بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تاثیرکودهای شیمیایی و زیستی بر روی صفات کیفی زعفران آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی اردبیل اجرا شد. عامل اول شامل کودهای شیمیایی در دوسطح 50 - و 100 درصد - و شاهد، عامل دوم کود زیستی در چهار سطح - ازتوباکتر، سدوموناس و باسیلوس و بصورت تلفیقی - و تیمار شاهد بود. نتایج نشان داد که تلفیق کودشیمیایی 50 درصد توام با کاربرد تلفیقی کود زیستی - هرسه - دارای بهترین عملکرد از نظر مواد موثره در کلاله زعفران می باشد .
کلمات کلیدی: زعفران، ازتوباکتر، سدوموناس، باسیلوس سوبتلیس
مقدمه
زعفران با نام علمی - Crocus Sativus L. - گیاهی علفی چندساله متعلق به خانواده - Iridaceae - ، بدون ساقه هوایی و کورمدار استاین. گیاه عمدتاً در غرب آسیا با میزان بارندگی سالانه پایین، زمستانهای سرد و تابستانهایی گرم گسترش دارد - سپاسخواه و کامکارحقیقی، . - 2009 به منظور افزایش تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح، عملیات زراعی متعددی نظیر مصرف کودهای شیمیایی صورت میگیرد. نتیجه این فعالیتها طی سالهای اخیر بحران آلودگیهای محیط زیست و بهویژه آلودگی منابع خاک و آب بوده که زنجیرهوار به منابع غذایی انسانها راه یافته و سلامت جامعه بشری را مورد تهدید قرار داده است.
کاهش این مخاطرات زیست محیطی همگام با افزایش عملکرد گیاهان زراعی نیازمند بهکارگیری تکنیکهای نوین زراعی است. از جمله این تکنیکها، بررسی و ارزیابی جامعه زنده و فعال خاک به منظور شناسایی ریزموجودات خاکزی سودمند و استفاده از آنها به عنوان کودهای زیستی است. کودهای زیستی - بیولوژیک - شامل مواد نگهدارنده با تراکم زیاد از یک یا چند نوع میکروارگانیسم مفید خاکزی و یا به-صورت فرآورده متابولیت این موجودات میباشند - سینگ و کاپورٌ، . - 1998 در مطالعهای امیدی و همکاران - 2009 - تأثیر نیتروکسین را بر رشد بنه و کیفیت کلاله بسیار بیشتر و در مورد سایر صفات رویشی و زایشی مساوی با کود شیمیایی برآورد کردند.
همچنین کاربرد ازتوباکتر در زعفران نشان داده است که مصرف منفرد این کود زیستی اثری بر رشد زعفران نداشته؛ ولی کاربرد تلفیقی آن با 9 کیلوگرم کود شیمیایی نیتروژن باعث افزایش عملکرد زعفران شده است. با توجه به اهمیت گیاه دارویی زعفران و مصارف گسترده آن در صنایع مختلف، در بررسیهای محدودی که بر روی تأثیر کاربرد ریزموجودات مختلف بر رشد و عملکرد زعفران انجام شده است مشخص گردیده که کاربرد این کودها در بسیاری از موارد باعث افزایش عملکرد زعفران شده است که این افزایش عملکرد با افزایش تعداد گل، ارتفاع بوته و تعداد برگ همبستگی داشته است - آیتکین و آچیگوزٍ، . - 2008
از سوی دیگر کاربرد منفرد یا تلفیقی این قبیل کودها به همراه کودهای شیمیایی میتواند از میزان مصرف کودهای شیمیایی بکاهد و بدینترتیب ضمن کمک به کاهش اثرات منفی مصرف کودهای شیمیایی، بر خصوصیات کیفی زعفران تولیدشده نیز تأثیر مثبتی برجا گذارد. از آنجاکه کاربرد تلفیقی باکتری های محرک رشد به همراه کودهای شیمیایی در کشت زعفران در اردبیل مورد مطالعه قرار نگرفته است و باتوجه به اهمیت گیاه دارویی زعفران و مصارف گسترده آن در صنایع مختلف، این تحقیق در راستای اهداف کشاورزی پایدار با هدف حصول عملکرد کیفی قابل قبول همگام با کاهش مصرف کود شیمیایی انجام شد.
مواد و روشها
آزمایش مزرعهای کشت زعفران به صورت فاکتوریل دو عاملی در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 1394-95 و 1395 -96 در مزرعه پژوهشی مرکز تحقیقات اردبیل اجرا شد. عامل اول شامل کود شیمیایی - - N.P.K در دو سطح 50 و 100 درصد مقدار توصیه شده براساس آزمون خاک و کود زیستی حاوی باکتریهای محرک رشد - ازتوباکتر، باسیلوس سوبتلیس و سدوموناس - در دو سطح بدون تلقیح - شاهد - و با تلقیح بصورت جداگانه و تلقیح هرسه باهم انجام شد. به منظور حصول اطمینان از اثر تیمارها و نیز به دلیل اندک بودن عملکرد زعفران در سالهای اولیه، تیمارهای آزمایشی به مدت دو سال بطور پیاپی اعمال شدند و دادههای سال دوم بعنوان نتایج آزمایش، جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
جهت اندازهگیری ترکیبات کیفی موجود در کلاله زعفران محتوای کروسین - عامل ایجاد رنگ - ، پیکروکروسین - عامل ایجاد طعم - و سافرانال - عامل ایجاد عطر - زعفران، کلالههای مربوط به هر تیمار در دمای 55 درجه سانتیگراد به مدت 45 دقیقه خشک، سپس توزین و پودر شد و برای تجزیه شیمیایی به آزمایشگاه انتقال یافت. تجزیه شیمیایی براساس روش ایزو 3632 که دقیقا استاندارد ملی ایران به شماره 259 -2 از آن اقتباس شده است، انجام گرفت. در نهایت دادههای حاصل از آزمایش با نرمافزار آماری SAS 9.4 تجزیه شدند. مقایسه میانگینها به روش آزمون چند دامنهای دانکن انجام گرفت و شکلها با Excel ترسیم شدند.
نتایج
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر کودهای زیستی بر درصد پیکروکروسین معنیدار بود. نتایج مقایسه میانگین درصد پیکروکروسین نشان داد که - شکل - 1 با مصرف توام باکتریهای ازتوباکتر، سدوموناس و باسیلوس بیشترین درصد پیکروکروسین در کلاله زعفران بدست آمد. همچنین در بین تیمارهای کود زیستی به تنهایی سدوموناس بیشترین درصد ماده موثره و ازتوباکتر کمترین در صد ماده موثره را داشت و بین تیمار ازتو باکتر و شاهد تفاوت معنیداری مشاهده نگردید.همچنین نتایج تجزیه واریانس تاثیر متقابل کود های زیستی و شیمیایی بر درصد سافرانال کلاله معنیدار شد.
به طوری که بیشترین درصد ماده موثره سافرانال در تیمار مصرف تلفیقی 50 درصد کود شیمیایی و تلفیق کودهای زیستی ازتوباکتر، سودوموناس و باسیلوس بدست آمد - شکل . - 2 ودر تلفیق کودهای زیستی به صورت جداگانه با کود های شیمیایی بیشترین ماده موثره مربوط به باسیلوس سوبتلیس با 50 در صد کود شمیایی بدست امد.نتایج تجزیه واریانس اثر متقابل کودهای شیمیایی و زیستی بر درصد کروسین کلاله در سطح احتمال 0.01 درصد معنیدار شد. بیشترین درصد کروسین در تیمار کاربرد تلفیقی کودهای زیستی ازتوباکتر، سدوموناس و باسیلوس50 درصد نیاز کود شیمیایی حاصل شد - شکل . - 3
ودر تلفیق کودهای زیستی به صورت جداگانه با کود های شیمیایی 50 درصدی بیشترین ماده موثره مربوط به سدوموناس با 50 در صد کود شمیایی بدست امد.وبین ازتو باکتر باسیلوس تفاوفت معنی داری مشاهد نگردید.مصرف بی رویه کودهای شیمیایی منجر به تخریب ساختمان خاکهای زراعی و آلودگی محیط زیست گردیده است. باقیمانده این مواد در محصولات مختلف کشاورزی سلامت مصرف کنندگان را با خطر جدی مواجه می نماید. آخرین توصیه فنی دانشمندان جهان برای حل این معضل مصرف کودهای بیولوژیک به همراه مصرف بهینه کودهای شیمیایی میباشد. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که با استفاده از کودهای بیولوژیک نهتنها میزان درصد عملکرد کیفی گیاه دارویی زعفران افزایش مییابد، بلکه میتوان به طور قابل ملاحظهای مصرف کودهای شیمیایی را کاهش داد و در راستای کاهش آلودگیهای زیستمحیطی گام برداشت.
