیاء، دستگاهها، نمادها، بناها، فضاها و عناصری گفته میشود که چون در شهر و خیابان و در کل فضای باز نصب شدهاند و استفاده عمومی دارند، به این اصطلاح معروف شدهاند. در واقع مبلمان شهری، عناصر مکملی هستند که همچون اثاث یک خانه، امکان زندگی را در فضای محصور ]شهری[، میان سنگ و بتن و شیشه فراهم میآورد. این اجزاء، جریان حرکت، سکون، تفریح و اضطراب را در شهر تنظیم میکنند و به آن روح میبخشند.
3
- مولفه های مبلمان شهری
(1مبلمان خیابانی : شامل ایستگاههای اتوبوس و تاکسی، آبخوریها، نیمکتها، نردهها، راه بندها، پل های عابر پیاده، پل های همسطح جوی آب، انواع چراغهای روشنایی، انواع پرچمها و نظایر آنها.
(2مبلمان ترافیکی : شامل تابلوهای هشدار دهنده، گلمیخهای کف خیابان، راه بندها، جداکنندهها، پارکینگ های دوچرخه و موتورسیکلت، تجهیزات معلولین و نظایر آنها.
(3مبلمان پارکی : شامل وسایل بازی انفرادی و ترکیبی، کفپوش زمین بازی، تجهیزات ورزشی و بدنسازی، مبلمان کودک و نظایر آن.
(4سازه های اطلاع رسانی و تبلیغاتی : شامل انواع بیلبوردها، استندها، بوردهای دیواری، تابلوهای راهنمای گردشگری، نقشههای شهری، پلاکهای معرف میدانها و معابر، تابلوهای سر در مغازهها، تابلوهای راهنمای مسیر و نظایر آنها.
- مهمترین عوامل تأثیرگذار در طراحی عناصر مبلمان شهری
اولین نکته کارکرد یا فونکسیون (Function) این عناصر است. البته این مسأله در تمامی شاخههای طراحی مهم است. یک طراح باید بداند که یک نیمکت، تابلو، آبخوری و نظایر آن، در کجا نصب میشود و توسط چه کسی استفاده میشود و چه نیازی را برآورده میکند. طرح ما باید خدمت و وظیفه خود را در درجه اول، به بهترین شکل ممکن به انجام رساند. توجه به تخریبهای آگاهانه(وندالیزم) نیز نکته مهمی در بحث کارکرد است که در طراحی عناصرِ دارای استفاده عمومی، اهمیت زیادی پیدا میکند. در دنیای امروز که انسانها از هم دورتر و دورتر میشوند، یکی از کاربردهای عناصر مبلمان شهری، رفتارسازی و تسهیل ارتباط مردم است. امروزه نحوه طراحی مبلمان شهری میتواند باعث تشدید ارتباط مردم شود و بین آنها روابط اجتماعی بیافریند. به همین دلیل است که در طراحی مبلمان جدید، طراحی های قوسدار، نیمدایره، مارپیچ و روبروی هم توصیه میشود. چون ارتباط اجتماعی را توسعه میدهند. عناصر مبلمان شهری دارای کارکردهای جدیدی در زمینه روانشناسی، جامعهشناسی و ارتباط اجتماعی شدهاند که طراحان نباید از آنها غافل بمانند. ترکیب طبیعت با فضاهای شهری، نکته دیگری است که طراحان باید به آن توجه کنند. توسعه فضاهای سبز از طریق طراحی باغچهها و گلدانهای شهری، در راستای چنین تفکری است.
همچنین نزدیکتر کردن جانوران (مثل پرندهها) به فضاهای شهری نیز از رویکردهای نوین و معاصر است. راهکار دیگری که بر مبنای این رویکرد مورد استفاده قرار میگیرد، توجه به آب و حرکت آب در فضاهای شهری است. ثابت شده است که صدای آب به انسان آرامش میبخشد. در فضای شهری امروزی، طرحهایی ارائه میشوند که در آنها صدای آب و در واقع موسیقی طبیعت در مبلمان شهری مترنم میشود.
- رفتار شهروندی
رفتار شهروندی سه بخش اساسی مرتبط با یکدیگر از مسئولیت های شهروندی شهری را شامل میشود.
بخش اول: احترام به ساختارها و فرآیندهای منظم را شامل میشود. به این معنی که شهروندان مسئول، اختیار منطقی - قانونی را تشخیص داده و از قانون تبعیت میکنند.
بخش دوم: وفاداری است که در آن شهروند علایق جامعه و ارزشهای نهفته در آن را به صورت کلی تامین میکند. شهروندان وفادار جوامع خود را ارتقا میدهند. آن را حفاظت کرده و تلاشهای زیادی برای نیکی کردن از خود نشان میدهند.
بخش سوم: مشارکت، درگیری مسئولانه و فعال در اداره جامعه را تحت شرایط قانونی در بر میگیرد. شهروند مسئول، درباره مسایل کلی که بر جامعه تاثیرگذار است اطلاع کافی داشته، اطلاعات و ایدههای خود را با سایر شهروندان مبادله کرده و به اداره جامعه کمک میکند و دیگران را نیز تشویق میکند که چنین رفتاری داشته باشند.
در یکی از تعاریف رفتار شهروندی که به وسیله بیتمن 1999و ارگان در سال 1983 مطرح شده است. به طور کلی آن دسته از رفتارهایی مورد توجه قرار میگیرد که علیرغم اینکه اجباری برای انجام آنها وجود ندارد، در سایه انجام آنها از جانب شهروندان،
