بخشی از مقاله
ارزیابی اخلاق حرفهای اساتید دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد از دیدگاه دانشجویان این دانشگاه
چکیده
سابقه و اهدافه: آموزش عالی نیروی محرکه و عامل پیشرفت هر جامعه ای است. دانش آموختگان علوم پزشکی نقش اساسی در تأمین سلامت جامعه دارند؛ لذا آموزش عالی در این حوزه از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و از دو بعد انتقال اطلاعات و القای اخلاق حرفهای بسیار مورد توجه است. هدف از انجام این مطالعه ارزیابی اخلاق حرفهای و تدریس مؤثر اساتید دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد از منظر دانشجویان این دانشگاه است.
روش بررسی
این مطالعه توصیفی با تکمیل ۱۶۰ پرسشنامه توسط دانشجویان رشتههای مختلف دانشکدههای پزشکی بهداشت، پیراپزشکی و پرستاری مامایی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، که به شیوه تصادفی انتخاب شده بودند، انجام شد. به منظور ارزیابی تدریس مؤثر از مؤلفه های روش شناسی، رابطه تعاملی با دانشجویان، دانش پژوهی، محوریت رشد دانشجو مدیریت کلاس و ارزیابی مناسب استفاده شد. ارزیابی اساتید توسط مؤلفههای گزارش مطلبی فرد و همکاران انجام گرفت. پرسشنامهای حاوی ۳۰ سؤال از مؤلفههای یاد شده طراحی و روایی سنچی شده
یافته ها: به نظر دانشجویان ۷۰٪ اساتید دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد دارای ویژگی شخصیت ممتازه راعی حرمت کلاس، خوددار غیبت از همکاران، ماهر در تدریس، رازدار و ساعی در رشد علمی دانشجویان میباشند. بیش از ۵۰٪ دانشجویان معتقدند اساتید این دانشگاه دارای ویژگیهای تدریسر مؤثر هستنده انتقاد دانشجویان به اساتید شامل عدم تأليف کتب مرتبط، عدم صرف وقت کافی برای دانشجویان، یکنواختی روش آموزش، کم توجهی به مسائل دانشجویان و عدم دقت کافی در ارزیابی دانشجویان بود.
نتیجه گیری: اساتید دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد معمولاً از شایستگی علمی و اخلاقی برخوردارند ولی باید به مسائل دانشجویان بیشتر توجه نموده و برای تعامل با آثان وقت بیشتری صرف نمایند.
آموزش، از قویترین ابزار پیشرفت هر جامعه ای است. برمبک میگوید آموزش می تواند شفا دهد یا بمیراند، پیوند دهد یا جدا کند، موجب ترقی شود یا تباه کند (۱). در تعریف گستردهتر، شامل کلیه مراحلی است که توسط آن تواناییها، مهارتها و دیگر نیروهای مثبت رفتاری در جامعه بهبود مییابد (۲). با توجه به تعریف «حرفه» ، آموزش را میتوان به عنوان یک حرفه تلقی کرد. میکائیل دیویس حرفه را این طور تعریف می کند «حرفه از افرادی تشکیل شده که شغل یکسان داشته و داوطلبانه به یک سری آرمانهای اخلاقی که قانون برای آنها در نظر میگیرد پایبندند و در غیر این نیازمند سازماندهی این اخلاقیات هستند» (۳)، چادویک میگوید «مشاغلی» با دو فاکتور «علم» و «خدمت ایدهآل» تعریف می شود، علم، بیانگر قدرت حرفه و خدمت ایده ال، بیانگر ارزشها و تعهدات هر حرفه ای است. برای پزشکان این مورد «سلامتی » «و» برای اساتید «آموزش» است (۴)؛ بنابراین آموزش نوعی حرفه است و برای آن اخلاق حرفه ای تعریف می شود. اخلاق حرفهای شامل یک سری ارزشها، اصول و هنجارهایی است که باید بر رفتار آن حرفه خاص حاکم باشد(۵). اخلاق حرفه ای دارای دو مفهوم کلی و جزیی است. در مفهوم کلی هر شغل به وسیله ارزش ها و قوانین کلی اخلاق هدایت می شود و در شکل خاص هر شغل به اقتضای نوع آن، مسئولیتهای اخلاقی ویژه ای را طلب می کند (۴۶)، ضعف اخلاق حرفه ای می تواند انرژی مجموعه را به انرژی منفی تبدیل و توان سازمان به جای صرف هدف به سمت و سوهای دیگر منحرفه کند. رعایت اخلاق حرفهای، تاثیر شگرفی بر نتایج سازمان و مجموعه داشته، بهرهوری را افزایش میدهد (v) رعایت اخلاق در برخی از جرف و مشاغل نظیر حرفه پزشکی و علوم وابسته که مستقیم یا غیرمستقیم با جان انسان سروکار دارد دارای اهمیت مضاعف است اخلاق حرفهای در این حوزه به صورت کاربردی در عمل پزشکان و کادر پزشکی و حوزه تصمیمگیری وارد میشود و تنها به بیان صفات پسندیده، یا نحوه برخورد با بیمار و تدوین قوانین حرفه ای در خصوص آداب معاشرت طبیب نمیپردازد (۸). اخلاق پزشکی فعالیتی تحلیلی است که طی آن افکار، عقاید، تعهدات، روش رفتار، احساسات، استدلال ها و بحث های مختلف در حیطه تصمیم گیریهای پزشکی به صورت دقیق و انتقادی بررسی می شود (۹). دوره دانشجویی بهترین زمانی است که علاوه بر آموزش علوم و مهارتها، اصول و شیوه کاربست اخلاق حرفهای نیز فراگرفته می شود (۱۰)، دانشگاه بستر مناسبی است برای شکل گیری رفتارهای انسانی و بیان اصول و ارزشهای اخلاقی، لذا اعضاء هیئت علمی میتوانند نقش مؤثری در القای رفتار مناسب حرفهای به عهده گیرند. آموزش عالی، نیروی محرکه و عامل پیشرفت و توانمندی هر جامعه ای است. اساتید دانشگاه از یک سو مسئول انتقال صحیح مفاهیم علمی و از سویی، الگوی عملی و انسانی ارزش های اخلاقی در محیطهای کاری خواهند بود. اخلاق حرفهای میتواند از طریق نقش الگویی اساتید، در محیط آموزشی به شکل غیرآشکار و از طریق عملکرد به دانشجویان القاء شود، بنابراین، باور و اعتقاد درونی اساتید به اصول و ارزشهای اخلاقی از منظر انتقال این صفات به دانشجویان، حائز اهمیت است. در آموزش عالی، اخلاق حرفه ای با عبور از مفاهیم معیشتی فرصت ظهور مییابد. زمانی که اساتید در فعالیت کسب و کار خود به سطحی فراتر از زندگی مادی میاندیشند، ارزشهای عالیتر از فعالیت علمی و فناوری جلوهگر می شود که احساس کارآمدی، اثربخشی و تولید کیفیت به عنوان ارزش افزوده و خدمت رسانی به مردم و مفید بودن از تجلیات آن است (۱۱). در حقیقت، رعایت اخلاق در آموزش عالی علاوه بر این که باعث افزایش امنیت روانی در دانشگاه و رشد و بالندگی آن می شود، افزایش بهرهوری و کاهش هزینه های دانشگاه را در پی خواهد داشت .
با توجه به این اصول، آموزش عالی از دو منظر انتقال اطلاعات و مهارت و القای اخلاق حرفه ای باید مورد توجه قرار گیرد. به منظور انتقال مفاهیم علمی، شاخص های تدریس مؤثر با مؤلفههای اکتسابی مورد نیاز است، در حالی که اساتید دانشگاه برای القای اخلاق حرفهای علاوه بر دانش باید عامل به حسنات اخلاقی باشند.
این بررسی به منظور برآورد میزان رعایت اخلاق حرفهای اساتید دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد انجام شد. از آنجا که دانشجویان میتوانند یکی از گروههای ارزیاب در این خصوص باشند، با روش پرسشنامهای مورد سؤال قرار گرفتند.
روش بررسی
در این مطالعه توصیفی، ۲۰۰ پرسشنامه در میان دانشجویان توزیع شد که تعداد ۱۶۰ پرسشنامه توسط دانشجویان رشتههای مختلف دانشکده های پزشکی، بهداشت، پیراپزشکی، پرستاری مامایی، دندانپزشکی و داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تکمیل گردید. به منظور ارزیابی تدریس مؤثر از مؤلفههای روش شناسی، تعامل با دانشجویان، دانش پژوهی، محوریت رشد دانشجو، مدیریت کلاس و ارزیابی مناسب استفاده شد. ویژگیهای یک استاد خوب به کمک مؤلفههای ارائه شده در گزارش مطلبی فرد و همکاران (۱۲) ارزیابی شد.
پرسشنامه مشتمل بر ۳۰ سؤال حاوی مؤلفههای یاد شده با چهار سطح پاسخ مثبت یعنی، کاملاً معمولاً گاهی و به ندرت، طراحی و روایی سنجی شد. برای برآورد پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. آلفای کل پرسشنامه ۰/۸۷ بدست آمد که معرف پایایی خوب پرسشنامه است.
انتخاب دانشجویان رشتههای مختلف علوم پایه پزشکی، پیراپزشکی و بهداشت به روش تصادفی ساده انجام شد. پرسشنامه ها بدون ذکر نام و مشخصات بود، همچنین به شرکت کنندگان اطمینان داده شد، اطلاعات پاسیشنامه محفوظ خواهد ماند. تمامی افراد با رضایت کامل در مطالعه شرکت کردند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی و تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد.
یافته ها :
درصد هر یک از پاسخ ها برای هر سؤال مطابق با جدول ۱ محاسبه شد.سوالات جهت ارزیابی تدریس مؤثر اساتید و بقیه سؤالات به منظور بررسی اخلاق حرفه ای اساتید مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته. نتایج نشان داد، بیش از ۵۰٪ دانشجویان معتقدند، اساتید دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد از شایستگی علمی و اخلاقی برخوردارند.
بحث : آموزش عالی مشتمل بر فعالیت و اهداف گوناگونی است که می توان به ابعاد آموزشی، پژوهشی و دانشجویی آن اشاره کرد. در این میان، آموزش بارزترین فعالیت در دانشگاه محسوب و تدریس موثر مهمترین هدف مؤسسات آموزش عالی در نظر گرفته می شود. برای ارزیابی تدریس مؤثر به مؤلفههای قدرت بیان و انتقال مطالباء مدیریت مناسب کلاس، ارزشیابی مناسب و تعامل با دانشجویان توجه میشود. اخلاق حرفه ای که شامل یک سری ارزشها، اصول و هنجارهاست، باید بر حرفه استادی حاکم باشد (۴). اخلاق حرفهای اساتید در مطالعات و تحقیقات مربوط به آموزش از اواسط سال ۱۹۸۰ مورد توجه قرار گرفته است. آثار اخلاقی معمولاً در متون آموزشی و فلسفه اخلاق مورد بحث قرار گرفته و در مطالعات تجربی کمتر یافت می شود. در سال ۱۹۹۷ معضلات اخلاقی در اساتید توسط کولنراد بررسی و بهترین راه مطالعه مسائل اخلاق حرفهای در آموزش، بررسی مشکلات اخلاقی اساتید در روابط خود با همکاران، والدین و دانشجویان پیشنهاد شده است (۱۳). پوپا به بررسی معضلات اخلاقی اساتید در ارزیابی کلاس درس پرداخته و نشان داده، دستورالعملهای صریح برای پرهیز از رفتارهای غیراخلاقی میتواند موجب بهبود عملکرد اساتید در ارزیابی کلاس درسی شود (۱۴) با این حال کارتر معتقد است، یک سیستم آموزشی تنها می تواند یک سری باید ها و نباید ها را برای معلمان و اساتید تعریف کند، اما در حوزه پایبندی اساتید به رعایت اصول اخلاقی و اینکه در شرایط مختلف چه تصمیمی گرفته میشود، قادر به انجام کاری نیست (۱۵).
در مطالعه حاضر و تحلیل نتایج بدست آمده از نظرسنجی دانشجویان ابتدا به مؤلفه تدریس مؤثر و شاخصه های آن و سپس به وضعیت اخلاقی اعضاء هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد پرداخته شده است. در این نظرسنجی دانشجویان زیادی در برخی از رشته ها از پر کردن پرسشنامه امتناع ورزیدند که از محدودیتهای این تحقیق بود.
سؤالات شماره ۱، ۲، ۷، ۹، ۱۵، ۲۸، ۲۴،۲۱ ، ۲۵ و ۲۹ به منظور ارزیابی نظرات دانشجویان در مورد تدریس موثر اساتید دانشگاه است که به تفکیک مورد بحث قرار میگیرد: بیش از ۷۰ درصد دانشجویان معتقدند اساتید دانشگاه شهید صدوقی یزد در انتقال مطالب درسی کاملاً یا معمولاً موفق هستند و بیش از ۸۴ درصد معتقدند اساتید معمولاً یا کاملاً از شایستگی علمی ممتازی برخوردارند و بیش از ۵۶ درصد معتقدند اساتید دارای مهارت کافی در تدریس می - باشند، بنابراین اساتید دانشگاه از منظر دانشجویان، از شایستگی علمی برخوردارند که مشابه با نتایج تحقیق آراسته (۱۶)، ماتیوز (۱۷) و جوهانسون و هورن (۱۸) است؛ اما سهم اساتیدی که قادر به انتقال مطالب بوده و در تدریس از مهارت کافی برخور باشند کمتر است. به عبارتی اکثریت اساتید دارای تسلط نسبی بر علوم بوده و قادر به انتقال دانسته های خود میباشند و تعداد کمی از اساتید با وجود شایستگی علمی از قدرت انتقال مفاهیم بر نمی آیند. در واقع، رعایت چنین اصولی علاوه بر افزایش کارایی کلاس و یادگیری مؤثر موجب احترام بیشتر دانشجویان به اساتید خواهد شد. با توجه به پاسخهای ارائه شده به سؤالات ۲۱، ۲۴، ۲۸، ۲۹ شایستگی علمی اساتید در انجام وظیفه تدریس و تسلط به موضوعات علمی مورد تدریس معطوف به دانش اساتید از آموخته های کلاسیک و یا مطالعه کتب مورد تدریس است، زیرا بیش از ۵۳٪ دانشجویان معتقدند اساتید به ندرت یا بعضا سابقه پژوهشی در مطالب مورد تدریس دارند و بیش از ۶۵٪ اساتید به ندرت و یا گاهی دارای تألیفات و مقالات معتبر در خصوص موضوعات مورد تدریس میباشند. طبق یافتهها ۶۵٪ اساتید کاملاً یا معمولاً از سادهترین روش آموزش یعنی سخنرانی و استفاده از جزوه یا کتب درسی بهره میبرند. ارزیابی دانشجویان در مورد چنبههای اخلاق حرفهای اساتید دانشگاه نشان میدهد که اخلاق شغلی اساتید تا حدی قابل قبول است. در پاسخ به تعامل مثبت اساتید با دانشجویان، %۳ اساتید کاملاً یا معمولاً تعامل مثبت دارند. ۵ % اساتید از تعطیلی کلاس به ندرت و یا گاهی خرسند می شوند بیش از ٪۹۴ اساتید به ندرت یا گاهی از همکاران خود بدگویی می کنند و این نشان دهنده احترامی است که به همکاران خود می گذارند این نتایج با گزارشات آراسته (۱۶)، مورای (۱۹) و هوپر (۲۰) موافقت دارد رعایت این اصل که یکی از اصول اساسی در آموزش عالی است باعث ایجاد فضایی مثبت در دانشگاه، دادن فرصت به افراد تازه وارد، استفاده از تمام توان نیروی علمی دانشگاه و سود بردن جامعه می شود. بیش از ۸۲٪ اساتید به موقع در کلاس درس حاضر میشوند و ۷% اساتید معمولاً و یا کاملاً حضور و غیاب دانشجویان را ثبت میکنند. ویژگی صحبت نکردن پشت سر همکار یکی از شاخصهای اخلاق حسنه هر فردی است و از آن جایی که اساتید می توانند الگوی اخلاقی دانشجویان شوند. این ویژگی یک امتیاز برای اساتید این دانشگاه محسوبی می شود.البته ارزیابی این اخلاق اساتید در هنگامه کلاس درس به دست آمده و ممکن است در خارج از کلاس به خوبی رعایت نشود زیرا به اعتقاد دانشجویان ۸۶٪ اساتید کاملاً یا معمولاً برای کلاس درس حرمت قائل اند به عبارتی حفظ اخلاق پسندیده در کلاس درس میتواند پر رنگ تر باشد. از این که ۴۸٪ دانشجویان معتقدند اساتید به ندرت و یا گاهی رازدار خوبی برای آنان خواهند بود مشخص است که اساتید دانشگاه بیرون از کلاس به اندازه داخل کلاس حافظ حریم اخلاق نیکو نمیباشند
