بخشی از مقاله
مقدمه:
بنا بر آمار ارائه شده توسط سازمان جهانی بهداشت تا سال 2000 جمعیت افراد سنین 60 سال و بالاتر حدود 600 میلیون نفر بوده است و این تعداد تا سال 2025 به 1/2 میلیارد نفر می رسد.((1 ایران در حال حاضر با پشت سر گذاشتن تغییر ساختار جمعیتی، طبق سرشماری سال 1385 با داشتن بیش از 27/7درصد سالمند بالای 60 سال به کشوری رو به سالخوردگی تبدیل شده است و تا 15 سال آینده این رقم به 7/10 درصد خواهد رسید.((2
سالمندی1 سرنوشتی است که تمام افراد بشر از هر جنس، نژاد و فرهنگی به آن گرفتار می شوند دورانی که اگر از کیفیت مناسب برخوردار باشد بسیار مطلوب و لذت بخش است((3امروزه شاهد سیر صعودی سپردن سالمندان به سرای سالمندان هستیم. درک اینک ه چرا چنین مکانی اغلب توسط سالمندان بعنوان شکست نهایی قلمداد می شود حائز اهمیت است. زیرا این نوع نگرش بر امید به زندگی و اضطراب سالمند اثر سوء و منفی می گذارد. فلذا درک چگونگی حرکت به سوی امید و شادی در زندگی و نحوه هضم و واکنش به اضطراب وجودی2 در سنین سالمندی اهمیت فراوانی دارد.
اضطراب احساس رنج آوری است که با یک موقعیت ضربه آمیز کنونی یا با انتظار خطری که به شیء نامعین وابسته است. به عبارت دیگر، اضطراب مستلزم مفهوم ناایمنی یا تهدیدی است که فرد منبع آن را به روشنی درک نمی کند. در این میان افرادی هستند که از نوعی اضطراب بنام اضطراب وجودی رنج می برند که به عقیده ی گود از ناامیدی، خودبیگانگی، احساس پوچی و بی معنایی نشات میگیرد. ....
مکتب ها اندیشمندان و نویسندگان مختلف،خاستگاه اضطراب را به عوامل مختلفقی نسبت داده اند. کرکگارد- 1813) 3 (1855 اضطراب وجودی را خاستگاه اولیه بیماری های روانی می دانست. پل تیلیش4 درباره این نوع اضطراب می گوید: "اضطراب آگاهی وجودی از نیستی است". رولومی5 نیزاضطراب را به صورت تهدید وجود یا ارزش هایی که وجودمان با آنها شناخته میشود، تعریف میکند. تیلیش اضطراب وجودی را بر اساس سه جهت تهدید وجود توسط نیستی به سه نوع تقسیم میکند: الف) اضطراب مرگ یا سرنوشت، در تایید خود وجودی انسان ب) اضطراب بی معنایی یا پوچی، در تایید خود معنوی ج) اضطراب محکومیت یا گناه در تایید خود اخلاقی((4 نتایج پژوهشی ویمز و همکاران در سال 2004 نشان می دهد که اضطراب وجودی با مشکلات شخصیتی، نشانه های اضطراب و استرس رابطه دارد. همچنین پژوهشی که بر روی بیماران صورت گرفت نشان داد که %55 شرکت کنندگان کم و بیش از خلا وجودی رنج میبرند.((5
نکته مهم آن است که اضطراب وجودی مسئله ای شایع و صعب العلاج است که تاکنون مطالعات اندکی در مورد آن بخصوص در حیطه ی سالمندان انجام شده است و یافتن راههای تازه و متعدد (مانند امید به زندگی) برای مهار آن از اهمیت شایانی برخوردار می باشد. (6)
امید یکی از ویژگی های زندگی است که مارا به جستجوی فردایی بهتر وامیدارد. امید یعنی موفقیت و آینده ی بهتر و دلیلی برای زیستن. وقتی امید وجود داشته باشد، شادی و سرور در زندگی حضور خواهد داشت. امید یک حالت انگیزشی است که در بردارنده ی دو بعد، انرژی معطوف به هدف و راه های دستیابی به اهدافی که مولفه های اصلی آنها امید است از دوران کودکی آموخته می شوند.((7اشنایدر بنیانگزار نظریه امید و درمان های مبتنی بر آن، امید را به عنوان سازه ای شامل دو مفهوم این گونه تعریف میکند، توانایی طراحی گذرگاه هایی به سوی اهداف مطلوب به رغم موانع موجود و کارگذار یا انگیزش لازم برای استفاده از این گذرگاه. اشنایدر و پترسون((8) (2000
افلک و تنن 1996) بنقل از بیجاری و همکاران،(1388 اعتقاد دارند که امید، در بهبود یک بیماری، به واسطه ی ایجاد افکار مثبت پیرامون زندگی و گرایش بیشتر به شناسایی جنبه های مثبت موقعیت هایتروماتیک، نقش به سزایی دارد. فولکمن6
1 - oldness 2 - existential anxiety 3 - Kierkegaard 4 - paul Tillich 5 - rollo may 6 - folkman
2
همایش بین المللی روانشناسی و فرهنگ زندگی
International conference on psychology and culture life
(2013) معتقد است که امید و اضطراب های روانشناختی تعدادی خصوصیات مشترک با هم دارند: از جمله این که هر دو مبتنی بر زمینه (متن) مبتنی بر معنا و پویا هستند. همچنین هر دو در شرایط سخت بر بهزیستی روانی تاثیر می گذارند. فولکمن معتقد است یکی از متغیر هایی که در مقابله با استرس ها نقش تعیین کننده دارد ، امید است، بنابران بین امید و مقابله رابطه ی مستقیم برقرار است. (9)
روش بررسی
طرح پژوهشی حاضر از نوع مقطعی مقایسه ای بود. دو گروه سالمندان (مقیم سرای سالمندان و غیر مقیم) از نظر شاخص های اضطراب وجودی بر اساس مقیاس اضطراب وجودی لارنس گود و امید به زندگی اشنایدر مورد مقایسه قرار گرفتند. جامعه آماری مورد پژوهش، را کلیه افراد بالای 60 سال مقیم و غیر مقیم سرای سالمندان در شهر اصفهان تشکیل دادند. نمونه پژوهش شامل 154 نفر، 77نفر سالمند ساکن سرای سالمندان 31)مرد و 46 زن) و 77 نفر مقیم جامعه 48)مرد و 29زن) بودند. شرکت کنندگان س اکن سرای سالمندان از بین افراد ساکن در سرای سالمندان شهر اصفهان با دارا بودن معیارها و ملاک های ورود انتخاب شدند. داشتن سن حداقل 60 سال، حضور بیش از حداقل یکسال در مرکز و داوطلب شرکت در پژوهش، ملاک های ورود بود. سالمندان دارای بیماری های جسمی یا روانپزشکی (سایکوتیک) توسط پزشکان مراکز، کنترل و دست چین شدند. سالمندان غیر مقیم در سطح شهر بصورت تصادفی از منازل، مساجد و پارک ها با در نظر گرفتن ملاک های ورود و خروج مورد ارزیابی و پژوهش قرار گرفتند. با توجه به اینکه تعدادی از آزمودنی ها بی سواد بودند پژوهشگر آموزش دیده تک تک سوالات را برای تک تک آزمودنی ها خوانده و پرسشنامه ها تکمیل شد.
ابزار پژوهش
مقیاس اضطراب وجودی گود :(EAS) این مقیاس را لورنس گود و کاتریتا گود در 32 ماده ساخته اند. این مقیاس شامل 32 گویه است که میزان اضطراب وجودی آزمودنی را در یک مقیاس دو ارزشی (صحیح نمره 1 و غلط نمره (2 اندازه گیری می کند. مجموع نمرات هر فرد اضطراب وجودی اورا نشان می دهد و دامنه نمره ها در این آزمون بین 32 تا 64 قرار می گیرد. این پرسشنامه دارای پنج عامل است که عبارتند از: بی هدف بودن کارها 4)، 5، 8، 9، 11، 14، 17، 21، 24، 27، 28، 29، (30، بی ارزش بودن معنای زندگی ( 1، 2، 3، (12، ناتوانی در متقاعدسازی دیگران 6)، 13، 19، 23، (25، بی علاقگی به انجام کارها 7)، 10، 18، 22، (32، عدم احساس مسئولیت نسبت به دیگران 15)، 16، 20، 26، .(31 هالت1 به منظور مطالعه روایی مقیاس اضطراب وجودی اقدام به پژوهشی با نمونه آماری 447 نفر کرد. یافته های این پژوهش نشان داد که این پرسشنامه با آزمون های هدف مندی در زندگی، پیگردی اهداف معرفتی و افسردگی، روایی همگرا و واگرای مطلوبی دارد. همبستگی کل %66 بود که نشان از قدرت روایی بالای این آزمون دارد. نورعلیزاده میانجی و جان بزرگی نیز در پژوهش شان روایی این آزمون را به روش آلفای کرونباخ برابر %88 به دست آوردند. (10)
پرسشنامه امید به زندگی2
مقیاس 12 سوالی امید توسط اشنایدر برای سنین 15 سال به بالا طراحی شده است و شامل دو خرده مقیاس گذرگاه و انگیزش می باشد و مدت زمان کوتاهی 2) تا 5 دقیقه) برای پاسخ دادن به آن کفایت می کند. برای پاسخ دادن به هر سوال پیوستاری از )1کاملا غلط) تا 4 (کاملا درست) در نظر گرفته شده است. سوالات 11، 7، 5، 3 نمره گذاری نمی شود و مربوط به حواس پرتی اند. سوالات 1، 4، 6، 8 مربوط به خرده مقیاس گذرگاه و سوالات 2، 9، 10، 12 مربوط به خرده مقیاس انگیزش می باشد. نمره امید حاصل جمع این خرده مقیاس است. بنابراین مجموع نمرات می تواند بین 8 تا 32 قرار می گیرد. در پژوهشی که توسط گلزاری (1386) بر روی 660 دانش آموز دختر در استان تهران انجام شد، پایایی مقیاس امید اشنایدر با روش همسانی درونی مورد بررسی قرار گرفت و ضریب آلفای کرونباخ %89 به دست آمد. مقیاس امید با مقیاس هایی که روانشناختی مشابهی را می سنجد، همبستگی بالایی دارد. (11)
1 - holt 2 - life expectancy
3
همایش بین المللی روانشناسی و فرهنگ زندگی
International conference on psychology and culture life
یافته های پژوهش
جدول شماره 1 .توزیع فراوانی جنس ؛سن و میزان تحصیلات سالمندان ساکن در سرای سالمندان و در خانواده
و ی ژگی × سالمندان ساکن در سرای سالمندان سالمندان ساکن در خانواده
جمع یت
طبقات فراوانی درصد م یانگ ین فراوانی درصد م یانگ ین
شناختی
جنس زن 46 59/7 - 29 37/7 -
مرد 31 40/3 48 62/3
50 تا 60 سال 7 9/1 5 6/5
سن 61 تا 70سال 28 36/4 71/9 41 53/2 69/5
بیش از 70 سال 42 54/5 31 40/3
بی سواد 38 49/4 5 6/5
میزان کمتر از دیپلم 28 36/4 19 24/7
دیپلم 10 13 3/7 23 29/9 11/1
تحصیلات
فوق دیپلم 1 1/3 13 16/9
لیسانس و بالاتر 0 0 17 22/1
بر اساس مندرجات جدول شماره 1 همانطور که مشاهده می شود سالمندان شرکت کننده ساکن در سرای سالمندان 59/7)درصد زن و 40/3 درصد مرد) و میانگین سنی و تحصیلاتشان به ترتیب برابر 71/9 سال و 3/7 کلاس و سالمندان شرکت کننده ساکن در خانواده 37/7) زن و 62/3درصد مرد) و میانگین سنی و تحصیلاتشان به ترتیب برابر 69/5سال و 11/1کلاس می باشد . قابل ذکر است که میانگین میزان تحصیلات سالمندان ساکن در خانواده بیشتر بوده است.
جدول شماره 2 .میانگین و انحراف معیار سالمندان ساکن در سرای سالمندان در متغیرهای امید به زندگی و اضطراب وجودی
متغ ی ر سالمندان ساکن در سرای سالم ندان سالمندان ساکن در خانواده
م یانگ ین انحراف مع یار م یانگ ین انحراف مع یار
امید به زندگی 36/7 7/8 48/8 5/8
اضطراب وجودی 19/8 10/6 12/6 5/7
همانطور که در جدول شماره 2 مشاهده می شود میانگین و انحراف معیار سالمندان ساکن در سرای سالمندان در امید به زندگی 36/7) و (7/8 و اضطراب وجودی 19/8) و (10/6 می باشد.
همچنین میانگین و انحراف معیار سالمندان ساکن در خانواده از لحاظ امید به زندگی 48/8) و (5/8 و اضطراب وجودی 12/6) و (5/7 می باشد. به عبارت دیگر میانگین سالمندانی که درخانه زندگی می کنند در متغیر امید به زندگی بیشتر است و این بیانگر این است که این گروه از سالمندان بیشتر احساس امید به زندگی دارند و از اضطراب وجودی کمتری برخوردار هستند.
قبل از استفاده از آزمون پارامتریک تحلیل واریانس چندمتغیری جهت رعایت فرض های آن، از آزمون های باکس ولون استفاده شد. بر اساس آزمون باکس که برای هیچ یک از متغیرها معنی دار نبوده است، شرط همگی ماتریسهای واریانس / کوراریانس به درستی رعایت شده است.بر اساس آزمون لوین و هدم معنی داری آن برای همه متغیرها ، شرط برابری واریانس های بین گروهی رعایت شده است.
