بخشی از مقاله
-1 مقدمه
آب و هوا و نوع اقلیم در معماری همیشه مسئله ای بوده که انسانها از دیرباز با آن مقابله کرده اند. مسلما مشکلات زیادی برای زیست مردم نواحی اقلیمهای گرم و خشک و گرم و مرطوب، مانند مسئله آفتاب سوزان، گرمای زیاد و اختلاف درجه حرارت و نوسانات آن در روز و نقصان یافتن آن به مقدار قابل توجه در نسیمهای شب مورد توجه بوده است. تابستانهای سخت و زمستانهای سرد ناشی از محیط کویری و در مواردی، طوفانهای پر گرد و غبار و بادهای خشک و داغ و نامطبوع، انسان را بفکر چاره واداشته است. بشر با گذشت هزاران سال و کسب تجربه، راه حلهایی در اشکال گوناگون برای این امر مهم در دنیا و بخصوص در ایران پیدا کرده که هدف همگی آنهاراحت سازی مکان زندگی فردی و دربرخی موارد اماکن اجتماعی نیز بوده است. امروزه با پیشرفت تکنولوژی، فناوری های جدید جایگزین این راه حلهای بومی گشته اند. اما این راه حل ها در پی خود مشکلاتی از قبیل آلودگی محیط زیست، مصرف بیش از حد سوخت های فسیلی و اتلاف انرژی های حرارتی و گرم شدن زمین ومشکلاتی از این قبیل را به همراه دارند. از این رو بروز کردن این راه حلهای بومی و سنتی می توان با کاهش مصرف سوخت های فسیلی نقش شایانی در پایداری معماری ایفا کرد.
-2توسعه پایدار
واژه توسعه پایدار از اواسط دهه70 میلادی و پس از بحران نفتی سال 1973، بسیار بکار رفته است. امروزه، بحث توسعه پایدار، یکی از بحثهای بسیار مهم و رایج در سطح بین المللی است. سازمانها و نهادهای پر طرفدار محیط زیست در جهان و همچنین سازمان ملل از مهمترین ارگانهای دخیل در این امر هستند. بحث جدی و کارشناسانه در این مورد، پس از بحران مذکور، آغاز شد که نقطه اوج این بحثها، در سال 1973 به کنفرانس جهانی توسعه پایدار، معروف به “اجلاس زمین “در شهر ریودوژانیرو برزیل انجامید که بعدها به اجلاس ریو مشهور شد و در آن قطعنامه ای برای ارائه راه بردهایی در جهت توسعه پایدار کشورهای جهان صادر شد و کشورهای جهان ملزم به پیرویی از این قطعنامه شدند. 37 سال بعد، در سال 2002، کنفرانس دیگری در شهر ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی در سطح وزرای کشورها و کارشناسان محیط زیست برگزار شد و هدف آن تاکید بر مصوبات کنفرانس ریو و اجرایی تر کردن این مصوبات در سطح جهانی بود. مهمترین تعریفی که در اجلاس ریو از توسعه پایدار ارائه شده، بدین قرار است: توسعه ای که نیازهای کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسلهای آینده، برآورده ساخته و در آن به محیط زیست و نسلهای فردا نیز توجه شود. هر چند تا کنون تعریفهای زیادی از توسعه پایدار ارائه شده، ولی محور تمامی آنها توجه به نسلهای بعدی، آینده محیط زیست و حفاظت از محیط زیست جهانی، بوده است. توجه به فرهنگ، ویژگیهای بومی و تجربیات گذشته، بهره گیری از انرژی های تجدید شونده و پرهیز از بکارگیری انرژی های تجدید ناپذیر از اصول توسعه پایدار است، گرایش به این مسئله در معماری معاصر ایران، که با تفکرات معماری سنتی فاصله زیادی گرفته است، امری ضروری بنظر می آید.[1]
از نمونههای پایداری در معماری میتوان به معماری بومی اشاره کرد. در معماری سنتی به این جهت پایداری به وجود می آمد که خود افراد ساکن منطقه ان را خلق می کردند همانطور که پیش تر گفته شد معماری پایدار ،معماری دوستار محیط زیست و تابع شرایط منطقه است. با شناخت ابعاد وسیعی از معماری پایدار در می یابیم، مفهوم اکولوژی و اتولوژی در طراحی پایدار بسیار حائز اهمیت بوده و درنهایت با بررسی بخش های سیستمی و هماهنگ آن می توان به غایت مقصود رسید؛ در غیر اینصورت ممکن است، راه حلی ارائه شود و حتی به دنبال آن طرحی اجرا شود اما به دلیل نقص در جمع آوری اطلاعات و یافته های پژوهشی، تحلیلها و آنالیز های منطقه ای به درستی انجام نگیرد و در نهایت به بحرانی منجر شود که از آن با عنوان بحران پسخوراندگی [2]،یاد میشود؛ لذا در چنین شرایطی - تعادل - که شرط طبیعی هر پایداری می باشد، ازبین رفته و در بازگشت آن تضمینی وجود نخواهد داشت .چون حاصل همکاری و تعامل معماری و طبیعت بر زمین و مکان اثر خواهد گذاشت.
1-2 اصول طراحی پایدار:
طراحی پایدار همکاری متفکرانه مهندسی با مهندسی مکانیک ، برق وسازه است علاوه بر فاکتورهای متداول طراحی مانند زیبایی ، تناسب و بافت و سایه و نور و امکاناتی که باید مد نظر قرار گیرند وبه عوامل طولانی مدت محیطی ، اقتصادی و انسانی توجه نموده و اصول اولیه آن را که با قرار زیر است مد نظر قرار دهد:
.1 گوناگونی و تنوع
.2 اقلیم و آب و هوا
.3 پوشش ساختمان ها
-3معماری پایدار
معماری پایدار، معماری سازگار با محیط اقتصادی، اجتماعی و طبیعی، فرآیند خلق فضاست که طی آن منابع طبیعی، در طول زمان ساخت و بهره برداری به کمترین حد آسیب می بیند . سه اصل اساسی برای پایداری درمعماری مطرح میشود : صرفهجویی در مصرف منابع،که با کاهش مصرف، استفاده مجدد و بازیافت منابع طبیعی به کار گرفته شده در ساختمان سروکار دارد، طراحی براساس چرخه حیات، که روشی را برای تحلیل فرآیند ساختن بنا و تأثیرات آن بر محیط زیست مطرح میکند و دست آخر طراحی انسانی، که بر تعامل بین انسان و جهان طبیعی تمرکز دارد.[3]
محور تمامی مباحث مرتبط با پایداری توجه به نسلهای بعدی، آینده محیط زیست و حفاظت از محیط زیست جهانی بوده است .مهم ترین تعریفی که تاکنون از توسعه پایدار ارائه شده است مربوط به اجلاس ریو میباشد که بیان میکند :توسعهای که نیازهای کنونی بشر را بدون به مخاطره انداختن نیاز نسل های آینده برآورده سازد و در آن به محیط زیست و نسل های فردا نیز توجه شود .اصول توسعه پایدار در ارتباط با پایداری زیست محیطی به طور خلاصه شامل توجه به استفاده از منابع تجدیدپذیر، استفاده کمتر از انرژی های تجدید ناپذیر و آلوده کننده، تأمین نیازهای پایهای انسان و اجتماع و ایجاد محیطی سالم برای نسلهای آینده، توجه به محیط زیست و کاهش آلودگی و نیز توجه به چرخههای زیست محیطی میباشد. تجلی توسعه پایدار در حوز ه محیط ساخته شده، معماری پایدار نامیده میشود .آنچه که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است، رویکرد معماری پایدار نسبت به مسائل محیطی است؛ هرچند که جداکردن این موضوع از سایر جنبه های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، کاری دشوار است .از دیدگاه ریچارد راجرزطراحی پایدار قصد دارد تا با نیازهای آینده رو به رو شود، بدون آنکه منابع طبیعی باقیمانده برای نسل آینده را از بین ببرد .در مورد ساختمانها، طراحی پایدار به کارایی منابع، انرژی حداقل، انعطاف پذیری و عمر طولانی اشاره میکند .به نظر جونگ جین کیم سه اصل صرفه جویی در مصرف منابع، طراحی بر اساس چرخه حیات و طراحی انسانی مباحث معماری پایدار را شامل میشود.[4]
1؛3 ویژگیهای معماری پایدار
به دنبال عبارات مذکور پیرامون معماری پایدار، به طورکلی این نوع معماری ویژگیهایی دارد که در موارد ذیل شرح داده می شود:
· پاسخگو بودن نسبت به شرایط زمانی مکانی.
· استفاده بهینه از قابلیت های بستر خود در راستای ایجاد شرایط محیطی مطلوب.
· نسبت به تغییرات، شرایط و نیازها انطباق پذیر است و میزان خسارات آن به محیط زیست حداقل ممکن است.
· ضمن توجه به نیازهای زیباشناختی با ظرفیت های طبیعی و اکولوژیک بستر خود نیز منطبق است.[3]
2؛3 الگوهای معماری پایدار
امروزه ساختمانها نیز بخشی از محیط زیست ما را تشکیل می دهند و بخش اعظمی از آلودگی های زیست محیطی را ایجاد می کنند. البته نمی توانیم ساخت وساز را متوقف کنیم ولی با یک تفکر، طراحی وبرنامه ریزی دقیق، می توان ساختمانهایی ساخت که کمترین تاثیر منفی را بر محیط زیست ما داشته باشند. معماری پایدار یکی از ایده های برنامه ریزی و طراحی برای ساخت چنین ساختمانهایی است. بطور کلی در تعریف پایداری با سه رکن اصلی زیر روبرو هستیم:
· ارتقای کیفی زندگی و سلامت انسانها - نسل حاضر ونسل های آینده -
· تامین نیازهای انسان
· حفظ سیستم های اکولوژیکی و منابع انرژی
هدف کلی از طراحی پایدار در یک ساختمان این است که به واسطه بهره وری صحیح از انرژی و منابع طبیعی تاثیر سوء ساختمان بر محیط زیست کاهش یابد. یک طرح پایدار همزمان در پی رسیدن به ارزش های زیباشناختی، زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی و معنوی است. بنابراین می توان الگوهای زیر را در معماری پایدار ارائه کرد:
· به حدافل رساندن بهره برداری از منابع تجدید ناپذیر و به کارگیری انرژی های طبیعی و تجدید پذیر
· ارتقاء کیفیت محیط زیست و گسترش محیط زیست طبیعی
