بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با مطالعه الگوهای مشارکت علمی پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تهران به تعیین انگیزهها و دلایل همکاری های بینالمللی پژوهشگران و شناخت عوامل تسهیلکننده و دستاوردهای این همکاری ها تلاش نموده است. با ترکیبی از دو روش علمسنجی و مطالعه پرسشنامهای، سطح همکاری های بینالمللی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پایگاه وب علوم طی سالهای 2006 تا 2010 بررسی شده است.
یافتهها نشان میدهد سهم همکاریهای بینالمللی طی این پنج سال رشد داشته و مقالات با همکاریهای بینالمللی از بیشترین نرخ رشد سالیانه برخوردار بودهاند . در شبکه همکاری ها عمدهترین شرکای علمی آمریکا 27 - درصد - و انگلستان 14 - درصد - هستند.
پژوهشگران دانشگاه و همکاران بینالمللی آنها، عوامل تسهیلکننده همکاریها را متفاوت ارزیابی نمودهاند. هر دو گروه در تعیین بهبود کیفیّت مقالات و کسب دانش برتر از یکدیگر به عنوانمهمّترین دستاوردهای همکاری بین المللی اتفاق نظر داشتهاند. عمدهترین دلیل همکاری پژوهشگران دانشگاه بهرهمند شدن از تجهیزات و دادههای خاص در اختیار همکار بین المللی،امّا برای همکاران بین المللیمهمّترین دلیل در توسعه و آزمایش روشهای جدید اعلام شده است.
بالاترین انگیزه اجتماعی پژوهشگران دانشگاه اشتیاق به مشاهده شدن و رؤیتپذیری در عرصه جهانی است. در نهایت، بیشترین وظیفه ای که در مقالات بینالمللی توسط پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شدهتهیّه و نوشتن متن اصلی مقالات و جمعآوری داده هاامّا، برای همکاران بینالمللی دادن ایده اصلی تحقیق و مرور انتقادی پیشینه پژوهشی است. در نتیجه، طول عمر شبکه همکاریهای بین المللی چندان پایدار نیست و سهم همکاری کشورهای منطقهنسبتاً ضعیف ارزیابی میشود.
مقدمه
مشارکت علمی بینالمللی، نوعی الگوی همکاری در حیطه پژوهش است و زمانی شکل میگیرد که دانشمندان کشور های مختلف به منظور دستیابی به یک هدف مشترک، با یکدیگر همکاری نمایند. شاخص ها نشان میدهند میزان پژوهش مشترک بینمتخصّصان کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته افزایش داشته و تعداد مقالات علمی منتشر شده بین این کشورها همچنان در حال افزایش است
تخصّصی شدن فزاینده علوم، افزایش پیچیدگی ابزار دقیق علمی، و نیاز به ترکیب انواع مختلف دانش وتخصّص برای حل مشکلات پیچیده میتواند انگیزه اساسی برای این گونه همکاری ها باشد. علاوه بر آن، اشتراک دانش و انتقالاطّلاعات، دسترسی به تجهیزات و منابع، تقسیم کار، اشتراک هزینهها، افزایشکیفیّت پژوهش، دیگر فاکتورهایی به حساب میآیند که به عنوان دلایل همکاریها مطرح شده است
در دهه اخیر کشور ایران به خاطر افزایش تعداد پژوهشگران مؤسّسوات پژوهشی و رشد شتابنده در شاخههای مختلف علوم به یک کشور در حال توسعه با پتانسیل فزاینده ای برای همکاری علمی مبدل شده است. با بررسی همکاری پژوهشگران ایرانی در نمایه استنادی علوم نشان داده شد که پژوهشگران ایرانی با 115 کشور جهان همکاری علمی داشته و بیشترین هم تألیفی علمی آنها با کشورهای توسعه یافته به ویژه آمریکا، کانادا و انگلستان بوده است
از سوی دیگر، همکاریهای بینالمللی در علوم و فناوری بسیار موردتوجّه دولت ایران و سیاستگذاران میباشد به طوری که در سند چشم انداز 2025 ایران می خوانیم »:ایران باید بیشتر در مشارکت برای تولید علم جهان درگیر شود.
«. یکی از حوزههایی که ایران در آن به دستاوردهای علمی ممتازی حداقل در سطح منطقه نائل شده، حوزه علوم پزشکی است. بدون شک بخشی از این پیشرفت ها مرهون فرصت های به دست آمده از همکاری های علمی و بینالمللی میباشد. همکاری هایی که در قالب ارتباطات بین سازمانها و دانشگاهها و یا همکاریهای منطقهای و بینالمللی صورت گرفته است.
مطالعات محدودی بر روی شبکه همکاری های ایران با دیگر کشورها انجام شده استغالباً. مطالعاتی که توسط پژوهشگران حوزه علمسنجی انجام گرفته به شدت بر تکنیک های کمی- جمعآوری دادههای کتابشناختی- متکی بوده است
با اینکه اهمیّت عوامل اجتماعی و فرهنگی در متون مکرراًمشخّص شدهاند، تنها تعداد کمی از مطالعات علمسنجی از روشهای کیفی برای تحلیل عمیقتر این پدیده استفاده نمودهاند. گسترش روشهای کیفی و استنباطی به ویژه در حوزههای جدید پژوهشمهمّ هستند، به خصوص در محیط های مشارکتی و میان رشته ای .
به همین دلیل، این پژوهش بر آن است تا :
اولاً با مطالعه الگوهای مشارکت علمی پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تهران، الگوهای نویسندگی غالب در انتشارات علمی این دانشگاه را کشف نماید و بدین ترتیب وسعت مشارکت و همکاری گروهی را در میان این پژوهشگرانمشخّص سازد
ثانیاً برای تعیین انگیزهها و دلایل همکاریهای بینالمللی پژوهشگران و شناخت عوامل تسهیلکننده و دستاوردهای این همکاری ها تلاش نماید. بنابراین، در این مطالعه سعی شده است تا علاوه بر نگاهکمّی بر داده های کتابشناختی سطح همکاری های دانشگاه علوم پزشکی تهران، نگاه کیفی نیز به این مطالعه افزوده شود تا پیچیدگیهای روابط انسانی و سازمانی بهتر ارزیابی شود.
روش بررسی
این پژوهش در دو بخش انجام گرفته است. بخش نخست، بررسی علمسنجی دادههای کتابشناختی به دست آمده از پایگاه وب علوم - Web of Science - میباشد و بخشدوّم آن، مطالعه کیفی فرایند همکاری بینالمللی دانشگاه علوم پزشکی تهران با استفاده از ابزار پرسشنامه است.
ابتدا داده های تمام مقالات منتشر شده دانشگاه علوم پزشکی تهران در فاصله سالهای 2006 تا 2010 از پایگاه وب علوم در قالب فایل های پلین تکست استخراج شدند. مقالاتی که حداقل در آدرس سازمانی یکی از نویسندگان آنها نام دانشگاه علوم پزشکی تهران درج شده بود، به عنوان انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تهران شناخته شدهاند. بنابراین پژوهشگران این دانشگاه تعداد 4248 مقاله در مجلات نمایه شده پایگاه وب علوم در این بازه زمانی منتشر ساختهاند که داده های کتابشناختی تمام این مقالات به صورت جداگانه بازیابی شدند. سپس با استفاده از نرم افزار هیست سایت - Hist Cite - فایلهای استخراج شده پردازش و دادههای مورد نیاز این بخش شناسایی شدند. سرانجام دادهها از این نرمافزار به برنامه صفحه گسترده اکسل وارد شده و آماده شمارش و تحلیل نهایی قرار گرفتند.
با استفاده از مدل رگرسیون نمایی، روند رشد تولیدات با الگوهای همکاری مختلف در مقالات دانشگاه علوم پزشکی تهران تعیین شد. مدل رگرسیون نمایی، مدلی است که در تحلیلهای روند رشد مورد استفاده قرار میگیرد - حیاتی و دیدگاه، . - 1389 معادله مدل رگرسیون نمایی به صورت زیر است:
که در آن، Y فراوانی تولیدات با الگوهای همکاری مختلف، ضریبی از زمان یا همان نرخ رشد، t متغیر مستقل - در اینجا زمان - ، و مقدار ثابت است.
در بخشدوّم پژوهش، مطالعه به منظور بررسی شکلگیری فرآیند همکاری بینالمللی در مقالات دانشگاه علوم پزشکی تهران با استفاده از پرسشنامه صورت گرفته است . از آنجایی که هدف این پرسشنامه بررسی فرآیند همکاری میان نویسندگان دانشگاه علوم پزشکی تهران با همکاران بینالمللی آنها بوده است، بنابراین فقط مقالاتی که در آنها هم تألیفی بینالمللی رخ داده، 825 مقاله 19,4 - درصد کل مقالات - ،مدّنظر این بخش از مطالعه بوده است. همچنین دو گروه دریافتکننده پرسشنامه ها بودهاند. گروه اول، نویسندگانی هستند که در این مقالات وابستگی سازمانی خود را به دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام نمودهاند.
بنابراین، آنعدّه از نویسندگان ایرانی که هیچگونه وابستگی سازمانی به دانشگاه علوم پزشکی تهران نداشتهاند کنار گذاشته شدند. بدون شک در برخی از این مقالات بیش از یک نویسنده وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران حضور داشته است که در این موارد تصمیم گرفته شد فقط یکی از آنها را به عنوان پاسخدهنده اصلی به پرسشنامه انتخاب کنیم. سعی شده است همواره نویسندهای انتخاب شود که به نظر میرسد بیشترین مسئولیت را در تألیف داشته است؛ به همین خاطراولویّت به آن فردی داده شد که نویسنده مسئول مقالهمعرّفی شده یا اینکه ترتیب اسامی را ملاک قرار دادیمنهایتاً. تعداد نویسندگان دانشگاه علوم پزشکی تهران که توانستند دریافتکنندهبالقوّه پرسشنامه باشند به 712 نویسنده تقلیل یافت.
