بخشی از مقاله
چکیده
آسمان شب دردانه خلقت خداوندی است که در اختیار انسان نهاده شد تا از آن درس گرفته و در تاریکیش به تفکر بپردازد. حال آنکه دیگر به تاریکی گذشته نیست. نورهایی که تیرگی شب را به روشنایی روز پیوند می دهند، ذات آسمان شب را بیالوده و آن را تغییر داده اند. بدین-منظور آسمان شب و آلودگیهایی که هویت آن را تحتالشعاع قرار میدهند و لذا بر ساختارهای زیست محیطی نیز تأثیرات مخربی را برجای میگذارند، در این پژوهش بررسی شد. در همینراستا اجرای نمونههایی از تجارب موفق جهانی در برخی محوطه های جهانی پیشنهاد گردیده است. همچنین، میزان آلودگی در برخی مناطق ایران به شیوه میدانی اندازهگیری شده، این مقدار با مقادیر مشابه در برخی نقاط جهان سنجیده شد و براین اساس نتایجی از شیوهها و تجهیزات بهینه برای نورپردازی متناسب با محیط پیرامونی و موضوعات مختلف به دست آمد. این مهم نه به منظور حذف نور از محیط زندگی انسان بلکه با هدف ارتقا چگونگی نورپردازی در جهت بهبود کیفیت زندگی انسان در محیط طبیعی با مداخلات هوشمندانهای است که در کنار حفظ سرمایهها و ارزشهای موجود، شرایط آسایش و امنیت را برای انسان امروزی به همراه آورد، راهکارها و پیشنهاداتی را ارائه خواهد کرد.
کلمات کلیدی: آسمان شب، آلودگی نوری، محوطه های میراث جهانی، میراث، نورپردازی.
مقدمه
مقاله حاضر سعی در برجسته نمودن ارزشهای آسمان شب به عنوان یک میراث خداداد، بررسی دستهبندیهای مرتبط بدان و ویژگی های هر یک، نیاز به حفظ آن از هرگونه آلودگی در اثر توسعه شهری و دستاندازیهای انسانی به محیط طبیعی است، مهمترین عامل در این زمره تأثیر نورپردازیهای غیراصولی در فضاهای شهری و غیرشهری به شمار میرود. آنچه تحت عنوان نورهای مصنوعی آورده می شود، می تواند شامل نورهایی که به منظور روشنایی خارجی یا داخلی، تبلیغات یا روشنایی ساختمان های تجاری- اداری- کارخانجات- استادیوم های ورزشی و حتی خیابان ها باشد. اما غرض از کاهش آلودگی نوری حذف نورهای مصنوعی از محیط زندگی انسان نیست بلکه به کارگیری از به روزترین تکنولوژی که در واقع به منظور استمالت از هویت آسمان تیره شب در چند سال اخیر طراحی و آفریده شده اند با سیاست های محیط زیست دوستانه است که در حقیقت برای ارتقا کیفی زندگی انسان و حفظ هویت میراث وی ترتیب دیده شده است.
آسمان شب
سال های مدیدی آسمان پدیده ای مقدس بود که در روز با نور خورشید و در شب با نور مهتاب شناخته می شد. شب هایی که منبع الهام بسیاری از ادیبان و شعرا و هنرمندان بوده اند. چنانچه در آثار این گروه دقیق شویم، خواهیم دید که اگر آسمان تیره شب نبود هیچگاه اثری با نام آسمان پر ستاره توسط ونسان ونگوگ خلق نمی شد یا دفتری در ستایش آسمان کویر توسط دکتر شریعتی نگاشته نمی شد. آسمان الهام بخش میراثی است که به انسان معاصر رسیده است. میراثی که متأسفانه با مداخلات فراوان نوری که در شهرها و مناطق روستایی انجام شده است، با مشکلات عدیده مواجه گردیده است. به گونه ای که هراس آن می رود که کودکان نسل آینده هیچگاه راه شیری را نبینند. در راستای جلوگیری از پیشرفت آلودگی های نوری اقداماتی به منظور معرفی برخی مناطق با آسمان های ویژه و منحصر به فرد آغاز شده است.
این نقاط می توانند در قالب یک پارک در داخل شهر، یک ذخیره گاه طبیعی در نزدیکی شهر یا یک محوطه عظیم طبیعی با فاصله بیشتری از مناطق مسکونی مطرح شوند. به منظور ارتقا کیفیت این آسمان ها در سراسر دنیا سیاست ها، برنامه ریزی ها و طرح های فراوانی دیده شده است. از این دست اقدامات می توان به طراحی تجهیزات و منابع نوری سازگار با محیط زیست و آسمان شب اشاره کرد. در راستای ظرفیت سازی و کاهش آلودگی های نوری می بایست هر فرد ابتدا از ارتقا دانش فردی و اعمال آن در نورپردازی محیط زندگی خود آغاز کند، لذا اطلاعاتی مختصر در رابطه با آلودگی نوری و عوامل تشدید آن در ذیل آمده است.
آلودگی نوری و آسیب های ناشی از نورپردازی غیراصولی
حدود 3 میلیارد سال حیات در سطح زمین با ریتم دایمی نور و تاریکی که صرفا توسط روشنایی خورشید، ماه و ستارگان ایجاد می شد، ادامه داشت. این امر در آسمان شب بیشتر نقاط کره زمین قابل مشاهده بود. چرخه ای که اکنون به دلیل افزایش نور در مناطق شهری توسط نورهای مصنوعی مختل گردیده است، نظم دقیق محیط زیست را بر هم می زند. کاربرد نابجا یا بیش از حد از منابع نوری مصنوعی در اصطلاح به آلودگی نوری تعبیر می شود که می تواند تأثیرات جدی و عواقبی جبران ناپذیر بر سلامت انسان، حیات وحش و ویژگی های آب و هوایی داشته باشد. در حقیقت بسیاری از نورپردازی های خارجی مورد استفاده در شب، غیرکارا، بیش از حد روشن بوده و از پوشش مناسبی برخوردار نیستند که سبب می شود محدودهای فراتر از آنچه که باید را روشن نمایند. اکثر این نورپردازی ها کاملا غیرضروری بوده و به جای این که اشیا یا ابنیه ای را روشن نموده یا بر حضور آن تأکید نموده که دیدن آن برای مردم لازم یا جالب است، صرفا انرژی مصرفی خود را با روشن نمودن آسمان شب هدر می دهند؛. برخی از انواع آلودگی نوری شامل موارد زیر می باشد:
-درخشندگی مفرط یا ایجاد خیرگی که سبب تحریک بینایی افراد شده و بدان آسیب برساند
-روشن نمودن آسمان توسط نورهای مصنوعی به ویژه در مناطق مسکونی
-تعدی نوری به مناطق مجاور یا همسایگی ها جایی که نیازی به روشن نمودن آن وجود نداشته باشد. به طور مثال در مناطق شهری، انعکاس یا تابانده شدن مستقیم نور به پنچره همسایگان
-اغتشاش منابع نوری، منابع نوری متعددی که سبب سردرگمی یا برهم زدن شرایط آسایش شود.
این اختلالات با عوامل مخربی چون افزایش مصرف انرژی و هزینه مصرفی آن، اختلال در اکو سیستم و حیات وحش، اختلال در سلامت انسان، افزایش جرم و جنایت و کاهش امنیت و اختلال در مطالعه ستارگان و نجوم همراه می شود.خوشبختانه آلودگی نوری، برخلاف اکثر انواع دیگر آلودگی ها بازگشت پذیر می باشد.
اندازه گیری آلودگی نوری در شب های ایران/ میراث جهانی ایران و آلودگی نوری
مطالعات فراوانی در رابطه با میزان آلودگی نوری در بسیاری از نقاط دنیا به ویژه مناطق مسکونی در حدود شهرها انجام شده است. آمارهای استخراج شده از این مطالعات و اندازه گیری آلودگی نوری در ایران نشان از این دارد که خوشبختانه این نوع از آلودگی در بسیاری از شهرهای ایران در وضعیت قابل قبولی قرار دارد. اما باید توجه داشت که اقدامات پیشگیرانه در جهت جلوگیری از افزایش این میزان از آلودگی با توجه به توسعه روزافزون شهرها و افزایش جمعیت آنها ضروری است. تصاویر زیر مقایسهای از میزان نورهای ساطع شده کشورهای گوناگون در قالب یک نقشه کلی تهیه شده توسط ناسا را به نمایش می گذارد. براین اساس بیشترین آلودگی نوری مربوط به قاره آمریکای شمالی و قاره اروپاست.
در کشور ایران، چنانچه در نقشه بالا دیده می شود، شدت نورپردازی ها و آلودگی نوری، چون سایر نمونه های آلودگی در پایتخت متمرکز شده است. با عنایت به محاسبات انجام شده در سال 2016، وضوح رصد ستارگان در آسمان که نسبت مستقیمی با میزان آلودگی نوری و همچنین شرایط آب و هوایی دارد در تهران بررسی شده است. براین اساس حدود 14 ستاره با حد درخشندگی بزرگ تر از 5.2 یافت شده است. در حالی که هیچ یک به وضوح با چشم غیرمسلح دیده نمی شوند.همچنین مقایسه ای از وضعیت آلودگی نوری در ایران با سایر کشورها در سه سال مختلف بر اساس مطالعات پیشین صورت گرفته است، که نشان از آلودگی نوری کمتر در ایران دارد. چنانچه دیده می شود، خوشبختانه آلودگی نوری در ایران از سال 2010 تا کنون کاهش یافته است.
