بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تاثیرکودهای آلی و شیمیایی بر روی صفات کیفی زعفران آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی اردبیل اجرا شد. عامل اول شامل کودهای آلی - دامی و ورمیکمپوست - و عامل دوم کود شیمیایی در دو سطح 50 - و 100 درصد مقدار توصیه شده - بود. نتایج نشان داد که تلفیق کود دامی با 50 درصد کود شیمیایی دارای بهترین عملکرد و تیمار شاهد با 50 درصد کود شیمیایی کمترین مقدار ازنظر مواد موثره کیفی در کلاله زعفران می باشد.
کلمات کلیدی: زعفران، ازتوباکتر، سدوموناس، باسیلوس، ورمیکمپوست، کود دامی
مقدمه
زعفران “Crocus sativus L.” گیاهی دارویی است که در ایران از قدمت چندین هزار ساله برخوردار میباشد. ویژگیهای خاص این محصول از جمله امکان بهرهبرداری چندساله در یک نوبت کاشت، نیاز به آب کم، آبیاری آن در زمانهای غیربحرانی نیاز آبی سایر گیاهان، بازار فروش داخلی و خارجی مناسب آن را به عنوان انتخاب نخست کشاورزان در شهرهای دارای بازار فروش مناسب مطرح کرده است - دانشورکاخکی و فرهمندگلیان، . - 2012 ارزش زعفران ]کلاله خشک شده[ به علت وجود سه متابولیت ثانویه اصلی و مشتقات آن میباشد. ترکیبات زردرنگ کروسین که در آب محلولاند، مسؤول رنگ زعفران، ترکیبات تلخ پیکروکروسین مسؤول طعم و سافرانال مسؤول عطر و بوی آن میباشد - حسینزاده و همکاران، . - 2002
به منظور افزایش تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح، عملیات زراعی متعددی نظیر مصرف کودهای شیمیایی صورت میگیرد. نتیجه این فعالیتها طی سالهای اخیر بحران آلودگیهای محیط زیست و بهویژه آلودگی منابع خاک و آب بوده که زنجیرهوار به منابع غذایی انسانها راه یافته و سلامت جامعه بشری را مورد تهدید قرار داده است. - سیفی و همکاران، . - 1386 یکی از راهحلهای پیشنهاد شده برای رویارویی صحیح با این مسئله، تغییر منابع کودی از کودهای شیمیایی به سمت کودهای آلی است؟ مزیت این نوع کودها، چرخه تجدیدپذیر سریع آنها در اکوسیستم است، که پایداری هر چه بیشتر محیط و سلامت سایر جانداران و مصرفکنندگان را محقق میسازد.
براین اساس ضروری به نظر میرسد که با بهکارگیری فناوریهای نوین تغذیه گیاه، شرایط را برای بهبود عملکرد زعفران فراهم نمود.از جمله کودهای آلی موفق در اکثر خاکها، کود ورمیکمپوست است که شامل آمیخته زیستی فعال باکتریها، آنزیمها، پسماند گیاهی، کود حیوانی، کپسولها و نوزادان ریز و فراوان کرم خاکی میباشد و بسته به شرایط رطوبتی و حرارتی مختلف، کیفیتی متفاوت دارد - ترکمانی و علیخانی ، . - 1387 کود حیوانی یکی دیگر از منابع کود آلی است که استفاده از آن در سیستم مدیریت پایدار خاک مرسوم میباشد. جامی الاحمدیٌ و همکاران - 2009 - در مطالعه بر روی اکوسیستمهای زراعی خراسان، یکی از علل برتری عملکرد زعفران را استفاده از کودهای دامی دانستند.
از اینرو کودهای دامی نقش مهمی را در عملکرد این گیاه ایفا مینمایند که این افزایش عملکرد، عمدتا از طریق افزایش وزن بنهها میباشد. بهطور کلی اثر کودهای دامی بر روی عملکرد و اجزای عملکرد زعفران بیشتر از کودهای شیمیایی گزارش شده است - کافیٍ، . - 2002 باتوجه به اهمیت گیاه دارویی زعفران و مصارف گسترده آن در صنایع مختلف، این تحقیق در راستای اهداف کشاورزی پایدار با هدف حصول عملکرد قابل قبول همگام با کاهش مصرف کود شیمیایی انجام شد و طی آن، انواع مختلف کودهای آلی بر برخی ویژگیهای کیفی زعفران مورد ارزیابی قرار گرفت.
مواد و روشها
آزمایش مزرعهای کشت زعفران به صورت فاکتوریل دو عاملی در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در شرایط اقلیمی اردبیل در سال زراعی 1394-95 و 95-96 در مزرعه پژوهشی مرکز تحقیقات اردبیل اجرا شد. عامل اول کودهای آلی شامل - شاهد، کود دامی 25 - تن در هکتار - و ورمیکمپوست 10 - تن در هکتار - و کود شیمیایی - NPK - در دو سطح - 50 و 100 درصد - مقدار توصیه شده براساس آزمون خاک اعمال شدند. به منظور حصول اطمینان از اثر تیمارها و نیز به دلیل اندک بودن عملکرد زعفران در سالهای اولیه، تیمارهای آزمایشی به مدت دو سال بطور پیاپی اعمال شد و دادههای سال دوم بعنوان نتایج آزمایش، جمعآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
جهت اندازهگیری ترکیبات کیفی موجود در کلاله زعفران محتوای کروسین - عامل ایجاد رنگ - ، پیکروکروسین - عامل ایجاد طعم - و سافرانال - عامل ایجاد عطر - زعفران، کلالههای مربوط به هر تیمار در دمای 55 درجه سانتیگراد به مدت 45 دقیقه خشک، و سپس توزین و پودر شد و برای تجزیه شیمیایی به آزمایشگاه انتقال یافت. تجزیه شیمیایی براساس روش ایزو 3632 که دقیقا استاندارد ملی ایران به شماره 259 -2 از آن اقتباس شده است، انجام گرفت. در نهایت دادههای حاصل از آزمایش با نرمافزار آماری SAS 9.4 تجزیه شدند. مقایسه میانگینها به روش آزمون چند دامنهای دانکن انجام گرفت و شکلها با Excel ترسیم شدند.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر مقدار سطوح مختلف کودهای شیمیایی بر میزان درصد ماده موثره کروسین - جذب محلول آبی 1درصد در طول موج 440نانومتر، برحسب ماده خشک - در سطح احتمال 0.5 درصد معنیدار بود. بطوری که مقایسه میانگین درصد کروسین نشان داد که بیشترین ماده موثره کروسین کلاله زعفران در تیمار کودی 100 درصدی مقدار توصیه شده به دست آمد - شکل . - 1محلول آبی 1درصد در طول موج 257 نانومتر، برحسب ماده خشک - در سطح احتمال معنیدار بود. نتایج مقایسه میانگین درصد پیکروکروسین نشان داد - شکل - 2 که بیشترین و کمترین ماده موثره پیکروکروسین درکلاله زعفران به ترتیب در تیمار کود دامی توام با مصرف کود شیمیایی 50 درصد و تیمار کنترل - شاهد - با 50 درصد مقدار توصیه شده کود شیمیایی به دست آمد.
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر توام کاربردکودهای آلی و شیمیایی بر میزان درصد ماده موثره سافرانال - جذب محلول آبی 1درصد در طول موج 330 نانومتر، برحسب ماده خشک - نیز در سطح احتمال معنیدار بود. بطوری که مقایسه میانگین درصد سافرانال نشان داد - شکل - 3 که بیشترین و کمترین ماده موثره سافرانال در کلاله زعفران به ترتیب در تیمار کود دامی توام با مصرف کود شیمیایی 50 درصد و تیمار کنترل - شاهد - با 50 در صد کود شیمیایی به دست آمد.
