بخشی از مقاله
چکیده
کارایی یکی از مفاهیم اقتصادی می باشد که افزایش آن به منظور ارتقای سطح زندگی، رفاه، آرامش و آسایش انسان ها همواره مدنظر دست اندرکاران سیاست و اقتصاد بوده است. به گونه ای که در تمام مکاتب و جوامع اقتصادی نیز به نحوی بر این مفهوم تأکید شده است. در زمان حاضر با توجه به توسعه کمی و کیفی شهرها، هر روز نقش شهرداری ها در اداره و مدیریت شهری پررنگ تر می شود، بنابراین برای برنامه ریزی و عملکرد بهتر شهرداری ها اندازه گیری کارایی آن ها لازم به نظر می رسد.
هدف از این مقاله ارزیابی کارایی شهرداری های جدیدالتأسیس شهرستان بابل با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها در حالت بازده به مقیاس ثابت در سال 1393 می باشد. داده های مربوط به ورودی ها و خروجی ها براساس اطلاعات موجود در هر کدام از شهرداری ها و استانداری مازندران اخذ شده است. براساس این اطلاعات 12 عامل ورودی و خروجی 3 - عامل ورودی و 9 عامل خروجی - مورد بررسی قرار گرفته است.
نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در سال 1393 از بین 5 شهرداری تعداد 3 شهرداری کارا و 2 شهرداری دیگر ناکارا بوده اند؛ که در این میان شهرداری خشرودپی و زرگرمحله و گتاب کارا و شهرداری گلوگاه بندپی شرقی و مرزیکلا ناکارا می باشند. در انتها پیشنهادهایی مانند الگو قرار دادن شهرداری های کارا، به کارگیری بیشترین سطح منابع درآمدی، کاهش هزینه های جانبی و افزایش هزینه پروژه های عمرانی جهت بهبود کارایی شهرداری ها ارائه شده است.
-1 مقدمه
امروزه شهرها در خط مقدم توسعه ملی حرکت می کنند، براساس گزارش ها و پیش بینی های سازمان ملل و بانک جهانی، تا سال 2030 بیش از 80 درصد جمعیت جهانی در شهرها زندگی خواهند کرد اما این ها تنها عدد هستند؛ شهرها به عنوان موتورهای رشد و توسعه اجتماعی دارای پتانسیلی باورنکردنی هستند که بی شک باید مورد توجه قرار گیرند
مدیریت شهری در آینده به طور اعم و در قرن بیست و یکم به طور اخص مواجه با چالش خواهد بود؛ چالشی که خود برآمده از تغییر و تحولات فناورانه، جمعیتی، اقتصادی و سیاسی و بین المللی است. امروزه در دنیا پذیرفته شده است که توسعه پایدار شهرها در صورتی تحقق می یابد که اهداف مردم سالاری، برابری در خدمات رسانی و حفظ محیط زیست با شکل گیری مدیریت واحد شهری و با رعایت اصول علوم روز شهرسازی، حمل و نقل شهری و تقسیم عادلانه منابع و درآمد شهری توأمان دنبال شود
بی عدالتی های درونی شهرها بسیار شگرف است. بسیاری از شهرهای کنونی با واقعیت های ویرانگری روبرو هستند، که در میان آن ها: بیکاری، خشونت، آلودگی، ناامنی، شرایط زندگی زیر استاندارد و آسیب پذیری در برابر اثرات انسانی مشهود است
جامعه جهانی نیز به این نتیجه رسیده است که مشکل عمده مدیریت شهری کمبود منابع مالی یا تکنولوژی مدرن و یا نیروی انسانی ماهر نیست، بلکه مشکل اصلی در شیوه اداره این عوامل است. با توجه به این که شهرها به عنوان نیروی محرک رشد اقتصادی و نیز کانون کار و فعالیت و موقعیت های اجتماعی کشورهای جهان محسوب می شوند، در وضعیت موجود مدیریت شهری بایستی دارای مؤلفه هایی چون شفافیت، پاسخگویی، مشارکت طلبی، قانون مداری، کارآمدی، اجماع گرایی باشد
از این رو با توجه به نقش شهرداری ها در ساماندهی مدیریت شهری، ضرورت بهره گیری از روش های علمی به منظور بهبود و ارتقاء مدیریت شهری در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فضایی در راستای توسعه پایدار شهری بیش از پیش مطرح شده است. وظیفه مدیریت به صورت عام و به شکل سنتی در مسایلی مانند برنامه ریزی، هدایت، رهبری، کنترل، بسیج منابع و ساماندهی خلاصه می شد.
ولی با گسترش تکنولوژی های جدید، وظایف مدیریت به طور عام و مدیریت شهری به صورت ویژه به سمت مسایلی از قبیل بهبود کارآیی، اثربخشی و در نهایت، بهره وری نه تنها در ابعاد بخشی، بلکه در ابعاد فضایی متمایل شده و موضوع مکان و فضا وارد مباحث و جزء لاینفک آن شده است. بهبود بهره وری، مسئولیت اصلی مدیریت است که به افزایش قدرت رقابت پذیری شهرها منجر می شود. افزایش بهره وری جزء با شناخت و تحلیل آن مقدور نیست. اندازه گیری یک روش دست یابی به شناخت قابل اطمینان است. اندازه گیری کارایی به ما کمک می کند تا عوامل مؤثر در بهبود بهره وری را شناسایی کرده و دریابیم که فرصت های افزایش بهره وری را در کجا باید جستجو کرد.
مدل ها و روش های مختلفی توسط صاحبنظران برای سنجش کارآیی سازمان ها، کارخانه ها، مناطق و غیره پیشنهاد شده است. این روش براساس روش فارل - Farell, 1957 - بنا شده که پیشنهاد کرد برای سنجش کارایی یک بنگاه خاص عملکرد آن بنگاه با عملکرد بهترین بنگاه های موجود در آن صنعت مقایسه شود و سپس افراد دیگری مانند چارنز، رودز و کوپر این مدل را توسعه دادند
از همین روش برای مطالعات جغرافیایی - فضایی - در قالب واحدهای مدیریتی نیز استفاده می شود. هر کدام از شهرداری های جدیدالتأسیس شهرستان بابل علاوه بر این که دارای محدوده فضایی مشخص است، دارای متغیرهایی مانند وسعت، جمعیت، تعداد واحدهای ساختمانی - املاک - ، تعداد مشاغل، کاربری های تجاری و غیره نیز است. هر شهر دارای ساختار اداری ویژه ای به نام شهرداری منطقه می باشد که مدیریت منطقه را برعهده دارد.
بنابراین سنجش کارایی شهرداری های جدیدالتأسیس شهرستان بابل در واقع به نوعی سنجش کارایی مدیریت این شهرداری ها است. در این میان متغیرهایی مانند: جمعیت شهری، درآمد کل شهرداری ها و مساحت محدوده خدماتی هر کدام از شهرداری ها به عنوان متغیرهای ورودی و خروجی شامل کل هزینه های عمران شهری است. بنابراین در این تحقیق سنجش کارایی نواحی به لحاظ شاخص های متعدد ورودی و خروجی - داده و ستانده - گام مؤثری برای سنجش توانایی واحدهای تصمیم گیری در شهرداری های جدیدالتأسیس شهرستان بابل می باشد.
-2 بیان مسأله
در عصر حاضر با توجه به توسعه کمی و کیفی شهرها، یکی از نهادهای بسیار مهمی که نقش بسزایی در اداره و خدمات رسانی شهرها داشته و هر روز نقش آن ها در اداره و مدیریت شهری و تأمین نیازهای توسعه شهری پررنگ تر می شود، شهرداری ها می باشند که با توجه به گستردگی خدمات رسانی آن ها و ارتباط نزدیک شهرداری ها با سایر سازمان ها بخصوص خود مردم، برای برنامه ریزی و عملکرد بهتر شهرداری ها، اندازه گیری کارایی این واحدها، شناخت نقاط ضعف و قوت وضعیت موجود و فاصله آن تا وضعیت مطلوب به نظر می رسد. کارایی به معنای کمترین زمان یا انرژی مصرفی برای بیشترین کاری که انجام شده است، می باشد.
سطح افزایش کارایی مستقیماً به دست مدیران سپرده شده است. افزایش کارایی موجب ارتقا بهره وری و کمک مؤثر در نیل به اهداف سازمانی خواهد شد. در این بین مدیریت هزینه ها و جلوگیری از هدر رفتن منابع، نیاز ضروری و اجتناب ناپذیر مدیریت شهری است. استفاده ناصحیح، غیراصولی و بدون برنامه از منابع، به ساختار شهری لطمه می زند. خودکفا بودن سازمان شهرداری و تکیه بر اصول درآمد- هزینه در این مجموعه، توجه به جلوگیری از هدر رفت منابع مالی را افزایش می دهد.
توجه به امور شهری با رویکردهای مدیریت هزینه و ایجاد منابع درآمدی پایدار در کنار رعایت اولویت های اصولی مدیریت شهری مانند برنامه زمان بندی، همچنین جاری کردن رفتار صرفه جویی در سیستم، نقش بسزایی در تأمین مالی و توسعه شهری خواهد داشت. لذا آگاهی از میزان کارایی نسبی شهرداری های جدیدالتأسیس شهرستان بابل در مقایسه با یکدیگر، برای مدیران - عالی و میانی - شهرداری مسأله بسیار مهمی است.
در واقع سنجش کارایی از آن جا ضرورت می یابد که در شرایط کنونی با کمبود منابع و امکانات مواجه هستیم و این منابع را باید به گونه ای تخصیص داد که سازمان یا نهاد مورد نظر بتواند حداکثر تولید کالا یا خدمات را از طریق آن ها عرضه نماید. کارایی اقتصادی به این معنا است که یک سازمان چگونه از منابع موجود جهت حداکثر نمودن تولید محصول یا خدمت استفاده می کند
یک سیستم اقتصادی را نسبت به سیستم مشابه دیگر کاراتر گویند چنانچه بتواند کالا و خدمت بیشتری را بدون استفاده از منابع بیشتر برای جامعه تولید کند
