بخشی از مقاله
چکیده
مهمترین هدفی که طراح معمار و شهرساز در طراحی فضاهای عمومی به دنبال دارد کسب بیشترین ضریب حجم تعاملات اجتماعی در آن فضاست. شاخص ها، الگوها و روندهای گوناگونی مورد ارزیابی متخصصین این امر قرار می گیرد تا بدین واسطه فضائی ایجاد گردد که افراد مایل باشند در آن زمانی را سپری کنند، زمانی را برای رفت و آمد بگذرانند و زمانی را برای برخورد اجتماعی صرف کنند. عوامل گوناگون دخیل بر این موضوع دارای تأثیرگذاری مستقیم یا غیرمستقیم بر نحوه موفقیت این موضوع هستند، عواملی چون نوع نورگیری، زیبائی، فضای سبز، هندسه کف و نوع آب و هوا اما گاه طراحان در برخی نمونه ها با موضوعی با عنوان فرهنگ خاص و یا نوع آداب خاص زندگی افراد منطقه روبرو هستند که تأثیرگذار اصلی بر نوع استفاده یا عدم استفاده از فضاهای عمومی تعاملات اجتماعی است. این موضوع که بتوان تشخیص داد طراحی این فضاها در یک منطقه خاص چگونه باشد و ابعاد آن چگونه باید مورد بررسی قرار گیرد بگونه ای که بتوان پیشینه فرهنگ خاص زندگی آن منطقه را کاملا درگیر موضوع نمود موضوع اصلی این نوشتار است. این تحقیق براساس رویکرد زمینه گرایی انجام گردیده است و بواسطه اطلاعات بدست آمده از طریق مصاحبات، ثبت وقایع، پرسشنامه و گزارشهائی که از ارگان های شهری گرفته شده است مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و به تبع دارای نتایج کاملا موثری است که تأثیرگذار بر نوع طراحی این گونه فضاها و مکان ها است. بررسی نوع الگوهای گذشته، روابط رفت و آمدی، نوع محرم و نامحرمی فضا، اختصاص دادن برخی فضاها برای حضور بانوان و کودکانشان، فضاهائی برای انجام کارهای دسته جمعی مربوط به آداب و رسوم و الگو گرفتن از نوع هندسه حیاط های قدیمی چند خانواری از جمله نتایج مهمی است که ارتباط مستقیم با افزایش تعاملات اجتماعی در این فضاها دارد. میتوان از طریق این موضوع برای طراحان مشخص نمود که اولین گزینه برای تحلیل و بررسی در چنین فضاهای خاص عمومی در مناطق خاص از لحاظ متغیرهای مربوط به خود توجه به پیشینه فرهنگ زندگی برای بدست آمدن تعاملات اجتماعی سالم است.
واژگان کلیدی: فرهنگ، تعاملات اجتماعی، مشارکت اجتماعی، معماری
مقدمه
در تبیین و تخصیص دادن قوانین طراحی شهری و معماری در خصوص فضاهای عمومی چه بهصورت کاملاً شهری و یا به صورت یک فضای عمومی متعلق به بلوک های آپارتمانی مسکونی و تجاری این موضوع مدنظر است که باید هدف و نتیجه کار این باشد که عملیات طراحی با بالاترین مقدار حجم تعاملات اجتماعی و فرهنگی همراه باشد. - یزدانفر, حسینی, زرودی, - 1390 تحقق اتفاقات اجتماعی نه تنها یک شرط کافی بلکه لازمه تمدن هایی است که بسوی پیشرفت و ارتقاء سطح فرهنگی،علمی و حتی اقتصادی پیش می روند. بحث تعاملات اجتماعی دارای عوامل گوناگون سبب شونده فراوانی است که یک فضا را از این نظر خوب یا بد معرفی می کند. یکی از مهمترین رسالت های طراحان و معماران خلق رابطه ای متناسب بین انسانها و کالبد اطرافشان است، به همین دلیل باید درک صحیحی از نوع رفتار انسان ها در هر محیطی که با عث نوع خاصی از پیوند وی با محیط می شود را بدست آورد. - Waxman, 2004 - کالبد اطراف در نگاه اول نوع محیط و قرارگاه رفتاری خیلی سطحی تعریف می شود که طراح باید آن را از جهات گوناگون مورد بررسی قرار دهد و سپس درصدد استفاده از آن بصورت الگوریتم های طراحی باشد. در سطح بالاتر این موضوع بحث نوع فرهنگ خاص و آداب و سنن قشر خاصی است که بیشترین استفاده از این فضاها را دارند. این موضوع با بررسی های فراوان انجام محاسبات، گزارشات و حتی رجوع به کتب تاریخی میسر می گردد که در خصوص مردم و فرهنگ خاص منطقه تحقیق و نتایجی را اعلام کرده باشد. رعایت اصول استاندارد طراحی حتی بصورت صددرصد هم پاسخگوی این موضوع نیست که مخاطبان فضا نوع خاص رفتاری از لحاظ مذهبی و آداب و رسومی دارند.
نگارنده در این تحقیق با فرض بروجود مشکلاتی در نوع طراحی فضاهای عمومی منطقه جولان که باعث مورد رکود قرار گرفتن استفاده مخاطبان از این فضاها شده است تحقیق را پیش برده است اما با مواجه شدن با نتایجی که از مصاحبات، گزارشات و همچنین حضور مستقیم در این فضاها بدست آمد این موضوع مشخص گردید که حتی بحث هایی همچون فضای سبزسازی، هندسه معماری، ارتفاع بلوک های آپارتمانی اطراف آنچنان تأثیرگذار بر این موضوع نیستند و بحث اصلی نوع آداب و سنن و طریقه مذهبی-زندگی است که در این سیستم باعث تمایل نداشتن ساکنان از حضور در این فضاها گشته است. درواقع در این منطقه طراحی نسبتاً خوبی در خصوص فضاهای عمومی صورت گرفته است اما بزرگترین مشکل توجه کامل نکردن به نوع فرهنگ خاص پیشینه زندگی افراد این منطقه است که پس از تحول و تغییر ناشی از بازسازی بافت فرسوده این منطقه خود را نمایان ساخته است.
در ابتدا ساختار این پژوهش براساس رویکرد کیفی و مقالات مروری که درصدد پررنگ کردن نقش عوامل استاندارد معماری در طراحی فضاهای عمومی تعاملات اجتماعی است مدنظر نگارندگان قرار گرفته بود، اما پس از بدست آوردن نتایج و بررسی های فراوان این تحقیق رویکرد زمینه گرایی و کمی به همراه جمع آوری اطلاعات و تحلیل و بررسی مصاحبات و گزارشات مستمر را به خود گرفت و نتیجه ای کاملا متفاوت با آن چیزی که در ابتدا به عنوان فرضیه و نتیجه حاصل آن توسط نگارندگان پیش بینی شده است حاصل شده است. در ابتدای نوشتار بخش های نظری به موضوع تعاملات اجتماعی و فضاهای اجتماعی پرداخت می شود، سپس به عواملی که باعث رونق بخشیدن به این موضوع می گردد اشاره می شود و بحث فرهنگ و نوع پیشینه زندگی بررسی می گردد که بدین واسطه شاکله ادبیات پژوهش گردهم می آید. منطقه جولان و نوع بازسازی آن مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد و نتایج و یافته هائی که از این موضوع بدست آمده است مورد ارزیابی و نتیجه گیری قرار می گیرد. در قسمت نتیجه گیری این موضوع کاملاً مشهود می گردد که طراحان باید به یک عامل دیگر در طراحی فضاهای عمومی تعاملات اجتماعی توجه داشته باشند و آن بحث پیشینه خاص فرهنگ زندگی افراد درگیر با فضاهای طراحی شده منطقه است.
نمودار:1 ساختار چارچوب تحلیلی تحقیق - نگارندگان -
پیشینه پژوهش
هر مکان، محل زندگی مردمی است که تحرک منعکس شده از تعاملات اجتماعی، رمز تشکیل، توسعه و استمرار آنان است. تحرک در فضای اجتماعی- فرهنگی، تحرک در فضای اقتصادی- اجتماعی و تحرک در فضای مکانی. این مقولات در تمامی مکانهای شهر و سرزمین اثر ملموسی میگذارد و به همراه خود تغییر و دگرگونی های اغلب سازنده ای را به همراه دارد. - مطلبی, - 1380 کیفیت ساختار شهر بیش از هر چیز به میزان انطباق سازمان کالبدی آن با سازمان اجتماعی شهر مربوط میشود موضوعی که با عنوان حفظ تعاملات اجتماعی در فضاهای عمومی مطرح می شود. شالوده سازمان دهی کالبدی -اجتماعی در شهرهای قدیم برنظام محله بندی و سلسله مراتب تقسیمات آن - بازار و مرکز شهر، محله، کوی و... - استوار بوده که هم به روابط اجتماعی و اقتصادی شهر و هم به روابط اداری، ارتباطی وخدماتی شهر، سازمان میداده است. - گلکار, - 1379 ذات محله با تجمع اشتراک، روحیه جمعی و یکدستی عجین میباشد در حالیکه زندگی صنعتی طالب جدایی، انفصال و استقلال است. همین امر، منجر به تناقض در سیستم شهری شده است که انفصال و اتصال را چگونه با یکدیگر تجمیع و به اتحاد برساند - نگین تاجی, . - 1390 با روی کار آمدن بحث های نوسازی بافت های فرسوده متخصصین به دنبال نگاهداری و حفظ اصول اولیه و نوع روابط بافتی سنتی فضاهای عمومی منطقه و وارد کردن آن به دوره مدرن و ماشین هستند تا بتوانند هم گذشته و هویت خود را حفظ کنند و هم با شرایط روز خود و محیط زندگیشان را وفق دهند.
تأثیرات و دگرگونی های حاصل از دوران جدید در تقابل با بافت های سنتی که حامل افرادی با فرهنگ ها و آداب و رسوم سنتی خاص خود هستند همچنان به عنوان یک پرسش اساسی و مهم در اذهان متخصصان امور معماری و طراحی شهری باقی مانده است که چگونه می توان این موضوعات را با هم یکسان سازی نمود. محققان و بسیاری از متخصصین از روندها، محدودیت ها و نگرانی های این نوع تغییرات در عرصه طراحی فضاهای باز عمومی شهری و محله ای از دهه هشتاد میلادی بدین سو سخن می گویند. - Lloyd Jones, 2006, p. 32 - چالشهای حفظ ارزش ها و انگاره های محلی که شامل زندگی افراد منظقه ای خاص می باشد، همواره در نگاه انتقادی به پدیده امروزی شدن و تغییر بافت فرسوده فضاهای تعاملات اجتماعی قرار گرفته است و اهمیت یافتن موضوع همسان با تغییرات روز جامعه شهری که سبب تکوین و اهمیت یافتن مفهوم زندگی اجتماعی در دوران جدید
