بخشی از مقاله
چکیده
مداخلات حفاظتی از ارکان حفاظت میراث فرهنگی به شمار میروند و در این میان به نظر میرسد »اصل حداقل مداخله« بهعنوان اصل بنیادین مداخله، در آثار، جایگاه ویژهای دارد. این پژوهش سعی دارد به بررسی مجموعههای صنعتی، کارخانهها و کارگاههای معاصر ایران که هماکنون تعداد اندکی از آنها موجود است و در حال حاضر با تخریب جدی مواجه شدهاند، بپردازد. در این پژوهش وضعیت موجود کارخانه های معاصر تهران با شناسایی عوامل داخلی (شامل نقاط ضعف و قوت) و عوامل خارجی (شامل فرصتها و تهدیدها) به روش SWOT تحلیل گردیده و درنهایت با در دست داشتن تأثیر هر عامل مؤثر، با استفاده از تجزیهوتحلیل آنها ، استراتژیهای مناسب ارائه گردیده است. این پژوهش ازنظر روش تحقیق میدانی، توصیفی- تحلیلی و ازنظر هدف کاربردی است. این نوشتار در پی بررسی این است که آیا مرمت و احیای کارخانه های معاصر تهران بعنوان بخشی از میراث صنعتی معاصر ایران می تواند زمینه ای برای پذیرش کاربری های متناسب با مجموعه داشته باشند. در نهایت نتیجه گیری می شود که در ایران احیای میراث صنعتی و آن بخش از بناها با پیشینه غنی از معماری معاصر که در معرض تخریب هستند می تواند در راستای جلوگیری از متروک ماندن و ساماندهی وضع موجود مجموعه ها جهت توسعه صنعت گردشگری قرار گیرد.
×
واژگان کلیدی: حفاظت، میراث صنعتی، معماری کارخانه های معاصر تهران، مدل SWOT
1
مقدمه
در معماری پیش از مدرن به دلیل روند کند و آهسته تغییرات در فن ساختمان و تکنولوژی این تحولات در طول زمان به تدریج جذب
æ هضم می شده است و معماری و ساختمان یا تکنولوژی دارای پیوند و یکپارچگی بوده اند. اما در دوره پس از انقلاب صنعتی و با شدت گرفتن رشد تکنولوژی و علم و به دنبال آن تکنیکهای ساختمانی و تحولات سریع آنها پیوند و یکپارچگی معماری و ساختمان گسسته شد (میر سعیدی، .(1390 در تمام قرن نوزدهم، ظهور انقلاب صنعتی در انگلستان منجر به تولید وسایل و ساختارهای مورد نیاز صنعت شد. امروزه نیز در اطراف جهان تنوع زیادی از سراچهها، ساختارها، مجموعهها، شهرها و سکونتگاهها، مناطق، منظرها و راهها وجود دارد که شواهد فعالیتهای بشر در زمینه تولیدات و اقدامات صنعتی را در بردارد. در مناطق زیادی این میراث همچنان در حال استفاده است و صنعتی شدن هنوز یک فعالیت در حال انجام یا یک احساس تاریخی در حال تداوم است، درحالیکه در جاهای دیگر تنها شواهد تاریخی فعالیتهای صنعتی
æ فنّاورانه گذشته را عرضه میکنند (فیضی،.(59 :1390 کنگرهای که در روسیه در سال 2003 برگزار شد بیانگر این بود که میراث صنعتی نشاندهنده ارتباط عمیق میان فرهنگ و محیط طبیعی است چنانکه فرایندهای صنعتی، خواه باستانی یا مدرن، برای تأمین مواد اولیه به منابع طبیعی وابسته هستند و برای تولید و توزیع محصولات در بازارهای گستردهتر به انرژی و شبکه حمل و نقل وابسته هستند و این شامل هر دو بخش میراث یعنی میراث ملموس، منقول و غیرمنقول و ابعاد ناملموس ارزشمند مانند دانش فنی، چگونگی سازماندهی کارگران و کار
æ مجموعه میراث فرهنگی و اجتماعی آنکه به زندگی جوامع شکل داده است و تغییرات سازمانی مهمی را در تمام جوامع به ارمغان آورده است (منشور حفاظت میراث صنعتی،.(2003 این فرآیند در ادامه، در قالب بخشهای طرح مسئله و سؤالات و فرضیه تحقیق، پیشینه تحقیق شامل بررسی تجربیات مشابه در این زمینه در پیشناخت نمونههای منحصر به فرد معماری میراث صنعتی معاصر ایران و تجربیات موفق خارجی، بررسی ادبیات موضوع و یافتههای تحقیق (شامل مدل تحلیلی پژوهش، شناخت عرصه پژوهش، روششناسی و تحلیل دادهها) و درنهایت بحث و نتیجهگیری شامل جمعبندی نهایی و ارائه راهکارهای عملی در راستای آنالیز مسائل و مشکلات و ارائه چندین راهحل برای حفاظت و امکان استفاده دوباره از میراث صنعتی معاصر ایران دنبال میشود.
طرح مسئله
در ایران محوطه ها و بناهای صنعتی تاریخی متعددی وجود دارند که از نخستین سالهای ورود صنعت مدرن، مورد استفاده قرار می گرفته اند. برخی هنوز مورد استفاده هستند و برخی نیز متاسفانه تخریب شده و اثری از آنها باقی نمانده است . با این حال هنوز تعداد قابل توجهی کارخانه ی تاریخی وجود دارد که کارایی سابق صنعتی را نداشته، متروکه مانده و در معرض فرسودگی طبیعی یا تخریب انسانی قرار دارند. در صورتی که توجه ویژه ای به آن ها نشود بخش مهمی از میراث ملموس صنعتی کشوری که داعیه دار پیشرفت های صنعتی است و افق های روشن فناوری را پیش روی خود تعریف کرده است نابود خواهد شد. هم اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا، مجموعه های صنعتی-قدیمی به فضاهای مسکونی، اداری، فرهنگی و نمایشگاهی بسیار زیبایی تبدیل می شود اما در ایران، با وجود برتری الگوی معماری کارخانه های صنعتی- تاریخی دستور تخریب آنها به سرعت صادر می شود. چنانچه در شهرهای ایران تنها نمونه های اندکی از بناهای صنعتی پیشین در پاره ای از شهرها باقی مانده است.
2
سوالات پژوهش
لذا در این راستا سوالات پژوهش تحت عنوان زیر می تواند مطرح گردد که:
• ارزش ها و قابلیت های بالقوه موجود در این کارخانه های قدیمی کدامند؟
• آیا می توان با مرمت و احیای کارخانه های معاصر تهران ارزش های میراث صنعتی را جهت حفاظت به نسل های آینده منتقل کرد؟
• آیا با حفاظت و احیای کارخانه های معاصر تهران می توان زمینه های جذب توریست را فراهم کرد؟
• چه رویکردی را با توجه به مبانی نظری مرمت مجموعه های مشابه می شود در نظر گرفت؟
• فنون ساخت و فن آوری نو آورانه معماری این کارخانه ها در دوره پهلوی به چه صورت بوده است؟
اهمیت و ضرورت پژوهش
در کشور ما نشانه های پروسه صنعتی شدن از اواسط دوره قاجار بروز کرد اما به طور گسترده در دوره پهلوی اول با حجم عظیمی از کارخانه ها و نهادهای صنعتی و مکانیزه روبه رو هستیم. بسیاری از این سایت های صنعتی در کشورمان واجد ارزش های بسیاری هستند که توجه و حمایت جامعه تخصصی حفاظت دارند. هر چند به دلیل غفلت متخصصین امر حفاظت بسیاری از آثار معماری صنعتی ایران در سال های اخیر تخریب شده اند لیکن هنوز آثار واجد ارزش زیادی از این دست در کشور وجود دارد که ضرورت توجه به این منابع میراث معاصر را یاد آوری می کند. چون بخش عظیمی از میراث صنعتی معاصر در تهران پایه گذاری می شود لذا پرداختن به میراث صنعتی تهران در دوره معاصر مهم جلوه می نماید.
هدف های پژوهش
• مطالعه و تحقیق درباره ارزش ها و قابلیت های بالقوه موجود در ساختار معمارانه میراث های صنعتی معاصر تهران
• بررسی مسائل و مشکلات میراث صنعتی معاصر ایران
• ارائه یک سری راه حل های پیشنهادی برای حفاظت و نگهداری این کارخانه های قدیمی
• حفاظت: جلوگیری از گسترش عملکرد عوامل مخل
پیشینه پژوهش
متاسفانه تا کنون تحقیقات مستقل و هدفمندی پیرامون میراث صنعتی در ایران صورت نگرفته است. با این حال اقدامات گسترده ای در زمینه های نظری و عملی در رابطه با حفظ و احیای میراث صنعتی در سطح جهانی صورت گرفته است. با توجه به موارد فوق الذکر، پژوهش در زمینه احیای میراث صنعتی موضوعی است که نیاز به تحقیق و پژوهش در مورد آن احساس می گردد که در این پژوهش به طور جامعی به آن می پردازیم. کارخانه اقبال یزد، کارخانه چرم خسروی تبریز، کارخانه جوراب بافی بریانک، کارخانه خورشید کرمان و چند مورد دیگر با کاربری های جدید احیا شده اند. موزه نمک لوننبرگ آلمان در گذشته کارخانه های برای تهیه فراورده نمک بوده که امروزه به یکی از پرطرفدارترین موزه های آلمان تبدیل شده است فضاهای اینگونه که تبدیل به موزه می شوند درطبقه بندی میراث فرهنگی جزو میراث صنعتی قرار می گیرند.
