بخشی از مقاله
چکیده
شهرها بر زمین هایی شکل می گیرند که هر یک داراي اشکال توپوگرافیک و مورفولوژیک مختلفی است و هرکدام از آنها داراي پتانسیل ها و کمبود هایی نیز می باشند. شهر هاي کهن ایران با احترام به این زمین، ساختار خود را مطابق با آن قرار داده و در نتیجه مزایاي زیادي براي ساکنان خود به همراه داشت. این پژوهش در راستاي شناخت عوامل موثر بومی بر شکل گیري است و از طریق بررسی نمونه هاي موردي از شهرهاي قدیمی ایران و مقایسه آن با شهرهاي کنونی به بررسی تاثیر و تاثرات بوم و شهر بر هم می پردازد.روش تحقیق توصیفی – تحلیلی می باشد و در طول پژوهش از منابع و اسناد کتابخانه اي و جمع آوري اطلاعات بهره گرفته شده است.
واژگان کلیدي: بوم – عوامل اکولوژیکی – شکل گیري شهرها
مقدمه
شهر به عنوان یک نظام پیچیده داراي ابعاد و زوایاي گوناگونی است که با نگاه هاي مختلف به آن، زوایاي گوناگون آن شناخته می شود.
نمی توان گفت شهر پدیده اي ناشناخته است زیرا محصول دست بشر است و ناشی از نیازهاي وي. اما شناخت نحوه شکل گیري شهرها و عوامل موثر بر آن کار چندان آسانی نیست. بوم یکی از عوامل بسیار موثر در فرایند شکل گیري شهرهاي کهن بوده است که نشانگر احترام متقابل میان انسان و بوم است. همانطور که انسان به بوم و محیط احترام گذاشته و ساختار مصنوع خود را هماهنگ با آن شکل دهی می کرد، بوم نیز در مقابل به نیازهاي وي پاسخ دهی میکرد. اما با گذر زمان متاسفانه این انسان ها بودند که این روابط را بر هم زده و در نتیجه آن دچار مشکلات عدیده اي همچون آلودگی هوا، کمبود آب و ... شدند. در این پژوهش در ابتدا به بررسی تاریخ یادآوري مجدد انسان براي ارتباط با طبیعت و پس از اشراف بر مبانی نظري پژوهش به بررسی عوامل اکولوژیکی به تفکیک پرداخته خواهد شد.
در انتها نیز به جمع بندي از شرایط گذشته و کنونی شهرها در رویارویی با محیط زیست می پردازیم.
مفهوم اکولوژي و تقسیمات آن
واژه اکولوژي اولین بار در سال 1866 توسط فیلسوف برجسته آلمانی ارنست هاینریش هکل مطرح شد. در زبان فارسی واژه "اکولوژي"
به بوم شناسی ترجمه شده است. اکولوژي بیانگر رابطه متقابل موجودات زنده با یکدیگر از یک سو و فضاي زیست یا زیستگاه از سوي دیگر می باشد و چگونگی دخل و تصرف مواد در طبیعت را نیز در بطن خود نهفته دارد. (سلطانی،1387،ص78و(79 اکولوژي عبارت است از دانشی که به بررسی روابط متقابل موجودات زنده در بین خود و نیز با محیطی که آنها را احاطه کرده است، می پردازد. در این تعریف تحت عنوان محیط مجموعه عوامل بی جان و جانداري ادراك می شود که فراهم آورنده شرایط حیاتی براي موجودات زنده می باشند. (سلطانی،1387،ص(81
نمودار شماره -1 تقسیمات دانش اکولوژي
تقسیمات کاربردي محیط زیست
محیط زیست را، یعنی آنچه را که فرایند هاي زیستی را احاطه کرده، بر آنها موثر واقع شده و از آنها تاثیر می پذیرد، در سه بخش کلی تقسیم نمود:
(1 محیط طبیعی (2محیط اجتماعی- اقتصادي (3محیط انسان ساخت
دو گروه از عوامل که در ساختمان طبیعت دخالت دارند شامل عوامل بیجان (اتمسفر، لیتوسفر خصوصاً سنگ مادر، هیدروسفر، پدوسفر و شکل زمین) و عوامل جاندار (رویش طبیعی و حیات وحش) می باشند. (سلطانی،1387،ص(63کلیه کسانی که به نحوي از انحاء از ما تاثیر پذیرفته و یا ما را تحت تاثیر قرار می دهند، تشکیل دهنده محیط اجتماعی ما هستند. در واقع کنش متقابل به طبیعت دارند. (سلطانی،1387،ص(65 فضاي انسان ساخت به فضاهایی از بیوسفر اطلاق می شود که توسط انسان ساخته و پرداخته شده باشند. از چنین فضاهایی می توان با عناوینی همچون محیط زاییده فکر((Noosphere، محیط فرهنگ ساخت و یا محیط تمدن ساخت یاد کرد. (سلطانی،1387،ج1،ص(71
نموار شماره -2 تقسیمات شماتیک محیط
ما در پی شناخت تاثیرات محیط انسان ساخت بر محیط طبیعی با اذعان بر تاثیر محیط اجتماعی هستیم. شناخت محیط طبیعی می بایست شناخت کلیه عوامل بی جان و جاندار اکوسیستم محدوده مطالعاتی را پوشش دهد. شناخت محیط طبیعی با توجه به اهداف برنامه ریزي شهري و شهرسازي می تواند در برگیرنده سرفصل هاي زیر باشد که در ادامه مورد بررسی قرار میگیرد
