دانلود مقاله تاثیر کارخانجات بر آلودگی محیط زیست

بخشی از مقاله

تاثیر کارخانجات بر آلودگی محیط زیست

تاثیر کارخانجات بر آلودگی محیط زیست :
مقدمه
مسأله آلودگي يكي از مهمترين و حادترين مسائل ناشي از تمدن انساني در جهان امروز به شمار مي رود چرا كه از اعماق چند هزار متري زمين گرفته تا معادن ، آبهاي تحت الارضي، بيوسفر، تروپوسفر و حتي در داخل هواپيماهاي بلند پرواز و جو خارجي زمين ، چرخه و سيستم حيات را مورد تهديد قرار داده است . مولكول آلاينده اي كه امروز از كارخانه يا منبع آلوده كنندة ديگري مثلاَ در اروپا، وارد محيط مي شود اگر تجزيه نشود يا تغيير شكل ندهد احتمالاَ بعد از چندي مي تواند در رية انسانهايي كه در قلب جنگلهاي آفريقا يا دشتهاي وسيع آسيا زندگي مي كنند وارد شود .

محيط زيست كنوني انسان در اثر فعاليتهاي آدمي همواره در معرض آلودگيهاي مختلف قرار دارند و با توجه به اختلافاتي كه انسان پرتعدادتر و پرمصرف تر از گذشته ، بر منابع محيطي وارد مي آورند لازم است به بررسي مختصري از انواع، منابع و عوارض آلوده كننده هاي محيطي بر روي انسان ، نبات، حيوانات و مواد مختلف پرداخته شود .

آلودگي براي افراد مختلف مفهوم و معني متفاوتي دارد . مردم معمولي ممكن است تحريك چشم ناشي از يك گاز يا آب آلوده را آلودگي به حساب آورند . براي كشاورزي كه يك عامل به گياهان يا حيواناتش آسيب مي رساند آلودگي محسوب مي شود اما هر گاه بخواهيم تعريف جامع و كلي براي آلودگي محيط زيست در نظر بگيريم چنين مي توان گفت كه آلودگي محيط عبارت است از «وجود يك يا چند مادة آلوده كنند در محيط زيست به مقدار و مدتي كه كيفيت يا چرخة طبيعي را بطوري كه مضر به حال انسان يا حيوان، گياه و يا اثار و ابنيه باشد تغيير دهد . به بيان ساده تر هر گاه ماده يا موادي بيگانه با غلظتي خاص وارد عناصر محيطي شوند و تعادل طبيعي آنها را بر هم بزنند صحبت از آلودگي مي شود . برای کنترل و یا حذف آلودگی می بایستی منشاء تشکیل دهنده آلودگی را شناسایی کرده و راهکارهای لازم برای رفع آنرا بیابیم.

آلودگی محیط زیست
يكي از بحران هاي امروزي كه آن را بيشتر زاييده ي گسترش تكنولوژي و پيشرفتهاي صنعتي و كشاورزي مي دانند ، آلودگي محيط زيست است . اگر کنترلی برروند رشد تصاعدی این پدیده انجام نگیرد با فاجعه محیط زیست روبرو خواهیم شد. در یک تعریف ساده، آلودگی محیط زیست عبارتست از هرگونه تغییر در ویژگیهای اجزای محیط زیست به طوری که استفاده پیشین از آنها را ناممکن کند و به طور مستقیم یا غیرمستقیم حیات موجودات زنده را به مخاطره اندازد. محيط زيست را مي توان آب، خاك، هوا و موجودات زنده دانست.

آلودگي آب
آب، مايعي حياتي است كه نقش بسيار مهمي در حفظ و بقاي موجودات زنده دارد و انجام بيشتر واكنش هاي شيميايي نيز مستلزم وجود محيط آبي است. با توجه به خواص ويژه و منحصر به فرد كه اين ماده از آن برخوردار است، مي توان گفت نقش تنظيم كننده اي در طبيعت داشته و مانع تغييرات ناگهاني دما در محيط مي شود. اين در حالي است كه بخش قابل توجهي از آب مصرفي در محيط هاي خانگي، صنعتي و مزارع كشاورزي تبديل به پساب مي شود كه مي تواند منجر به آلودگي آب هاي سطحي و منابع زيرزميني و همچنين آلودگي

محيط زيست شود. به طور كلي ، اثر آلوده كننده هاي آب بر آبهاي سطحي بيشتر مشهود است ، زيرا از طرفي تخليه ي فاضلابهاي صنعتي باعث تغيير تركيب آب مي شود و از سوي ديگر ، بارندگيهاي شديد در هواي آلوده و همچنين شست و شوي زمينهاي زراعتي آغشته به كودها و آفت كشها باعث ورود بسياري مواد شيميايي در آبهاي سطحي و حتي آبهاي زير زميني مي شود.
پسابهاي گرم صنعتي گرچه فاقد مواد شيميايي هستند ، اما به علت به هم زدن شرايط زندگي آبزيان ، نوعي آلودگي معروف به آلودگي گرمايي در آب بوجود مي آورند.
فاضلاب هاي صنعتي، فاضلاب هايي هستند كه تركيب شيميايي آنها به نوع فعاليت صنعتي ايجادكننده اين نوع فاضلاب ها بستگي دارد. ورود فاضلاب هاي صنعتي به درياها سبب

آلودگي آب و در نتيجه مرگ آبزيان خواهد شد. كارخانه ها و فرآورده هاي توليدي آنها سبب آلودگي شيميايي پساب هاي صنعتي مي شود. آرسنيك، جيوه و سرب از مهم ترين تركيبات شيميايي موجود در پساب كارخانه هاي توليد كاغذ، پلاستيك و مواد شيميايي دفع آفات گياهي هستند كه سبب آلودگي محيط زيست و آب هاي جاري و سطحي مي شوند. در سال هاي گذشته بسياري از رودخانه ها با تركيبات شيميايي كه در كارخانه هاي پلاستيك سازي به عنوان ماده اوليه مورد استفاده قرار مي گرفتند، آلوده شدند كه بر اثر آن افراد ساكن در

مناطق اطراف اين رودخانه ها به علت تجمع جيوه در بافت هاي بدنشان به بيماري هاي مختلفي مبتلاشدند و علاوه بر اين به علت آلودگي آب آشاميدني با مواد شيميايي موجود در پساب اين كارخانه ها، هزاران نفر جان خود را از دست داده و يا هزاران كودك، زندگي در اين كره خاكي را با بيماري ها و نواقص مادرزادي آغاز كردند. يكي از مهم ترين پيامدهاي

نامطلوب ناشي از تخليه فاضلاب هاي صنعتي در آب هاي سطحي، مرگ ومير حيوانات آبزي بخصوص ماهي هاست كه متلاشي شدن اجساد و بقاياي اين موجودات نيز سبب افزايش آلودگي هاي زيست محيطي در آن منطقه خواهد شد.

اگرچه فاضلاب هاي صنعتي و پساب ناشي از فعاليت كارخانه ها با توجه به نوع فرآورده هاي توليدي در كارخانه هاي مختلف متفاوت است، اما افزايش تركيبات شيميايي سمي در فاضلاب كارخانه ها در مقايسه با فاضلاب هاي خانگي و همچنين برخورداري از ويژگي هاي قليايي و اسيدي بيشتر كه محيط نامناسبي را براي وجود موجودات زنده به وجود مي آورد، باعث شده است ضرورت عدم تخليه فاضلاب هاي صنعتي به آب هاي سطحي و منابع آب زيرزميني بيش از پيش مورد توجه قرار گيرد. در فاضلاب برخي از كارخانه ها مانند كارخانه هاي بهره برداري از معادن و كارخانه هاي توليد مواد شيميايي، مواد معدني بيشترين مواد آلاينده را به خود اختصاص مي دهند و اين در حالي است كه در كارخانه هاي تهيه مواد غذايي، مواد آلي بيشترين آلاينده موجود در پساب كارخانه ها هستند. با توجه به وجود مواد آلي و معدني مختلف در پساب هاي صنعتي مي توان گفت اين نوع پساب ها در مقايسه با فاضلاب هاي كشاورزي و خانگي بيشترين تاثير را در آلودگي آب ها و سلامت موجودات زنده خواهند داشت.
سمي بودن بسيار بالاي جيوه موجود در پساب هاي صنعتي يكي از بزرگ ترين نگراني هاي زيست محيطي است. پيوند جيوه با گروه هاي سولفيد ريل آنزيم ها و پروتئين منجر به غيرفعال سازي سلول هاي حياتي خواهد شد و پيامدهاي نامعلومي در شيوع بيماري هاي مزمن و حتي مرگ موجودات زنده به همراه خواهد داشت. وجود جيوه در آب خطرات قابل توجهي را به وجود مي آورد، به عنوان مثال جيوه موجب تشكيل تركيبات ارگانومتاليك يا آلي فلزي مانند متيل جيوه مي شود كه اين تركيبات مي تواند به مدت طولاني در بدن موجودات زنده تجمع يافته و باقي بماند. به علت بالابودن فشار بخار جيوه، اين ماده بسرعت در محيط پراكنده و با حركت مناسب هوا جذب گياهان و جانوران مي شود.
بررسي ها و آزمايش ها، آلودگي منطقه اي و جهاني جيوه و مسموميت ناشي از آن را در اين مناطق تاييد كرده است. با توجه به اين موضوع در سال هاي اخير استفاده از مواد جديد به منظور حذف فلزات سنگين از پساب ها مورد توجه قرار گرفته است كه در اين ميان، نانوذرات به عنوان يكي از مناسب ترين جاذب ها براي حذف فلزات سنگين شناخته شده اند. با توجه به اين كه نانوذرات ارزان و غيرسمي بوده و به ميزان قابل توجهي در دسترس هستند، فرآيند جذب آلاينده ها با استفاده از اين ذرات، جايگزين جديد و مناسبي براي عمل تصفيه پساب خواهد بود. بعلاوه نانوذرات نه به علت مقدار بالاي مصرف، بلكه به علت داشتن اشكال كريستالي منحصربفرد و داشتن آرايش شبكه اي از واكنش پذيري بسيار بالايي برخوردارند.

جيوه فلزي است كه در ساخت بسياري از لوازم خانگي مانند فشارسنج، دماسنج و لامپ هاي فلورسنت از آن استفاده مي شود. جيوه موجود در اين لوازم، در فضايي محصور شده است، بنابراين عارضه اي ايجاد نخواهد كرد. اما اگر دماسنج بشكند، مقدار زيادي از جيوه موجود در اين فضا از طريق تنفس و در مدت زمان كوتاهي از طريق تبخير وارد بدن خواهد شد كه آثار مضر بسياري در بدن ايجاد خواهد كرد.

جيوه به اعصاب مغز و كليه ها آسيب مي رساند و سبب سوزش چشم و ريه و همچنين تحريك پوست بدن و اسهال و استفراغ خواهد شد. اگرچه جيوه به طور طبيعي در مواد غذايي يافت نمي شود، اما مي تواند از طريق جانوران كوچك مانند ماهي ها كه بخشي از مواد غذايي مصرفي انسان ها هستند، وارد زنجيره غذايي ما شود. معمولاغلظت جيوه موجود در ماهي ها از غلظت جيوه موجود در آبي كه ماهي ها در آن زندگي مي كنند، بيشتر خواهد بود. افزايش تجمع جيوه در بدن ماهي ها سبب افزايش قرمزي رنگ بدن آنها خواهد شد. جيوه بر تمركز اعصاب اثر نامطلوبي داشته و سبب كاهش بينايي و ايجاد اختلال در هماهنگي حركات ماهيچه هاي بدن مي شود كه ناشي از تغييرات ايجاد شده در مغز و نخاع است.

تأ ثیر فاضلاب وپس ابهای صنعتی كارخانجات بر آبزیان
بطور كلی ضایعات وپس آبهای صنعتی كارخانجات به صورت: مواد آلی گیاهی وجانوری ( اجسادوبقایای آنها ) _مواد آلی شیمیای( شامل: سموم گیاهی ، پاك كننده ها وهیدروكربنها) _ عناصروتركیبات معدنی _رسوبات _ مواد رادیواكتیو _حرارت _فلزات سنگین وغیره ...می باشند .

اثرات ایجاد شده ناشی از فاضلابهای صنعتی در منابع آبی شور وشیرین تا حدودی یكسان است كه برخی از انها بطور خلا صه به قرار زیر می باشد .
فاضلا بهای صنعتی كا رخانجا ت شستشوی الیاف و پس ما نده های كارخانجات شیمیای كه منشأ الی دارند . به شدت آبها را قلیای كرده ، بی.ا. دی. آب را افزایش می دهند .
كارخانجات گوشت ،لبنیات ،نی شكر، به همراه تقطیر وكنسرو كردن آنها در آ بها به علّت تجزیه باكتریها ، بی.ا.دی. را افزایش واكسژن محلول را كاهش میدهند .

فاضلاب كارخانجات تولید كاغذ كه محتوی تكه های چوپ –پنتا كلروفنل –پنتا كلروفنات سدیم-متیل مركاپتان وسولفات ها ، هستند به شدت خورنده بوده وسمّ مهلكی برای ما هیان ایجاد میكنند . همچنین باكتریهای تولید كننده گاز با استفاده از سولفاتهای حاصله از تولید كاغذ ، محیط آب را آلوده وكم اكسیژن می كنند .
دسته های ماهی وقتی در چنین آب وشرایطی قرار می گیرند ،یا كوچ كرده ویا به كلی نابود می شوند.

نیروگاههای اتمیو هسته ای با ایجاد ضایعات مواد رادیو اكتیوی در كمترین زمان بالا ترین مقدار آلودگی وتغیرات را در آب وماهی ها ایجاد میكنند . این تركیبات با تغیرات ژنتیكی ما هیان منجر به مشكلات فراوان می شوند.

فاضلاب كار خانجات متالوژی مثل :
كار خانه های ذوب آهن كه از آب برای سا ختن ذغال كك استفاده می كنند ، بسیار اسیدی بوده ومواد سمّی فراوانی مانند : فنل ، سیا نوژن ، سرباره ، كك و جامدات بسیار ریز محلول در خود را وارد منا بع آبی كرده ،باعث تغیرات و مرگ ومیر ماهیان می شوند .

بطور كلی كلّیه فاضلاب های صنعتی كارخانجات كه از طرق فراوان وارد محیطهای آبی می شوند،
در مرحله اول منجر به تغیرات ،در پارا مترهای فیزیكوشیمیا ی آب شده سبب بروز مشكلات عدیدهایمی شوند .
گونه های مختلف آبزیان وماهی ها ،دامنه های محدودی از این تغیرات را می توا نند تحمّل نما یند.

همچنین برای رشد وحفظ سلامتی خود به حد معینی از پارامتر هاِی مانند : پی.اچ - درجه حرارت- اكسیژن – سختی - و..... نیاز دارند .
از بین این عوامل محیطی ، درجه حرارت اب و دامنه تغیرا ت آن مهمترین نقش را در زندگی آبزیا ن داراست . بدلیل آنكه تمام فعالیت های فیز یولوژیكی ماهیان ، اعم از تغذ یه ،رشد، تكثیر ومقاومت در برابر بیماریها متأثر از آن است. بنا بر این درجه حرارت آب از لحاظ كمّی وكیفی ، بایستی در دامنه مطلوب ومورد نیاز آبزیان باشد.
اكثر كارخانجات مانند: كارخانه های تولید انرژی الكتریكی ، از آب برای سرد كردن تأ سیسات خود
استفاده می كنند ،كه فاضلاب این نوع كارخانجات دارای آبهای با درجه حرارت بالا هستند. كه افزایش درجه حرارت خود نوعی آلودگی به حساب میآید . زیرا این گونه فاضلابهای گرم وقتی

وارد منا بع آبی میشوند ،باعث گرم شدن آبهای مسیر و خود آن منبع آبی میشوند.
این گرما باعث كاهش وزن مخصوص و ویسكوزیته آب میگردد، در نتیجه ظرفییت حمل اكسیژنی آن كاهش می یابد . یعنی آب زودتر به حالت اشباع رسیده و اكسیژن كمتری را برای رسیدن به حد اشباع قبول میكند . همچنین نسبت رسوب شدن در این گونه آبها به شدّت افزایش می یابد ، تبخیر نیز سریع شده ،شوری افزایش پیدا می كند. در این شرایط اكثر ماهیها وآبزیان در برابر این تغیرات اگر هم جزیء باشد ، واكنش نشان میدهند. به عبارت دیگر اگر این تغیرات كم ولی دایمی باشد ، می تواند فون وفلور منطقه را تغیر دهد .
با توجّه به این كه اكثر آبزیان در منابع آبی با یك درجه حرارت معین ومخصوص به خودشان رشد و تولید مثل میكنند، در اثر این تغیرات ، ماهیها یا جلوتر از حد معمول تخم ریزی میكنند ، یا اینكه هرگز تخم ریزی نخواهند كرد .

از طرف دیگر لاروهای كه زودتر بدنیا آمدند ،غذا بدست نیاورده ازبین خواهند رفف بنابراین دراین شرا یط تعادل زندگی آبزیان به هم خورده و پوشش آب توسط اجتماعات آبزی به كلی دگرگون میشود. برخی آبزیان مانند ماهیان سردآبیهم خیلی سریع تر به مرحله مرگ ومیر می رسند.
بنابراین اكثر پس آبهای كارخانجات باعث می شوند كه اجتماعات آبزی تغیر كرده ومواد غذای آب تغیركند اكثر آنها باعث می شوند كه اجتماعات آبزی تغیر نمایند ومواد غذای آب تغیر كند.

گاهی اوقات این تغیرات در دریا ودریاچه ها فراتر می شوند. یعنی باعث تغیرات ساختمانی آب آنها می گردند .
بطوری كه در این گونه آبها با شدّت گرفتن رسوب گذاری آلگها، مواد آلی ومعدنی رسوب پیدا می كنند كه تجزیه كامل آنها در كف باعث مسطح تر شدن بستر آنها می شوند .در اثر این فرایند رسوب گذاری لاروها وتخم آبزیان نابود می گردند . همچنین در بعضی از نقاط ارتفاع آب كاهش یافته وماهیان دیگر قادر نخواهند بود كه در آنجا به زیست خود ادامه دهند.

رویش گیاهان باتلاقی افزایش پیدا میكند و بتدریج كل دریاچه به زمین باتلاقی مبدل میشود. بنا براین اگر از این تغیرات جلو گیر نشود .یعنی رسوبات از كف خارج نشوند ،محیط آبی به مرداب باتلاقی مبدل خواهد شد. فلزات وتأثیر آلودگی آنها اثرات آلودگی بعضی ازفلزات ( ناشی از حمل آنها درپس آبها ی صنعتی ) مانند : مس ،سرب وجیوه شناخته شده است. ولی اثرات بعضی از فلزات دیگر مانند: كرم ، كادمیم ، كبالت ،نیكل ، كاملا مشحص نمی باشد . بنابراین وجود برخی از این مواد در گوشت ماهیها ،صدفها وغیره بعد از مصرف آن توسط انسان ،ایجاد ناراحتیهای بسیار شدیدی می كند كه بایستی از ورود این گونه آبهای صنعتی آلوده به محیطزیست آبزیان جلوگیری شود .

ماهی ها این فلزات را یا از طریق برانشی ها جذب كرده ویا از طریق تغذیه كردن وارد بدن خود میكنند.
برخی از این مواد مانند متیل جیوه دربدن ماهیها بعد از تجمع ذخیره می شوند . مثلا نوع ماهی پیكرل حدود پنج جزء در میلیون (۵ppm ) جیوه وتركیبات آن را در خود جمع و ذخیره می كند . مصرف این نوع ماهیان توسط انسان ، به مرور زمان سبب كوری ، كرولالی و در آخر مرگ می شود .

تركیبات سرب در آب از طریق زئو پلانكتون ها جذب وسپس وارد زنجیرهء غذای آبزیان میشوند كه به نوبهء خود سمّی وبرای ماهیها ایجاد مشكل می نماید ودر انسان سیستم عصبی را مختل و عضلات را شل می كند .مس وتركیبات آن در ماهیها وصدفها ، باعث سبز یا آبی شدن آنها می شوند . مقدار یك میكروگرم این تركیبات برای آبزیان كشنده است ودر نهایت در انسان باعث بروز مشكلات فراوان می گردند.

راهکارها
باتوجه به مطالب گفته شده در مورد آثار مخرّب پس آبهای صنعتی ،كه اكثر آنها آلودگی حرارتی ایجاد می كنند . بایستی قبل از ورود انها به اكو سیستمها ی مختلف آبی وایجاد هر گونه تغیرات ، از طریق متدهای گو ناگون تصفیهء آب ( مهمترین آنها تصفیه های بیو لوژیكی ) پاكسازی اولیه گردند . فاضلاب هاي صنعتي براي استفاده مجدد و بازگشت به طبيعت به تصفيه نياز دارند و عموما از روش هاي مختلفي با توجه به مصرف آب و آلودگي آن براي تصفيه پساب ها استفاده مي شود. بسياري از پساب هاي صنعتي و بخصوص پساب هاي ايجاد شده در مجتمع هاي پتروشيمي آلودگي بسيار بالايي از فلز جيوه دارند كه سبب اختلال در رشد موجودات آبزي و ديگر موجودات زنده خواهد شد.

با توجه به پيامدهاي آلايندگي فلزات سنگين، از روش هاي مختلفي براي تصفيه پساب هاي صنعتي استفاده مي شود كه از بين آنها مي توان به استفاده از جاذب هاي مختلف براي جذب جيوه موجود در پساب هاي صنعتي اشاره كرد. عبور پساب هاي صنعتي از ستون هاي جاذب سبب جذب سطحي آلاينده ها مي شود تا پس از اشباع مواد جاذب، ستون هاي جاذب در معرض فرآيند دفع قرار گيرند و يا مواد جاذب جديدي جايگزين آنها شود. علاوه بر اين براي تصفيه فاضلاب هاي صنعتي مي توان از روش هاي بيولوژيكي نيز استفاده كرد كه

هريك از اين روش ها داراي معايب و مزايايي هستند. از مهم ترين معايب روش هاي متداول در تصفيه فاضلاب هاي صنعتي مي توان به هزينه بالاي آنها اشاره كرد؛ چرا كه در بسياري از روش هاي موجود ملزم به استفاده از نوعي ماده بخصوص با توجه به نوع آلودگي شيميايي ايجاد شده در پساب هاي صنعتي هستيم كه موانع و مشكلات بسياري را به همراه خواهد داشت.

اما محققان بر اين باورند كه استفاده از فناوري نانو مي تواند بسياري از اين موانع را از ميان برداشته و به عنوان روشي مناسب در صنعت آب و فاضلاب مورد استفاده قرار گيرد. يكي از مهم ترين ويژگي هاي فناوري نانو مقرون به صرفه بودن اين روش در مقايسه با روش هاي ديگر مانند استفاده از سيستم هاي آب شيرين كن است. علاوه بر اين نبود پسماند و شيرابه هاي ناشي از تصفيه آب و فاضلاب در روش هاي مبتني بر فناوري نانو سبب شده است اين روش ها به عنوان روش هاي سبز دوستدار محيط زيست مورد توجه قرار گيرد.

آلودگي هوا
صنعت مدرن امروز با توليد گازها و ذرات آلوده معلق در هوا فضايي براي نفس كشيدن باقي نمي‌گذارد و استشمام هواي پاك را كه همواره مايه شادماني زندگي بشر بوده، به آرزويي دست نيافتني تبديل مي‌كند.
آلودگي هوا همواره در شرايط بحراني منجر به مرگ و مير انسانها شده است. مشكل آلودگي هواي كلان شهرها عمدتا ناشي از حركت وسايل نقليه و كارخانجات صنعتي است كه اينها از آلاينده‌هاي ناشي از فعاليتهاي انسانها به شمار مي‌روند.

آلاینده های هوا را در دو دسته نوع اول و نوع دوم تقسیم می کنند.
آلاینده نوع اول آلاینده یی است که به وسیله یکی از منابع آلاینده انسانی یا طبیعی تولید شده و به هوا می رود. منوکسید کربن و دی اکسید کربن از جمله این دسته آلاینده ها است که در نتیجه سوختن به وجود می آید،

آلاینده نوع دوم آلاینده یی است که از واکنش شیمیایی آلاینده نوع اول با دیگر اجزای هوا به وجود می آید، برای مثال تشکیل ازن در مه دود نور شیمیایی از جمله مهم ترین انواع آلاینده های نوع دوم است.
آلودگی هوا به دلایل بسیار به وجود می آید، یکی از مهمترین این دلایل سوزاندن سوخت های گوناگون است. برای مثال مصرف سوخت در نیروگاه ها برای تولید انرژی الکتریکی و همچنین مصرف سوخت در خودروها از جمله اصلی ترین عوامل آلودگی هوا است. اما طبیعت نیز در بعضی موارد باعث آلودگی هوا می شود، از جمله گرد و غبارهای ناشی از توفان های صحرایی، گاز متان که در نتیجه هضم غذا از دام ها آزاد می شود، آزاد شدن گاز رادون از زمین، آزاد شدن ترکیب های آلی فرار از درختان به ویژه درخت کاج، دود و منوکسیدکربن که از آتش سوزی طبیعی جنگل ها به وجود می آید و دود و خاکسترهایی که در نتیجه فعالیت های آتشفشانی در هوا پراکنده می شود.

مفهوم آلودگی هوا بسیار گسترده است و به عوامل شیمیایی، فیزیکی یا زیست شناختی تغییر دهنده ویژگی های طبیعی جو گفته می شود، جو زمین یک سامانه طبیعی پیچیده و فعال است که موجبات تشکیل حیات در زمین را فراهم آورده است و با تغییر در جو، حیات در زمین نیز با خطر مواجه می شود.
برای مثال از سال ها پیش بشر متوجه کاهش ازن استراتوسفری شده است که یکی از پیامدهای آلودگی هواست که اثرهای زیانباری هم بر زیست بوم زمین دارد و هم تهدیدی برای سلامت جامعه بشری محسوب می شود.اکنون نگاهی داریم به مهم ترین آلاینده های هوای شهرها:

دی اکسید گوگرد:
دی اکسید گوگرد هم از فرآیندهای طبیعی وارد هوا می شود و هم از فعالیت های انسان. از جمله موارد طبیعی که دی اکسید گوگرد آزاد می کند می توان به تجزیه و سوختن مواد آلی، آزاد شدن از سطح دریا و فوران های آتشفشانی اشاره کرد. انسان نیز با سوزاندن سوخت های فسیلی مقدار زیادی از این آلاینده را وارد هوا می کند. دی اکسید گوگرد در آب حل می شود و اسید سولفوریک را به وجود می آورد که ماده یی خورنده است و بافت های گیاهان و جانوران را در خود حل می کند. دی اکسید گوگرد می تواند بیماری های تنفسی بسیاری را به وجود آورد.

بسیاری از ما فکر می کنیم که همه آلاینده ها گازی هستند، اما واقعیت آن است که ذرات ریز جامد یا مایع معلق در هوا نیز می توانند باعث آلودگی شوند. از جمله این ذرات معلق می توان به ذرات غبار، هاگ گیاهان، باکتری ها و نمک اشاره کرد.

از جمله فعالیت های بشر که به انتشار ذرات معلق منجر می شود می توان به معدن کاری، سوزاندن سوخت های فسیلی، حمل ونقل، کشاورزی و استفاده از سوخت های جامد برای پخت و پز و تولید گرما اشاره کرد. ذرات معلق را می توان بر اساس اندازه آنها تقسیم بندی کرد. ذرات بزرگ تر به طور معمول خیلی زود ته نشین و از هوا جدا می شوند، اما ذرات کوچک تر ممکن است روزها و ماه های متوالی در هوا باقی بمانند. مهم ترین راه برای حذف این ذرات معلق بارش باران است. ذرات بزرگ تر هنگام تنفس در بینی به دام می افتند، اما ممکن است ذرات کوچک تر به ریه ها برسند و بیماری های تنفسی را به وجود آورند.

اکسیدهای نیتروژن:
از جمله مهم ترین اکسیدهای نیتروژن که در هوا وجود دارد می توان به اکسید نیتریک (NO)، دی اکسید نیتروژن (NO۲) و اکسید نیترو (N۲O) اشاره کرد که در این میان مقدار اکسید نیترو از دو آلاینده دیگر کمتر است، اما گاز گلخانه یی مهمی است که در پدیده گرمایش جهانی نقش بسیاری دارد. از جمله مهم ترین منابع تولیدی این آلاینده، احتراق سوخت در خودروها است. این اکسیدهای نیتروژن ممکن است روزهای متوالی در هوا باقی بمانند و طی این مدت با انجام واکنش های شیمیایی اسید نیتریک، نیترات ها یا نیتریت ها را به وجود آورند. اکسیدهای نیتروژن یکی از عوامل به وجود آورنده مه دود نور شیمیایی است.

منوکسید کربن:

منوکسید کربن گازی بی رنگ و بی بو است که از احتراق (سوختن) ناقص به وجود می آید. از عوامل طبیعی تولید این آلاینده می توان به اکسید شدن متان حاصل از تجزیه ترکیب های آلی گوناگون اشاره کرد، هر چند که ممکن است همه نوع سوختن به تولید منوکسید کربن منجر شود، اما خودرو مهم ترین منبع این آلاینده در شهرهای بزرگ است.
این آلاینده بین یک تا دو ماه در هوا باقی می ماند. اکسید شدن و تبدیل به دی اکسید کربن، جذب شدن به وسیله برخی از گیاهان و جانداران ریز و شسته شدن به وسیله باران، راه های حذف آن از هوای اطراف است. هنگامی که این گاز را تنفس کنیم، به جای اکسیژن به هموگلوبین خون متصل می شود و ظرفیت حمل اکسیژن خون را کاهش می دهد. غلظت زیاد این گاز بسیار خطرناک است و حتی ممکن است به مرگ منجر شود.

ازن:
ازن گازی است بی رنگ که آلاینده نوع دوم محسوب می شود و از واکنش های شیمیایی بین گازهای آلی فعال و اکسیدهای نیتروژن در روزهای آفتابی به وجود می آید. ازن اکسیدکننده قوی است که باعث سوزش چشم ها و ناراحتی های تنفسی و همچنین نابودی گیاهان می شود. البته باید توجه داشت ازن موجود در لایه تروپوسفر (لایه های نزدیک به سطح زمین) آلاینده محسوب می شود، ولی ازن لایه استراتوسفر (لایه های بالاتر جو) نه تنها آلاینده نیست، بلکه به طور طبیعی در جو تولید می شود و می تواند جلوی پرتوهای بسیار زیان آور فرابنفش خورشید را بگیرد. این همان لایه ازنی است که کارشناسان بسیار نگران سوراخ شدن آن هستند. به علت همین خصلت دوگانه ازن است که به آن «مولکول دوچهره» می گویند. متخصصان شیمی جو به ازن تروپوسفری «مولکولی خوب در مکانی بد» لقب داده اند.

سرب:
مهمترین منشاء سرب، بنزین سرب دار خودروهاست. سرب یکی از فلزهای سنگین است و هنگامی که وارد بدن شود، کارکرد مغز را به ویژه در کودکان مختل می کند. از سال ۱۹۸۵ که بنزین بدون سرب به بازار ارائه شد، از میزان سرب در هوای شهرها کاسته شده است. در ایران نیز چندسالی است که دیگر بنزین با سرب عرضه نمی شود.

مه دود نور شیمیایی:

یکی دیگر از انواع آلاینده های شیمیایی، مه دود است که از مخلوط شدن مه و دود حاصل می شود. از سوختن زغال سنگ یا دیگر سوخت های فسیلی مخلوطی از دود و دی اکسید گوگرد به وجود می آید که مه دود نامیده می شود.

اما دانشمندان از سال ۱۹۵۰ نوع دیگری از مه دود را شناختند که به آن مه دود نور شیمیایی می گویند و مخلوطی سمی از آلاینده های گوناگون همانند اکسیدهای نیتروژن، ازن تروپوسفری و ترکیب های آلی فرار است. همه این مواد، اکسیدکننده هستند و به شدت واکنش می دهند و به همین دلیل یکی از مهمترین مشکل های جوامع صنعتی است. مه دود از اثر نور خورشید بر آلاینده هایی که ناشی از فعالیت های صنعتی انسان است، به وجود می آید. هرچند که امکان تشکیل مه دود در همه شرایط آب و هوایی وجود دارد، اما زمانی که هوا گرم تر یا آفتابی تر می شود، مقدار آن بیشتر می شود. همچنین در شهرهایی که در محاصره کوه ها هستند و در نتیجه جریان باد وجود ندارد یا ضعیف است، این پدیده شدیدتر است.

در سال های اخیر در نتیجه کاهش گاز دی اکسید گوگرد، از مقدار مه دود کاسته شده است، اما آلودگی های ناشی از خودروها هنوز هم باعث ایجاد این پدیده می شود. هرچند مه دود برای سلامتی همه انسان ها زیانبار است، اما کسانی که دارای بیماری های قلبی و تنفسی باشند (همانند بیماران مبتلا به تنگی نفس و برونشیت) در برابر آن آسیب پذیرترند.
مه دود باعث می شود عمل تنفس و به ویژه نفس های عمیق برای ریه ها دردآور شود و سوزش چشم ها و بینی را در پی دارد. همچنین غشای محافظ مجراهای بینی را از بین می برد و در فرآیند بهبود جراحت ها اختلال ایجاد می کند و در نتیجه آسیب پذیری فرد در برابر بیماری ها بیشتر می شود. کارشناسان بهداشتی مدعی هستند در زمان هایی که میزان مه دود بیشتر می شود، میزان مرگ ناشی از ناراحتی های تنفسی نیز بیشتر می شود.

باران اسیدی:
یکی دیگر از مشکلات حاصل از آلودگی هوا، بارش باران های اسیدی است که خود پیامدهای بسیار ناگواری را در پی دارد. باران اسیدی هنگامی به وجود می آید که PH باران بر اثر حل شدن گازهایی مثل دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن کم شده و به مقدار ۶/۵ تا ۵/۴ برسد. (PH آب معمولی ۷ است و هرچه که PH آب از ۷ کمتر شود، آب اسیدی تر می شود.) این گازها از سوختن ترکیب های دارای گوگرد و نیتروژن به وجود می آید، هرچند ممکن است، منشاء طبیعی هم داشته باشند.

باران اسیدی باعث اسیدی شدن آب رودخانه ها و دریاچه ها می شود که برای ماهی ها و دیگر آبزیان بسیار زیان آور است. از طرف دیگر باران اسیدی می تواند باعث اسیدی شدن خاک و کاهش محصولات کشاورزی شود. باران اسیدی همچنین باعث تسریع هوازدگی و فرسودگی ساختمان ها نیز می شود.

اولین بار باران اسیدی را در منچستر (یکی از شهرهای مهم انقلاب صنعتی) انگلستان گزارش کردند. دانشمندان در سال ۱۸۵۱ به وجود رابطه بین آلودگی هوا و باران اسیدی پی بردند، اما در بیست سال اخیر توجه افکار عمومی به این مساله بیشتر شده است. دانشمندان برای بررسی میزان باران اسیدی و رابطه آن با انقلاب صنعتی لایه های مختلف یخچال ها را بررسی می کنند. در این بررسی ها مشخص شده است که PH باران از آغاز انقلاب صنعتی به یکباره کاهش یافته و از ۶ به ۵/۴ تا ۴ رسیده است.

دانشمندان با بررسی موجودات ریزی به نام دیاتومه که در آبگیرها زندگی می کنند نیز به نتیجه مشابهی رسیدند. هنگامی که دیاتومه ها می میرند، در رسوب های کف آبگیرها ته نشین می شوند. دیاتومه ها در PH ویژه یی رشد می کنند و تعداد دیاتومه هایی که در اعماق گوناگون یافت می شود، نشان دهنده تغییر PH طی سال های مختلف است.
پس از انقلاب صنعتی انتشار اکسیدهای گوگرد و نیتروژن به شدت افزایش یافت. کارخانه های صنعتی و نیروگاه هایی که از سوخت فسیلی و به ویژه زغال سنگ استفاده می کنند، از مهمترین عامل های انتشار این گازها هستند. بخش حمل و نقل نیز یکی دیگر از عوامل افزایش اکسیدهای نیتروژن در هوا و تولید باران های اسیدی است.

راهکارها
از آنجایی که دود حاصل از کارخانه ها باعث آلودگی هواست، بسیاری از کارخانه ها با ساخت دودکش های بلند توانستند از آلودگی هوای اطراف بکاهند. هرچند این دودکش ها از شدت آلودگی در مناطق اطراف کاست، اما وسعت محیط های آلوده را گسترش داد. هم اکنون حتی در مناطق دور از کارخانه های صنعتی نیز باران های اسیدی می بارد، برای مثال منشاء باران های اسیدی که در اسکاندیناوی می بارد، دودهای کارخانه های دیگر مناطق اروپاست. هم اکنون باران اسیدی یکی از مشکلات کشورهای چین، شرق اروپا و روسیه است، باران اسیدی در امریکا به شدت به جنگل ها آسیب رسانده است. در این مناطق از زغال سنگ دارای گوگرد برای تولید حرارت وانرژی برق استفاده می شود.

آلودگی های زیست محیطی ناشی از فعالیت کارخانه ها بر محیط زیست :
مسأله آلودگي يكي از مهمترين و حادترين مسائل ناشي از تمدن انساني در جهان امروز به شمار مي رود چرا كه از اعماق چند هزار متري زمين گرفته تا معادن ، آبهاي تحت الارضي، بيوسفر، تروپوسفر و حتي در داخل هواپيماهاي بلند پرواز و جو خارجي زمين ، چرخه و سيستم حيات را مورد تهديد قرار داده است . مولكول آلاينده اي كه امروز از كارخانه يا منبع آلوده كنندة ديگري مثلاَ در اروپا، وارد محيط مي شود اگر تجزيه نشود يا تغيير شكل ندهد احتمالاَ بعد از چندي مي تواند در رية انسانهايي كه در قلب جنگلهاي آفريقا يا دشتهاي وسيع آسيا زندگي مي كنند وارد شود .

محيط زيست كنوني انسان در اثر فعاليتهاي آدمي همواره در معرض آلودگيهاي مختلف قرار دارند و با توجه به اختلافاتي كه انسان پرتعدادتر و پرمصرف تر از گذشته ، بر منابع محيطي وارد مي آورند لازم است به بررسي مختصري از انواع، منابع و عوارض آلوده كننده هاي محيطي بر روي انسان ، نبات، حيوانات و مواد مختلف پرداخته شود .

آلودگي براي افراد مختلف مفهوم و معني متفاوتي دارد . مردم معمولي ممكن است تحريك چشم ناشي از يك گاز يا آب آلوده را آلودگي به حساب آورند . براي كشاورزي كه يك عامل به گياهان يا حيواناتش آسيب مي رساند آلودگي محسوب مي شود اما هر گاه بخواهيم تعريف جامع و كلي براي آلودگي محيط زيست در نظر بگيريم چنين مي توان گفت كه آلودگي محيط عبارت است از «وجود يك يا چند مادة آلوده كنند در محيط زيست به مقدار و مدتي كه كيفيت يا چرخة طبيعي را بطوري كه مضر به حال انسان يا حيوان، گياه و يا اثار و ابنيه باشد تغيير دهد . به بيان ساده تر هر گاه ماده يا موادي بيگانه با غلظتي خاص وارد عناصر محيطي شوند و تعادل طبيعي آنها را بر هم بزنند صحبت از آلودگي مي شود .

انواع آلودگيها
آلودگيها انواع مختلف دارد و با توجه بر فرهنگ مصرفي جوامع مختلف، هر يك به نوعي متفاوت محيط زيست را تهديد مي كند . آلودگي آبها – آلودگي هوا – آلودگيهاي بصري و صوتي از انواع مختلف آنها به شمار مي روند به علت تأثيرات جدي دو نوع‌ آلودگي هوا و آلودگي آبها، در اين مقاله به تفصيل به منابع، انواع و مضرات هر كدام پرداخته مي شود .

منابع‌ آلودگي هوا:
صحبت از آلودگي هوا در حقيقت گفتگويي است دربارة بسياري مواد و تركيبات كه از منابع گوناگون و بخصوص ساخته دست انسان پديد آمده و آكولوژي شيميايي اتمسفر را دگرگون نموده است.

منابع آلودگي هوا:
بطور كلي منابع الوده كنندة هوا عبارتند از منابع طبيعي و منابع غيرطبيعي يا مصنوعي با توجه به تأثيرات مثبت فعل و انفعالات عناصر طبيعي در دراز مدت مانند طوفانها – گرد و غبار صحراها – دود و خاكسترهاي آتش سوزيهاي جنگلي ، املاح موجود در جو، فعاليتهاي آشتفشاني ، شهابهاي آسماني و منابع گياهي و حيواني ، بعضي عقيده دارند كه در كوتاه مدت ، اينگونه منابع در اثر بر هم زدن تعادل ظاهري در محيط زيست، موجب آلودگي مي شوند . بدانجهت اينگونه فعل و انفعالات طبيعي را در گروه آلاينده هاي طبيعي قرار مي دهند .
منابع غيرطبيعي يا مصنوعي ، بر عكس به دست انسان بوجود آمده و آلودگيهاي ناشي از آن حاصل فعاليتهاي آدمي است . از جمله وسايل نقليه – صنايع – منابع تجاري و خانگي و …
مطالعات و اندازه گيريهاي انجام يافته بر روي غلظت آلاينده ها در نقاط مختلف شهرهاي پرترافيك نشان داده است كه در خيلي از موارد هوايي كه تنفس مي كنيم از نقطه نظر مونواكسيد كربن و هيدروكربوهاي نسوخته به مراتب از حد مجاز آلوده تر است . اگرچه صنعت و تكنولوژي ، عامل رشد اقتصادي كشورها هستند ولي آلودگي هوا نيز ره آورد آنهاست . در صورت عدم وجود عناصر آلوده كننده درصد گازهاي موجود در هواي پاك بصورت جدول زير است :
ازت ۷۸٪ هلیوم ۵پی.پی.ام
اکسیژن ۱۹٪ متان ۵.۱پی.پی.ام
بخار آب ۲٪ دی اکسید ازت ۰.۳پی.پی.ام
آرگون ۱٪ هیدروژن ۰.۲پی.پی.ام
دی اکسید کربن ۰.۳٪ گزنون ۰.۱پی.پی.ام
نئون ۱۸پی.پی.ام ازن ۰.۰۲پی.پی.ام

ولي تأثير عوالم آلوده كنندة زير مي تواند تركيب موجود را بر هم زده و با افزايش يا كاهش ميزان نسبت گازها هوا را آلوده كند .

عوامل آلودگي هوا:
صحبت از آلودگي هوا در حقيقت گفتگويي است دربارة بسياري مواد و تركيبات كه از منابع گوناگون و بخصوص ساخته دست انسان پديد آمده و اكولوژي شيميايي اتمسفر را دگرگون نموده است اين مواد بصورت جامد، مايع و گاز در هوا پراكنده مي شوند .

براي بررسي دقيق پديده آلودگي هوا بايد از مسيري كه اين مواد از ابتدا مي پيماند تا بر محيط تأثيرات منفي خود را بگذارند، املاح كافي داشت . با اين حال آلوده كننده هاي مهم هوا بدون در نظر گرفتن حالات خاص، عبارتند از مونواكسيد كربن – اكسيدهاي گوگرد – اكسيدهاي ازت – اكسيد كننده هاي فتوشيميايي – هيدروكربورها - ذرات معلق در هوا و مواد راديو اكتيو

مونواكسيد كربن: گازي است بي رنگ، بي بو و بي مزه كه قسمت اعظم آن از احتراق ناقص مواد كربن دار ايجاد مي شود . منبع اصلي توليد مونواكسيد در شهرها، وسايط نقليه موتوري است . البته فعاليتهاي صنعتي و احتراق ناقص سوخت در تأسيسات تجاري و دستگاههاي حرارتي و سوختن زباله نيز در توليد اين گاز سهيم هستند ولي ميزان توليد اين گاز از طريق اين منابع در درجات بعدي اهميت قرار دارد.

تأثيرات : ميل تركيبي هموگلوبين خون كه عامل انتقال اكسيژن به بافتهاي بدن است با مونواكسيد كربن دويست مرتبه بيشتر از ميل تركيبي آن با اكسيژن است در نتيجه وجود مقدار كمي از اين گاز و تركيب آن با هموگلوبين خون موجب كربوكسي هموگلوبين ، كه يك تركيب پايدار است مي شود . اين تركيب از مقدار هموگلوبيني كه اكسيژن را به بافتهاي بدن مي رساند مي كاهد و همچنين از جداشدن اكسيژن و هموگلوبين از يكديگر جلوگيري مي كند . ضمناَ مونواكسيد كربن در خون، فشار نسبي گاز اكسيژن را كاهش مي دهد و نيروي محركه انتشار در بافتهاي بدن را كم مي كند مجموعة اين تغييرات ، موجبات ايجاد مسموميتها و حساسيتهاي زيادي از جمله تضعيف مركز اعصاب و ايجاد مسموميت عدم تشخيص زمان – حساسيت به نور و كاهش قدرت بينايي – كاهش قوه با صره و كنترل حركات اختياري را فراهم مي آورد .

اكسيدهاي گوگرد :
از گروه اكسيدهاي گوگرد – ايندريد سولفور و (SO2) از نظر آلودگي هوا اهميت بيشتري دارد.
منابع اصلي توليد اين گاز ، فعاليت انسان ، سوختها و كانه هاي گوگرد دار مي باشند . گاز اخير در محيط مرطوب به سرعت در ذرات آب حل گرديده و توليد اسيد سولفوريك مي نمايد كه به نوبه خود ممكن است به تشكيل نمكهاي سولفاته از قبيل سولفات آمونيم بيانجامد . اسيد سولفوريك چنانكه توسط باران در آبهاي وارد گردد حيات ابزياني را كه در ph معيني قادر به ادامة زندگي هستند به خطر مي اندازد .

تأثيرات: گاز انيدريد سولفور و در غلظت هاي بسيار كم هم موجب ايجاد واكنشهايي در مغز مي گردد تنفس هوايي كه حاوي مقادير كمتر از يك واحد در ميليون (ppm) از اين گاز باشد در يك مدت ده دقيقه اي موجب افزايش ضربان قلب و سرعت حركات تنفسي مي گردد و اگر غلظت آن اندكي بيشتر شود ظرفيت جاري تنفسي را كاهش مي دهد و گلو و مجاري تنفسي خشك غلظت آن اندكي بيشتر شود ظرفيت جاري تنفسي را كاهش مي دهد و گلو و مجاري تنفسي خشك مي شوند . آزمايش خون افرادي كه تحت تأثير گاز ايندريد سولفورو قرار گرفته اند نشان مي دهد كه اين گاز سنتز DNA (عامل وراثت ) را مختل نموده و از رشد برخي از گلبولهاي سفيد خون جلوگيري مي كند و در نتيجه به حالت دفاعي بدن آسيب وارد مي سازد و گاهي نيز قادر است دگرگونيهاي توارثي به بار آورده و نحوة وراثت را تغيير دهد.

اكسيدهاي ازت:
مهمترين اكسيدهاي ازت آلوده كننده هوا، اكسيد نيتريك (NO) و دي اكسيد ازت (NO2) مي باشند كه در واكنشهاي فتوشيميايي و تشكيل اسموك (دودمه) دخالت دارند . دي اكسيد ازت موجود در جو در اثر جذب نور خورشيد به اكسيد نيتريك و اكسيژن اتمي تجزيه مي شود . اكسيژن اتمي در تركيب با مولكول اكسيژن ، گاز ازن (O3) را تشكيل مي دهد . هر گاه در محيط هيدروكربور نسوخته وجود داشته باشد (به علت اكسيداسيون ناقص هيدروكربورها ، مقادير اكسيد كربن ، تركيبات آلي اكسيژن دار ، هيدروكربورهاي اشباع نشده به اضافه هيدروكربورهاي سوخته نشده وارد هوا مي شود ) مي تواند اكسيد نيتريك را از سيستم خارج سازد . در صورتي كه هيدروكربورهاي سوخته در محيط موجود نباشند اكسيد نيتريك مي تواند مجدداَ روي ازن اثر نموده و مولكول اكسيژن و دي اكسيد ازت توليد كند .

تأثيرات: تشكيل مه در هواي سرد نزديك زمين و تركيب ذرات آن با اكسيدهاي فتوشيميايي حاصل از اكسيدهاي ازت و نيز ايجاد پديدة وارونگي (اينورژن) ، دودمه خطرناكي را ايجاد مي كنند كه در آن تركيبات آلودگيها غليظتر شده و سوزش چشم – سرفه – آبريزش چشم – خفگي – سردرد – خستگي شديد – كاهش مقاومت بدن در مقابل عفونتها و در نتيجه افزايش درصد بيماري و مرگ و مير را بدنبال دارد.

هيدروكربورها:
توليد – ذخيره و پخش مواد نفتي – فعاليتهاي صنايع پتروشيمي – استعمال حلالها – سوزاندن ضايعات و زغال چوب و همچنين تبخير و احتراق ناقص سوختها در موتور وسايط نقليه – همگي از عوامل موثر پخش هيدروكربورها در هوا مي باشند معادن زغال سنگ ، گاز طبيعي و نواحي نفت خيز نيز مقاديري از اين گاز را در هوا پخش مي كنند .
تأثيرات : اثرات مفيد هيدروكربورهاي بر انسان اغلب از طريق واكنشهاي فتوشيميايي كه مواد ثانوي آلوده ساز توليد مي كنند مي باشد . در مورد اثرات مستقيم اين تركيبات مي توان اثر تحريك كنندگي برخي نظير آلوئيدها را بر چشم و نيز خاصيت سرطان زايي تركيباتي از قبيل بنزوپيرن را ذكر نمود.

سرب نيز يكي از عناصر خطرناك هيدروكربورهاست از جمله اثرات سرب هر انسان را مي توان به موارد زير اشاره كرد : در بانوان باردار ، سرب از طريق هوا به بدن مادر راه يافته و از طريق جفت ، جنين را تحت تأثير قرار مي دهد . بر سيستم مركزي اعصاب كودكان كه در حال تكامل و رشد هستند تأثير صنفي مي گذارد . در عملكرد سيستم اعصاب، توليد خون ، ععملكرد دستگاه گوارشي و كليه ها اختلال ايجاد مي كند و در نهايت از طريق زنجيره غذايي در گياهان و جانوران تجمع يافته و در نهايت وارد بدن انسان شده و موجب آسيب رسيدن به روده ها مي شود .

ذرات معلق در هوا:
ذرات از منابع مختلف وارد هوا مي شوند كه احتراق مواد سوختي، ذوب فلزات ، كارخانجات شيميايي ، عمليات خرد كردن و ساييدن و كارخانجات توليد مصالح ساختماني از آنجمله اند .
تأثيرات: مطالعات زيست محيطي نشان داده اند كه ذرات معلق هوا در انتقال و ورود بسياري از گازهاي آلوده كننده به قسمتهاي مختلف دستگاه تنفس نقش عمده اي دارند زيرا نفوذ آنها در مجاري تنفسي به تنهايي و بدون كمك ذرات امكان پذير نيست . ضمناَ از اثرات نامطلوب ذرات و گرد و غبار در هوا، كاهش ميدان ديد قابل بررسي است كه بروز مشكلاتي در حمل و نقل زميني از آنجمله اند .

مواد راديو اكتيو:
بعد از جنگ جهاني دوم، استخراج كانه هاي مواد راديو اكتيو طبيعي ، انفجارهاي اتمي ، راكتورهاي جديد و صنعت انرژي اتمي ، مصرف مواد راديو اكتبو در كشاورزي. صنعت ، طب و ساير امور سبب آلودگي هوا با مواد راديو اكتيو گرديده است . استرنسيوم ، سزيوم ، يد ، اورانيوم، كربن ، پلوتونيوم ، فسفر ، سديم و كلسيم نمونه هايي از اين مواد راديواكتبواند . سالانه مقداري راديواكتيو نيز بطور طبيعي در اثر تشعشعات كيهاني، رادون و تورون موجود در هوا و غيره بوجود مي آيند كه ميزان و اثرات آنها در مقايسه با مواد راديواكتيو ناشي از فعاليتهاي انساني بسيار ناچيز است .

تأثيرات:
مخفي ترين و وحشتناكترين منبع آلودگي محيط ، مواد راديو اكتيو هستند كه اثرات جسماني و ژنتيكي در كليه موجودات زنده پديد مي آورند زيرا هر نوع در معرض تشعشع قرار گرفتن با اثرات سويي به ويژه در ريه ها، چشمها ، پوست و اعضا سازنده تركيبات خون همراه بوده و به دليل تكثير ناسالم، اثرات نامطلوبي در اجتماع بر جاي مي گذارند . بارزترين نمونه اين نوع الودگي را مي توان در بمباران اتمي ناكازاكي و هيدروشيماي ژاپن و حادثه نيروگاه اتمي چرنوبيل شوروي سابق مشاهده كرد با وجود اينكه از حادثه ژاپن پنجاه و هشت سال مي گذرد باز هم مردم از اثرات آن رنج مي برند و نوزادان ناقص الخلقه به دنيا مي آيند .

آلودگي آب:
از نظر مقدار و حجم، 2/97 درصد از آبهاي موجود در سيارة زمين در اقيانوسها و درياها انباشته شده اند . حجم آبهاي شيرين در جهان بسيار كم و فقط 8/2 درصد آبها است از اين ميزان نيز، مقدار زيادي به شكل يخ در يخچالهاي قطبي و كوهستاني (15/2 درصد ) و ابهاي زيرزميني (62/0 درصد) قرار دارد و تنها 0001/0 درصد از كل حجم آبهاي جهان در دسترس انسان است . اين ميزان نيز با توجه به عوامل زير در معرض آلودگي قرار دارند.
1 – ضايعات تقاضا كنندة اكسيژن :
اين ضايعات مواد آلي هستند كه بوسيلة باكتريها اكسيده شده و مبدل به دي اكسيد كربن و اب گرديده اند منابع توليد كنندة اين ضايعات مصارف محلي، صنعتي و كشاورزي مي باشند كه موجبات كمبود اكسيژن در آب را فراهم مي كنند اين خصيصه به بي . اُ . دي (B.O.D) معروف است . افزايش بي . اُ . دي نشانگر كاهش ميزان اكسيژن در آب و در نتيجه تهديد حيات آبي و اختلال در فتوسنتز در آب است .