بخشی از مقاله
مقدمه
اهمیت تولید اطلاعات علمی و نقش آن در توسعه پایدار موجب شده مقالات در ســـطح بینالمللی، از جمله شـــاخصهای ارزیابی میزان
اســت تا فعالیتهای علمی- پژوهشــی که به تولید اطلاعات علمی منجر همکاری و ارتباط علمی پژوهشگران با همتایان خود میباشد. با توجه به
میشـوند، در چند دهه اخیر بیشتر مطالعه و بررسی شوند. ایجاد رشتهای تولیدات علمی شیمی در سالهای گذشته، رشته شیمی یکی از رشتههایی
به نام »علمســنجی« در دهه هفتاد میلادی نیز مؤید همین نکته اســت اســت که در آن تعداد مقالات قابل توجهی به رشــته تحریر در میآید. بر
.(1) در همین راستا، با راهکارهایی که در سالهای اخیر در زمینه پژوهش اسـاس آمار پایگاه طلایه داران علم موسسه اطلاعات علمی (ISI) طی
اتخاذ شـدهاسـت، وضعیت کمّی تولید علم در ایران بهبود یافته و شاهد 10 سال گذشته، ایران در بین 93 کشوری که در علم شیمی مقالات مؤثر
جهش خوبی از نظر نرخ رشـــد علمی بودهایم، بـه طوری که براســـاس دارند، جایگاه بیست و هفتم را به خود اختصاص داده و کشورهای ترکیه،
جـدیدترین اطلاعات به دســـت آمده از پایگاه WoS ، مقالههایی که از پرتغال،یونان،مجارستان و فنلاند بعد از ایران به ترتیب در رتبههای 28 تا
ایران در نمایهنامه های اسـتنادی به ثبت رسیده به طور پیاپی در 12سال 32 قرار گرفتهاند. پایگاه اســتنادی تامســون رویترز درســال 2012 تعداد
اخیر رشــد داشــته اســت. امروزه، میزان تولیدات علمی پژوهشــگران در مقالات متخصصان علم شیمی ایران را 4473 مقاله به ثبت رسانیده است
پایگاههای اطلاعاتی معتبر بین المللی، نظیر WoS به عنوان یکی از که 2/32 درصـد از کل تولید علم این رشـته در جهان محسوب میشود،
شـــاخصهای مهم به منظور ارزیابی و رتبه بندی افراد، ســـازمانها، که ایران در این سـال رتبه سـیزدهم تولید علم رشـته شیمی در جهان و
کشـورها، نشریات و... مورد توجه است. لذا، حوزه علم سنجی بر اساس رتبه اول را در منطقه به دسـت آورده است. جالب است بدانیم کشورهای
شـــاخص های کمی و کیفی به بررســـی، ارزیابی، و رتبهبندی تولید توسـعه یافتهای نظیر لهسـتان، تایوان، استرالیا، برزیل، سوئیس و هلند به
کننـدگـان اطلاعـات علمی می پردازد. دراین رابطه به عنوان مثال در ترتیب رتبه 14 تا 19 تولید علم شیمی را در دست دارند. این آمار و ارقام
هرکشور میزان مشارکت و سهم دانشگاهها و موسسات را در تولید علم حاکی از جایگاه و اقتدار علمی کشــور در حوزه شــیمی اســت. با توجه به
مشـخص میکنند. همچنین، بررسـی همتالیفی و مشارکت در نگارش موارد یاد شده حوزه شیمی یکی از حوزه های پر اهمیت علم می باشد که
مجله علم سنجی کاسپین، سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان93، صفحه 49-57 بررسی وضعیت همنویسندگی پژوهشگران شیمی دانشگاه یزد/ فاطمه دهقانی و محمد محمدی
در ایران نیزجایگاه بالایی دارد، در این راستا حوزه شیمی دانشگاه یزد نیز که با دارا بودن نویســندگانی همچون مظلوم با 122 مقاله، که در ســال 1391 هجری شـمسـی به عنوان استاد نمونه کشوری برگزیده شد، قرار دارد. بنـابراین در این پژوهش بـه بررســـی همکـاریهـای علمی میان نویسندگان این حوزه از دانشگاه یزد پرداخته شده است. همکاری علمی با اسـتفاده از تحلیل الگوهای همنویسـندگی مقالات و نیز با استفاده از تحلیل شــبکههای اجتماعی قابل بررســی اســت. بر اثر همکاریهای علمی که بین پژوهشـــگران در یک حوزه به وجود میآید، شـــبکهی همنویســـنـدگی شـــکل میگیردکه نقطه شـــروع تحلیل الگوهای همنویسندگی است .(2) در شبکهی همنویسندگی دو نویسنده همکار با هم پیوند دارند واگر قبلاً مقالههایی را با هم نوشــتهاند، میتوان گفت آنان با هم ارتباط علمی دارند. مطالعه چنین شــبکههایی نگرشــی را از درون ســاختار اجتماعی جوامع پژوهشــی فراهم مینماید . به عبارت دیگر، آشــکار میســازد کدام نویســندگان همکار در فرایند ارتباطات در شـبکه دارای نقش مرکزی میباشـند. بنابراین تعیین وضــعیت مقالات نویســندگان ایرانی در پایگاه اطلاعاتی WoS در حوزه شــیمی دانشــگاه یزد از جنبه های نگارش مقاله به صــورت همنویســندگی و همکاری پژوهشـگران این حوزه از مهمترین اهداف پژوهش حاضـر است. اولین مطالعه ثبت شــده درباره شــبکههای همنویســندگی را میتوان به جوامع ریاضــی نســبت داد، زیرا مفهوم عدد اردوس (( UG V) ، یعنی فاصــله همکاری را به ریاضــیدان مشــهور پائول اردوس در ســال1969 نســبت دادهاند . (3 ) عصاره و باجی در پژوهش خود به تحلیل شبکه همنویسندگی حوزه علوم اعصــاب ایران در پایگاه وب آو ســاینس پرداختند. نتایج آنان نشـان داد که انسجام شبکه همنویسندگی حوزه علوم اعصاب ایران0/42 است .(4) نتایج پژوهش حریری و نیکزاد در رابطه با شبکه همنویسندگی در حوزههای کتابداری، اقتصـاد، و روانشـناسی و مدیریت ایران نیز نشان داد که انسـجام شـبکه رشـته مدیریت 0/02، رشـته روانشناسی با میزان انسـجام 0/014، رشـته کتابداری 0/019 و رشته اقتصاد 0/018 میباشد .(5)
Gossart C & zman M در پژوهش خود به بررسی شبکههای همنویسندگی پژوهشگران علوم اجتماعی در ترکیه پرداختند. دادههای مورد نیاز را از پایگاه SSCI و پایگاه ULAKBIM استخراج و از نرم افزار pajek برای تحلیل شبکههای همنویسندگی استفاده نمودند. نتایج پژوهش نشان داد که شبکههای همنویسندگی به طور گسترده از گروههای مجزا تشکیل شده است و اشتراک کمی بین این دو پایگاه وجود دارد، که این امر فرصت اشاعه دانش خیلی اندکی را فراهم میکند. نتایج آنان نشان داد که انسجام در پایگاه SSCI برابر با 0/0016 و پایگاه ULAKBIM برابر0/006 میباشد Wang .(6) و همکاران طی
مطالعهای به بررسی اشکال همکاری علمی حوزه محاسبات اجتماعی با استفاده از رویکرد تحلیل شبکه اجتماعی پرداختند. نتایج بیانگر آن بود که همکاری علمی در بین محققان و مؤسسات این حوزه رواج داشته و در سطح مؤسسهای یا فردی بهرهوری علمینسبتاً مؤثر بوده و همکاران فعال، اغلب انتقال دهندگان دانش بودند .(7)
مواد و روشها
روششناسی پژوهش حاضر علم سنجی است. و از طریق تحلیل شبکه همنویسندگی پژوهشگران با استفاده از شاخصهای تحلیل شبکههای اجتماعی انجام شده است و از روش تحلیل شبکه به منظور مصورسازی شبکههای همنویسندگی استفاده کرده است. به طور مثال با استفاده از سنجهای چون دسترسی به مرکزیت (Reach centrality) میبایست به این پرسش پاسخ داده شود که یک گروه چند بار با یک قدم، چند بار با دو قدم، چند بار با سه قدم و الی آخر قابل دسترس است. نتایج حاصل از پژوهش، الگوهای نامرئی تعاملات بین نویسندگان را برای شناسایی گروههای مهم به منظور تسهیل همکاری مؤثرتر میان آنها، نمایان میسازد و در این پژوهش از تحلیل شبکه اجتماعی برای بدست آوردن درکی از گرهها در پژوهشگران حوزه شیمی استفاده گردیده است. نرم افزار های مورد استفاده در پژوهش شامل SPSS و Ravar-matrix است. همچنین برای تحلیل دادهها از نرم افزار Ucinet و بسته مکمل آن یعنی Net draw استفاده گردیده است. نرم افزار Ucinet یکی از کاملترین و کاربردیترین نرمافزارهای تحلیل شبکههای اجتماعی محسوب میشود.
جامعه آماری پژوهش حاضر کل مقالههای علمی گروه شیمی دانشگاه یزد، نمایه شده در پایگاه WoS است. با جستجو در پایگاه مربوطه در بخش جستجوی پیشرفته ابتدا کشور ایران و سپس دانشگاه یزد انتخاب شد. در قسمت حوزه موضوعی، حوزه شیمی و کلیه مقالات با محدوده زمانی از سال 1997 تا 2013 انتخاب گردید. و تمام تجزیه و تحلیلهای پژوهش بر روی این نتیجه جستجو صورت گرفته است. تعداد 403 مقاله طی سالهای 2013-1997 شناسایی شد. لازم به ذکر است که دادههای پژوهش در تاریخ 5 آذر1392 از پایگاه اطلاعاتی استخراج شده است. اطلاعات مربوط به مقالات بازیابی شده با فرمتtab delimited در نرم افزار اکسل ذخیره شدند. سپس، دادههای مربوط به نویسندگان به روش دستی استخراج شد.
برای فراخوانی دادهها در نرم افزار ماتریس سازی، میبایست دادهها در یک فایل notepad ذخیره میشد، پس از این مرحله دادهها در فایل اکسل فراخوانی شده و پس از انجام ویرایشهای لازم به منظور ترسیم خوشهبندی سلسله مراتبی وارد نرم افزار SPSS شد.
50
Caspian Journal of Scientometrics. 2014; 1(2):49-57 Deghani F, Mohammadi M
یافتهها
همانگونه که در نقشه 1 مشاهده میشود، شبکه همنویسندگی این حوزه از دو هسته کوچک دوتایی و پنج تایی، و یک هسته بزرگ که 343 گره دارد، تشکیل شده است. اندازه یک شبکه اجتماعی بوسیله تعداد گرههای آن مشخص میشود. شاخصی که از احتمال تعامل بین گرهها است، هر چه شبکه بزرگتر باشد، احتمال تعامل بین هم نویسندهها بیشتر است. هستههای کوچکتر نشاندهنده آن است که نویسندگان در گروههای کوچکتری به همنویسندگی پرداختهاند. نویسندگان با نامهای مظلوم، زارع، دادفرنیا و میرجلیلی بیشترین تولیدات همنویسندگی را داشتند.
نکته قابل توجه در این شبکه، نقش و اهمیت، واسطهها است. در مؤلفه اصلی شبکه سه نویسنده کریمی، اکبری سا (اکبری)، تمدن، قربانی واقعی و زارع باعث حفظ ارتباطهای شبکه هسته شدهاند. زلفیگل و قربانی واقعی نقش زیادی در وصل کردن دهقانی به شبکه اصلی دارند زیرا شبکه دهقانی را به بقیه شبکه وصل میکند. دو نویسنده کریمی و تمدن نیز در این میان نقش واسطهای زیادی دارند، به طوری که کریمی ده نفر را به شبکه وصل میکند. اگر دو نویسنده اکبری سا (اکبری) و زلفیگل برداشته شوند، شبکهای جدا از شبکه اصلی ساخته میشود که نسبتا بزرگ میباشد.
و دادفرنیا و حاج شعبانی 18 نفر را به شبکه اصلی متصل میکنند. جعفری
و تمدن نیز باعث متصل شدن 9 گره به شبکه اصلی شدهاند. همچنین نمازیان و Michelle L. Coote باعث شده است که شبکه نوربالا از شبکه اصلی جدا نشود.
اگر در شـبکه اصـلی دادفرنیا، حاج شــعبانی و تمدن برداشـته شــود، شـبکه از هم گسـسـته میشود. و این نشان اهمیت و نفوذ نقش آنها در شـبکه میباشـد. همچنین مشاهده میشود بسیاری از افرادی که با حاج شـعبانی همکاری داشـته اند با دادفرنیا نیز همکاری داشتهاند. این موارد، نویسندگانی هستند که گسست های ساختاری (Structural hole) را پرکرده اند و باعث شدهاند چند شبکه منسجم از شبکه اصلی جدا نشود
و به صورت یک شبکهتقریباً بزرگ درآید.
همانگونه که از نقشـه مشـخص اسـت این شبکه از انسجام بالایی برخوردار است و ارتباطهای زیادی بین نویسندگان این حوزه وجود دارد. اگر در شـبکه، سـه نویسنده مظلوم،زارع و بنویدی برداشته شود، باز تمام گرههـا میماند که برخی ازآنها ارتباطشـــان پابرجاســـت و پیوندها قطع نمیشـود یعنی کسانی موفق بودند که اگر از آنها صرفنظر شود باز شبکه اتصال خود را حفظ میکند.
