بخشی از مقاله
چکیده
با به وجود آمدن شرایط جدید اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در دوران جدید، اوقات فراغت به عنوان یکی از محور های مهم زندگی مطرح شده است و کیفیت گذران آن اهمیت بیشتری یافته است. مقاله حاضر با نشان دادن اهمیت اوقات فراغت و ارتباط تنگاتنگ گذران اوقات فراغت به صورت غعال در قضاهای شهری به بررسی جایگاه اوقات فراغت در زندگی مردم در مناطق 1،2 و 3 با استفاده از پرسشنامه پرداخته است.
یا توجه به تحلیل پرسشنامه ها و استقبال شهروندان از گذراندن اوقات فراغت در خارج از منزل و نیز وجود پارک به عنوان نزدیک ترین فضای فراغتی به محل سکونت ،توجه به این فضا به عنوان مهمترین فضای باز شهری در گذراندن اوقات فراغت حائز اهمیت قرار گرفته است. سپس مشکلات فضاهای باز شهری را بررسی کرده و به ارائه پیشنهادات مناسبی برای رفع آن پرداخته است.
مقدمه
در دوران جدید، نیاز به گذران مناسب اوقات فراغت ازجمله نیازهای مهم افراد به شمار میرود . کیفیت فضای گذران اوقات فراغت یکی از مهم ترین مباحث شهری است که به موازات دیگر موضوعات شهری همانند کار، سکونت و حمل و نقل، چگونگی برنامهریزی شهر و کیفیت زندگی شهری را پی ریزی میکند. به صورت ساده اوقات فراغت به زمانی گفته میشود که فرد از مسئولیت های تولیدی، شخصی و خانوادگی آزاد است و مدتی از این زمان را صرف فعالیت های سازنده برای خود و جامعه میکند.
فعالیت فراغتی نیز به هر نوع مشغولیتی که در این زمان انجام میشود اطلاق میگردد که م یتواند شامل انواع فعالیت های ورزشی، هنری، علمی و... باشد. انجام چنین فعالیت هایی نیاز به فضاهای متناسب خود دارد و لزوم توجه به مراکز شهری و پی شبینی فضاهایی برای گذران مناسب اوقات فراغت در شهرها ضروری به نظر می رسد. از این رو شناخت انواع فضاهای مناسب گذران اوقات فراغت و ارتقای کیفیت این فضاها می تواند در حل مشکلات بسیاری از شهرها، مؤثر باشد.
شهرها از فضاهای مختلفی تشکیل می شوند که هر کدام از آنها برای حمایت و تسهیل برخی از فعالیت های فردی و اجتماعی و ایجاد معانی که شهروندان به آنها نیاز دارند، شکل می گیرند .با توجه به این که هر فعالیت به فضایی با ویژگی خاص یا قرارگاه رفتاری مناسب نیاز دارد، در صورت عدم وجود فضای مناسب، کیفیت بروز نوع فعالیت ها دچار مشکل شده و در نهایت موجودیت شهر از جنبه های مختلف اجتماعی، فرهنگی و هویتی با اختلال روبه رو خواهد شد .از این رو بررسی نیازهای انسانی، تأمین و ارتقای کیفی فضاهای مورد نیاز فعالیت های مختلف شهروندان مسأله ای مهم و قابل توجه برای طراحان و برنامه ریزان شهری است.
-1 تعریف و مفاهیم اوقات فراغت
کیفیت فضای گذران اوقات فراغت یکی از مهم ترین مباحث شهری است که به موازات دیگر موضوعات شهری همانند کار، سکونت و حمل و نقل، چگونگی برنامه ریزی شهر و کیفیت زندگی شهری را پی ریزی می کند .به صورت ساده اوقات فراغت به زمانی گفته میشود که فرد از مسئولیت های تولیدی، شخصی و خانوادگی آزاد است و مدتی از این زمان را صرف فعالیت های سازنده برای خود و جامعه می کند .
توجه به اوقات فراغت در پایان قرن نوزدهم با توسعه صنعت مکانیزه شدت گرفت .در این زمان اکثر کارهای سخت توسط ماشین انجام می شد؛ در نتیجه افراد فرصت بیشتری برای پرداختن به فعالیت های اختیاری مانند ورزش یا دیدن تئاتر را پیدا کردند که اوقات فراغت نامیده شد .در اوقات فراغت لازم است به سه نکته توجه شود، نخست آن که فراغت زمانی است که فرد فعالیتی انجام می دهد که همراه با لذت است؛ دوم آن که فراغت چیزی است که فرد به انتخاب و میل شخصی خود انجام می دهد که این انتخاب بر اساس تعاریف متفاوت افراد از فراغت می تواند انواع مختلف داشته باشد و در نهایت این که فراغت زمان سپری شده با فعالیت های اختیاری است.
فرهنگ های مختلف دیدگاه های متفاوتی از فراغت ارائه می دهند .در دیدگاه سرمای هداری، فعالی تهای فراغتی نیاز به سرمایه گذاری زمان و پول دارند .بنابراین درگیری افراد فقیر در این گونه فعالیت ها غیرممکن به نظر می رسد. عده ای نیز برای تأمین مخارج فراغتشدیداً کار می کنند و آن را ضرورتی برای رسیدن به موقعیت های بالاتر می دانند .از دیدگاه سوسیالیستی، دنیا، دنیای فراوانی است و می توان با یک تکه کوچک کیک راضی شد و وقت خود را صرف ورزش، هنر و دیگر سرگرمی ها نمود؛ عده ای نیز اعتقاد دارند کار باید در تمامی روزها انجام و تعطیل عمومی حذف شود.
بررسی نظرات مختلف نشان م یدهد فعالیت های فراغتی می توانند شامل انواع گوناگونی از فعالیت ها باشد .چنین فعالیت هاییمعمولاً با ذوق و علاقه فرد انطباق دارند و ممکن است هیچ گونه نفع مالی هم برای فرد نداشته باشد. هنگام پرداختن به این فعالیت ها فرد می کوشد به اهدافی از قبیل تمدد اعصاب، ارتقای شرایط بدنی یا فکری، به نمایش گذاشتن مهارت های فردی، ایجاد ارتباط با افراد دیگر و به طور کلی ایجاد آمادگی برای ادامه کار و زندگی دست یابد
.برداشت از فراغت به معنای وقت آزاد، درست به نظر نمی رسد؛ زیرا اگر فردی وقت آزاد زیادی داشته باشد اما هیچ برنامه ای برای گذران آن طراحی نکرده باشد، دیگر گذران اوقات فراغت نیست بلکه وقت کشی و بیهودگی است که خود، آسیب اجتماعی و فردی به همراه دارد .از این رو فعالیت های اوقات فراغت را می توان به فعالیت های فعال و غیرفعال تقسیم نمود .به نظر می رسد که دقیق ترین مفهوم فراغت، انجام فعالیت دلخواه و آزادانه است .با وجود این، فعالیت دلخواه می تواند فعال یا به صورت غیرفعال و بدون تحرک باشد .
برای مثال هنگام پرداختن به ورزش یا نواختن موسیقی، کنش فعالی انجام م یگیرد در حالی که تماشای فوتبال و یا گوش دادن به موسیقی از طریق رسانه ها به گونه ای است که فعالیت فراغتی به صورت غیرفعال انجام می گیرد. بین این دو نوع فعالیت نیز باید تعادل و هماهنگی وجود داشته باشد تا سلامت فرد وجامعه را تأمین کند .اما امروزه در شهر، بخش عمده فعالیت های فراغتی به ویژه نزد جوانان از نوع منفعل و پذیرشی است؛ به طوری که جنبش و تحرک شهروندان بسیار کاهش یافته است و آنها ترجیح م یدهند اوقات فراغت خود را در سکون سپری کنند که این کم تحرکی موجب افسردگی و کسالت آنها نیز می شود.
در ادبیات پژوهشی مربوط به اوقات فراغت، مفهوم فراغت از طریق سه مفهوم در هم تنیده زمان ، عمل و شرایط ذهنی بررسی شده است .چنان که گفته شد، فراغت زمانی است که شخص از قیود و تعهدات خود نسبت به کار، خانواده، مذهب و غیره آزاد است و خود برای نحوه گذراندن آن تصمیم می گیرد بدون آن که عامل خارجی در تصمیم گیری وی دخیل باشد .
اما این تعریف مبهم است زیرا تعریف مشخصی از انواع فراغت ارائه نم یدهد .فراغت عملی است که منجر به راحتی و تجدید قوا م یشود که برخی از معمول ترین این فعالیت ها تماشای تلویزیون، ورزش و شرکت در فعالیت های خارج از منزل و گوش دادن به موسیقی است .این فعالیت ها همراه با آسایش ذهنی و جسمی است .این دیدگاه نتوانسته نیازهای معنوی انسان را پاسخ گو باشد، لذا فراغت از مفهوم دیگری بررسی می شود؛ به این معنا که فراغت می تواند حالت و برداشت ذهنی یک فرد تلقی گردد .
این ایده را که ارسطو بنیان گذارده تا به امروز نیز ادامه داشته است .دراین دیدگاه، فراغت به صورت شکلی از تفکر و پیشرفت شخص معرفی می شود و آن را به عنوان بزرگ ترین دارایی برای توسعه فرد ضروری می داند و فرد را وادار می سازد از فعالی تهای روزانه به آنچه کهواقعاً مهم است توجه کند .این دیدگاه که دارای گرای شهای انسانی است در عین حال موجب بهبود رابطه انسان با خدا و گرایش به سمت او نیز می شود.
با جمع بندی نظرات مطرح شده درباره اوقات فراغت می توان گفت، گذران اوقات فراغت با سه هدف »تأمین آسایش« ، »تامین تفریح« و » تامین زمینه ای برای توسعه فردی و اجتماعی« صورت می پذیرد .از این رو کارکردهای گذران اوقات فراغت را این گونه می توان دسته بندی کرد:
الف - تجدید قوا :تجدید قوا لازمه بهبود کیفیت در کار است، اگر انسان تجدید قوا نکند نمی تواند کارآفرین باشد.
ب - بروز خلاقیت :اگر چه بخشی از خلاقیت های آدمی در عرصه کار اجتماعی او بروز می کند اما از آنجا که رفته رفته کار به صورت برنامه ریزی شده و تخصصی با حدود معین تعریف میشود، امکان بروز خلاقیت در نظام عقلانی و مدرن به حداقل می رسد و اوقات فراغت به افراد اجازه م یدهد زمینه فعالیت خود را به سمت و سوی دیگر هدایت کنند و با درگیر شدن در حوزه های فرهنگی و ذوقی امکانات تازه ای از خود را بشناسند و شکوفا سازند.
ج - ارتباط اجتماعی :اوقات فراغت امکان برقراری ارتباط اجتماعی تازه را به افراد می دهد و روابط عاطفی آنها را با دیگران تعریف می کند و باعث برآورده شدن نیاز افراد به تعلق داشتن به دیگران و دلبستگی به آنها می شود.
-2 فضاهای باز شهری و گذران اوقات فراغت
گذران اوقات فراغت همانند هر فعالیت فردی و اجتماعی به محیط کالبدی که قابلیت برطرف کردن نیازهای فعالیتی و روانی آن را داشته باشد، نیاز دارد .هرچند فضاهای مختلف ورزشی، تفریحی و عملکردی در شهرها برای گذران اوقات فراغت افراد در سنین متفاوت ایجاد شده اند اما فضاهای باز و باکیفیت شهری می توانند به عنوان یک قرارگاه رفتاری، بسیاری از نیازهای اوقات فراغت را برآورده سازند .برای تحلیل رابطه بین فضاهای شهری و اوقات فراغت می توان از مفهوم قرارگاه رفتاری استفاده نمود .قرارگاه رفتاری یا مکان -رفتار عنصری برای تحلیل محیط است و وابستگی و هماهنگی دو مفهوم مکان و فعالیت را توضیح می دهد
