بخشی از مقاله
كشاورزي صنعتي و كودهاي شيميايي
تكنولوژى همچون شمشير دولبه اى است كه استفاده از يك لبه آن به نفع انسان و استفاده از لبه ديگرش به ضرر اوست. اينكه در اين گرماى شديد هواى خنك كولر به داد ما مى ر سد از فوايد تكنولوژى امروزى است. اما غافليم كه همين تكنولوژى در بخش هايى مثل كشاورزى صنعتى چه زيان هايى به بار آورده است. استفاده از كود هاى شيميايى در اين نوع كشاورزى بهترين نمونه براى نشان دادن تاثيرات مضر كشاورزى صنعتى بر روى محيط زيست انسان است. اين نوع كود ها خاك را زائل مى كنند و منجر به سترون شدن زمين مى شوند.
بهترين مثال استفاده مكرر از كود هاى شيميايى در كشاورزى با روش صنعتى در جلگه خوزستان و دشت گرگان كشور ما بود كه آسيب هاى فراوانى به خاك اين مناطق وارد آورد. جلگه خوزستان كه زمانى به علت وجود رسوبات بين النهرين در آن قادر بود گندم خاورميانه را تامين كند و دشت گرگان كه از حاصلخيز ترين سرزمين هاى ايران محسوب مى شد،
امروزه در اثر نفوذ كود هاى شيميايى زائل شده است. از اثرات مخرب ديگر تكنولوژى مى توان به فاضلاب ها و پساب هاى حاصل از صنعت اشاره كرد كه به آب برگشت داده مى شوند و محيط زيست انسان را آلوده مى كنند.
طبق يك رابطه علت و معلولى طبيعت پسماندى ندارد و همه پسماند ها يا غذاى موجودات ديگر هستند يا به خاك باز مى گردند كه همه عناصر تجزيه كننده ضايعات را در خود دارند. اما ما با بازگشت پساب هاى صنعتى به آب اين چرخه را برهم مى زنيم و با باقى ماندن اين نوع پساب ها محيط زندگى خود و ديگر موجودات زنده را آلوده مى كنيم.
سال هاست كشور هاى پيشرفته علمى تلاش مى كنند ضرر هاى ناشى از تكنولوژى به محيط زيست را با توليد تكنولوژى هاى بى ضرر يا «تكنولوژى سبز»، مهار كنند. از جمله در سال ۱۹۸۷ ميلادى مصادف با سال ۱۳۵۷ شمسى «سياست كشاورزى سبز» پايه گذارى شد كه كشاورزى سبز مبتنى بر حذف كامل كود هاى شيميايى و استفاده از كود هاى طبيعى (حيوانى) و به خصوص تناوب زراعى بود.
در اين نوع كشاورزى بسيار دقت مى شد تا موادى كه از خاك گرفته مى شوند دوباره به آن باز گردند. طورى كه وقتى محصولى مانند ذرت و گندم كه ازت خاك را مى بلعد؛ مى كاشتند بلافاصله تيره بغولات مثل نخود، شبدر را نيز به خاك مى افزودند تا ازتو باكترى كه در ريشه اين گياهان وجود دارد ازت هوا را بگيرد و به خاك پس بدهد.
كشاورزي پايدار
امروزه برنامه ريزي براي بهره برداري از منابع براي نيل به توسعه پايدار به عنوان يكي از مهمترين مسائل اقتصادي ، زيست محيطي و اجتماعي بشر به شمار مي‌آيد . به اين ترتيب مي‌توان گفت كه پايداري يكي از مفاهيم مهم كاربردي است كه در مباحث گوناگون صاحب نظران مورد استفاده قرار مي‌گيرد .
در اين ميان بخش كشاورزي به عنوان مسئول اصلي تعيين غذاي مردم عرصه فعاليت هايي است كه با پايداري منابع آب و زمين و ساير نهادهاي مورد نياز منابع سر و كار دارد. چگونگي فعاليت هاي كشاورزي در طول تاريخ مراحل مختلفي را طي نموده است در عصر كشاورزي فعاليت هاي زراعي به صورت ابتدايي توسط دهقانان بر روي عرصه هاي كوچك صورت مي‌گيرد
و شيوه اي كاملا معيشتي و بسته براي رفع نيازهاي خانوار در آن به كار مي‌رفت در عصر صنعت كشاورزي با تحولات نوين همراه شد ورود كودهاي شيميايي و سموم و بذور اصلاح شده انقلاب سبز را پايه گذاري نمود و افزايش روز افزون توليدات كشاورزي فشار بر منابع را افزايش داد در عصر فرا صنعتي كشاورزي به عنوان يك فعاليت اقتصادي وارد عرصه تجارت جهاني گرديد در اين دوره به ويژه در طول دو دهه آخر هزاره دوم مفاهيمي همچون بهره وري ، مزيت نسبي ، كشاورزي بيولوژيك ، بيوتكنولوژي ، و محيط زيست وارد عرصه فعاليت هاي كشاورزي شد
افزايش جمعيت و ضرورت توليد هر چه بيشتر مواد غذايي موجب تشديد فشار بر منابع گرديد و كاربرد وسيع مواد شيميايي و ماشين آلات سنگين كه موجب تخريب منابع و آلوده كردن آنها مي‌شد پايه گذار مفهوم كشاورزي پايدار در راستاي حفظ محيط زيست در ادبيات فعاليت‌هاي توليد اقتصادي بخش كشاورزي گرديد .
بر اين اساس مي‌توان گفت كه توسعه پايدار كشاورزي تحت تاثير سياست هاي خاص به وجود مي‌آيد برخي صاحب نظران سه قاعده كارآمد را در اين زمينه كه عبارتند از عدالت ، انعطاف پذيري و كارآيي كه هر يك معنا و تعبير خاص خود را دارا هستند . در كشور ما نيز تلاش براي دست يابي به توسعه پايدار كشاورزي به ويژه در دو دهه اخير همواره مطرح بوده است ،
اما برخي بر اين عقيده‌اند كه بايد سياست هاي پايداري به طور جامع ، يكپارچه و همه جانبه در كشور ما جاري گردد . اينك سوال اينجا است كه از نظر تحقق سياست هاي مربوط به كشاورزي پايدار در كجا واقع شده چه موانعي در مسير دست يابي به توسعه پايدار كشاورزي با ملاحظات زيست محيطي وجود دارد و چه عامل يا عواملي در تحقق و يا عدم تحقق سياست هاي مربوطه در اين زمينه موثر است ؟ مجري : بخش كشاورزي در كشورهاي مختلف دنيا و در جوامع مختلف بشري از اهميت بسزايي برخوردار است . بخش كشاورزي تامين كننده غذاي آحاد جامعه است .
بخش كشاورزي ايجاد اشتغال مي‌نمايد و در ايجاد درآمدهاي ارزي تاثير بسزايي دارد . در كشور ما هم بخش كشاورزي مهم ترين بخش هاي اقتصادي تلقي مي‌شود . نزديك به 15 درصد از توليد ناخالص ملي در سالهاي 1372 تا 84 به طور متوسط در بخش كشاورزي به وجود آمده . بيش از 26 درصد از صادرات نفتي ما در بخش كشاورزي اتفاق مي‌افتد ، اما كشاورزي پايدار يكي از مقوله هاي با اهميتي است كه در بخش كشاورزي مطرح است و امروزه در دنيا به عنوان كشاورزي با ملاحظات زيست محيطي يا كشاورزي مسئولانه از آن ياد مي‌شود .
دكتر ارجمندي : كشاورزي و محيط زيست شايد بسيار تنگاتنگ در كنار هم باشند و بايد با هم باشند چون كشاورزي در سطح وسيع در محيط زيست انجام مي‌شود ما تعريفمان از محيط زيست اين است كه مجموعه دشت ها و صحراها و مناطق ما همه‌شان در محيط زيست هستند و كشاورزي با محيط زيست رابطه تنگاتنگي دارد ولي كشاورزي كه به صورت صحيح انجام شود در خدمت محيط زيست است .
الان كشاورزي مطلوبيت دارد كه هماهنگ با محيط زيست باشد . وقتي كه كشاورزي هماهنگ با محيط زيست باشد در جهت محيط زيست است اگر كشاورزي در جهت تخريب محيط زيست باشد مغاير با محيط زيست است . دكتر خوانساري : در حقيقت كشاورزي قسمتي از طبيعت است قسمتي از محيط زيست ما است حتي در گذشته كه كشاورزي صنعتي نداشتيم محصولات كشاورزي به صورت بومي بود و در حقيقت قسمتي از كشاورزي بود كه ما در حفظ و نگهداري اش به عنوان يك وظيفه براي حفظ محيط زيست سعي و كوشش مي‌كنيم بنابراين خيلي جدا من نمي‌بينم . دكتر كرد زنگنه : خود بخش كشاورزي تقويتش به نظر بنده باز تقويت محيط زيست است هر چه فضاي سبز در كشور باشد و بخش كشاورزي گل و درخت و سبزي است
كه همه اينها مواردي است كه خودش كمك مي‌كند به محيط زيست درخت سالم ترين منبع توليد اكسيژن است و پاكسازي محيط زيست است . طهماسبي ، نايب ريس كمسيون كشاورزي : در بحث كشاورزي ما منابع آب ، خاك و هوا كه اجزايي از محيط زيست هستند اگر لحاظ نكنيم مسائل علمي را موجبات اين مي‌شود
كه پايداري در خيلي بحث هاي كشاورزي موجب خطر مي‌شود براي مثال منابع آب و خاك كشور و جنگل‌ها و مراتع و حتي درياها چنانچه در بحث محيط زيست به آنها توجه نشود ما ديري نخواهد پاييد كه با مشكلات توليد رو به رو خواهيم شد . دكتر ارجمندي : كشاورزي پايدار عبارت از كشاورزي است كه از منابع به خوبي استفاده كند از آب و خاك به خوبي بهره برداري كند
ولي تخريب انجام ندهد اگر اين را به عنوان يك تعريف اقتصادي بپذيريم حالا تعريف علمي تر و فني تر هم مي‌شود مطرح كرد در يك كشاورزي پايدار با اين تعريف سموم شيميايي را با همان مقداري كه لازم است مصرف مي‌شود كود شيميايي به همان مقداري كه است مصرف مي‌شود مكانيزاسيون با استفاده از ماشين آلات كشاورزي چه در مورد زمينه كاشت داشت و برداشت تراكتورهاي سنگين همه اينها مي‌تواند
در خدمت كشاورزي پايدار باشد اما مخرب كشاورزي پايدار باشد . مجري : كشاورزي پايدار يعني كشاورزي مسئولانه با نگاه به آينده كشاورزي پايدار يعني كشاورزي سبز با در نظر گرفتن ملاحظات زيست محيطي كشاورزي پايدار كشاورزي است كه به نيكي به نقش و اهميت استفاده بهينه از منابع طبيعي و منابع خدادادي كه در اختيار ما انسان ها قرار گرفته توجه مي‌كند كشاورزي پايدار همان كشاورزي سبز است
كه محصولاتي را توليد مي‌كند كه براي توليد كننده به صرفه باشد و براي مصرف كننده نيز سلامتي و نشاط و امنيت غذايي به دنبال بياورد بنابراين كشاورزي پايدار از اهميت بسزايي برخوردار است و نگاه ما بر اساس چالش ها و مباحثي كه در اين زمينه وجود دارد بايد راهگشاي آينده باشد و با راهكارهاي و پيشنهادهاي اساسي همراه باشد . طهماسبي ، نايب ريس كمسيون كشاورزي : مهم ترين چالش محيط زيست در بخش كشاورزي در كشور ما هم روند نگران كننده تخريب منابع آب و خاك است كه اگر اين توجه لازم شود نه تنها اين خطر رفع خواهد شد بلكه ما ثمرات بسيار مفيدي را خواهيم داشت .
دكتر كريمي ، عضو هيئت علمي سازمان تحقيقات و آموزش كشاورزي : خيلي از فعاليت هاي را كه ما در حوزه كشاورزي انجام مي‌دهيم تاثير آن بر حيات جانوري بسيار زياد است به عنوان مثال كاربرد سموم براي كشاورزي يك امر لازم و ضروري است يا كاربرد كود براي افزايش كشاورزي خيلي مهم است ولي نحوه استفاده از اين كود و اين سم براي حيات جانوران و پرندگاني كه استفاده مي‌كنند از بستر طبيعي آن بسيار با اهميت است .
در خيلي از جهات ديده مي‌شود كه پرندگان و وحوش با استفاده از كودي كه در مزرعه رها شده و بلافاصله آبياري نشده استفاده كردند و از بين رفتند. مهندس صمد يار : خاك محدود است نمي‌توانيم از جاي ديگر خاك وارد كنيم مجبوريم از زمين هايي كه داريم بهره كشي كنيم سموم ،آفت كش ها ،بارور كننده هاي خاك ، كودهاي شيميايي كه وارد خاك مي‌كنيم اينها مواد شيميايي هستند
در درجه اول بايد خاك وابسته باشد ما مشكل اين را داريم كه وقتي سموم را استفاده مي‌كنيم اينها مواد باقي مانده در محيط دارند اين باعث مي‌شود كه آب و خاك و گياهاني كه از اين خاك و آب استفاده مي‌كنند در واقع داراي مقدار اندكي و جزئي از اين مواد آفت كش‌ها و سموم بشوند در مرحله بعد استفاده كننده ها و در نهايت انسان . دكتر معلمي پور : استفاده از سموم در 20 ، 30 سال گذشته براي مبارزه با آفات گياهي رواج زيادي پيدا كرد خوب از يك طرف ما دست آوردهاي ابتدايي داشتيم دست آوردهايي كه منجر به موفقيت در مبارزه به مدت كوتاه بود
نتها از آنجايي كه استفاده وسيع از اين سموم لطمه زد به محيط زيست و خيلي از حشرات و موجودات مفيد را هم از بين برد و متاسفانه مقاوم كرد خيلي از اين مسببين بيماري ها و آفات را به اين سموم و در نتيجه ما هر سال ميزان بيشتري از اين سموم داريم استفاده مي‌كنيم و در نتيجه هم آبهاي زيري زميني مان آلودگي ايجاد مي‌شود و آبي كه مي‌آيد از همين طريق مي‌رود پشت سدهايمان شما الان نگاه كنيد كيفيت آب ما در پشت سدها غالب سدهاي ما به دليل همين استفاده زياد از سموم دفع آفات و بيماري ها تنزل پيدا كرده كيفيت اينها .
دكتر خليلي : آلودگي آبها هم مي‌تواند فعاليت هاي اقتصادي را با خطر مواجه كند و يكي ديگر هم كمبود آب است جهان و به خصوص كشور ايران كه يك كشور نيمه خشك است در آينده با چالش جدي كمبود آب مواجه است . دكتر خراساني : متاسفانه آبي كه مايه حيات است متاسفانه در سالهاي گذشته به دليل بهره برداري بي رويه به شدت از بين رفته سفرهاي آب زير زميني افت بسيار زيادي داشتند
تمام بركه ها و تمام قنوات خشك شدند اينها همه بر اثر بهره برداري بيش از حد بوده بهره برداري غير پايدار بوده . دكتر ابراهيمي : محصولات كشاورزي كه در دسته صيفي جات مي‌گنجند اينها به صورتي از زمين هاي كشاورزي برداشت مي‌شود و با همان خاك كشاورزي كه بيش از هزار سال طول مي‌كشد كه يك ذره اي از اين خاك تهيه شود وارد كاميون بسته بندي فله اي مي‌شود
و مي‌آيد در بازار ميوه اقسي نقاط شهرها توزيع مي‌شود خوب قطعا نمونه اش سبزيجات و اينها نمونه هاي زيادي دارد كه داخل سبزيجات اين مي‌آيد و مجدد ما حدود 30 درصدش را استفاده مي‌كنيم و 70 درصدش را به عنوان ضايعات دور ريز خصوصا در بخش سبزيجات و صيفي جات دوباره بر مي‌گردانيم به چرخه زباله و اين وارد طبيعت ديگر نخواهد شد
. مهندس صمد يار : وقتي صنعتي نداريم كه بتواند حمايت كند از محصولات كشاورزي‌مان چه در بسته بندي چه در ارتقا كيفيت و چه در دسته بندي ما الان گره بندي خاصي در محصولات كشاورزي نداريم وقتي ميوه مي‌آيد در دسترس مردم قرار مي‌گيرد و عرضه مي‌شود براي مردم ما مي‌بينيم كه خيلي هايش بيرون ريخته مي‌شود حتي از درون خانه ها اين خوب حتما برايش هزينه شده و حتما آب و خاك اين كشور و سموم اين سيكل ادامه پيدا مي‌كند و تا زماني كه ما نياييم كارخانه ها و صنايعي را ايجاد كنيم كه نيايد يك استفاده از اين محصولات كشاورزي كند ما همين طور در اين سيكل مي‌گرديم .
دكتر ابراهيمي : گام موثري كه در اين موضوع مي‌تواند برداشته شود اين است كه ارگان هاي ذي ربط مثل وزارت و جهاد كشاورزي و كساني كه در اين مقوله كار مي‌كنند بيايند در همين سر زمين اينها را دسته بندي كنند و موارد مثل خاك زدايي شود مثل سيب زميني و ساير سبزيجات و كاهو و آن مقدارهاي كه قابل مصرف نيست همان جا جداسازي شود وكيوم شود و آن مقداري كه قابل مصرف است به داخل شهرها بيايد كه ما اين قدر هزينه هاي حمل و نقل هم پرداخت نكنيم . دكتر مثنوي : 10 سانتيمتر مربع خاكي كه بتواند زراعي باشد يا قابل كشت باشد
بنابر بعضي از برآوردها حدود هزار سال طول مي‌كشد كه اين خاك مستعد شود و اين هم نه در همه كشورها دنيا در آن كشورهايي كه قابيلت كشاورزي دارند ولي ما در بسياري از جاهاي كشور خودمان اين 10 سانتيمتر مستعد كشاورزي را به عنوان خاك نخاله جمع آوري مي‌كنيم تا به زمين سفت برسيم تحت عنوان علف كني بنابراين با انجام يك عملياتي در يك زمين بزرگ شما مي‌بينيد كه اين خاك مستعد كه ارزش آن شايد به اندازه ارزش طلا باشد ولي از نظر ما ارزش خاك را دارد و حتي يك پولي هم بگيرند و اين را به عنوان نخاله و دور ريز ببرند در يك جايي
. دكتر معلمي پور : بالاخره جريان ها ما و جلوگيري از بيابان زايي در كشور كه در يك برهه اي از زمان حالا به دلايلي همين استفاده از چوب و عدم كنترل زماني كه مي‌خواستند يك سياست هاي غلطي در كشور فرض منيد اتخاذ شده بود و مثلا ورود چوب را ممنوع كرده بودند خوب براي چه ما كشوري كه از نظر جنگل خودكفا باشيم و زياد داشته باشيم و مازاد و اينها نبوديم و بايد اتفاقا ورود چوب را زياد مي‌كند
و مي‌گفتند كه كسي دست نزند هر كسي نياز به چوب دارد براي ساختن لنچ و نيازها ديگر اينها بايد مجاز باشند چوب را به راحتي بياورند و بعد از مدت ها تازه ورود چوب آزاد شد و متوجه شدند اين موضوع را . مجري : استفاده از سموم شيميايي آلاينده ها و كودهاي شيميايي متاسفانه در بعضي از كشورها همچنان رو به افزايش است
اما در بسياري از كشورها هم استفاده از اين مواد مورد مذمت قرار دارد خوشبختانه در كشور ما قوانيني وجود دارد كه استفاده از كودها و سموم شيميايي را محدود مي‌كند و تاكيدي كه در برنامه چهارم توسعه هم به عمل آمده اين مهم را بيشتر مورد توجه قرار مي‌دهد . در ماده 61 از برنامه چهارم توسعه بند ب آمده است
كه به منظور جلوگيري از افزايش بي رويه مصرف سموم دفع آفات نباتي و كودهاي شيميايي اتخاذ روشي مي‌بايد كه موجبات استفاده بيشتر از كود كمپوست و مبارزه بيولوژيك به تدريج فراهم شود ضوابط ورود ، ساخت ، فرمولاسيون و مصرف كودهاي شيميايي و سموم دفع آفات نباتي از جهت تاثيرات زيست محيطي را توسط وزارت خانه هاي جهاد كشاورزي ، بهداشت و درمان و آموزش پزشكي ، سازمان حفاظت محيط زيست و موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران تهيه و به تصويب هيئت وزيران برساند اين يكي از نكات و نقاط قوتي است
كه مي‌تواند ما را در دست يابي به آينده سبز در راستاي چشم انداز 20 ساله نظام كمك كند . طهماسبي ، نايب ريس كمسيون كشاورزي : اگر ما تدبير لازم و برنامه ريزي و قانون گذاري لازم كه ما مسئوليتش را داريم انجام بدهيم و مجريان امر هم اين هماهنگي مناسب را اجرا و نظارت كنند مي‌توانيم اميدوار باشيم كه بخشي از اين چالش ها كه امروز در بحث محيط زيست داريم انشاءالله بتوانيم حل كنيم .
