بخشی از مقاله
چکیده
توسعه برونزای شهری و عدم توجه به توسعه درونزا، منجر به شکست سیاستهای توسعه شهرها شد . در دهههای اخیر، مکاتب مختلف به دنبال راهحل مشکلات شهری با تأکید بر توسعه درونزا بودند. بازآفرینی شهری یکی از مکاتبی میباشد که در این زمینه با مشارکت مردمی سعی در حل مسائل شهری به خصوص بافت های فرسوده شهری دارد. بنابراین هدف از انجام این پژوهش، سنجش نقش عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و فرهنگی بر مشارکت در بازآفرینی بافت فرسوده محله باباییان شهر زاهدان است.
پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی بوده که از طریق مطالعات کتابخانهای و میدانی انجام شده است. جامعه آماری مورد مطالعه، شامل کلیه ساکنان محله بابائیان شهر زاهدان می باشد. برای محاسبه حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده که با استفاده از این فرمول 315 نفر برای تکمیل پرسشنامه انتخاب شدند.
یافته های پژوهش حاکی از پایین بودن میانگین کلیه عواملی که در فوق اشاره شد - عوامل اجتماعی، اقتصادی و ... - می باشد. می توان گفت محلهی باباییان زاهدان در سطح پایینی نسبت به این عوامل قرار دارد که در این بین، عوامل فرهنگی با میانگین کلی 53/1 دارای پایین ترین میانگین و عوامل اجتماعی با میانگین 68/2 دارای بیشترین میانگین م یباشند.
همچنین، بیشترین تأثیرگذاری را بر روی مشارکت در بازآفرینی بافت فرسوده در درجه اول عوامل فرهنگی دارا می باشند که با سطح معناداری 000/0 و همبستگی 298/0 رابطه مثبت و مستقیمی با مشارکت در بازآفرینی بافت فرسوده دارد و بعد از عوامل فرهنگی، عوامل کالبدی با سطح معناداری 001/0 و همبستگی 241/0 دارای بیشترین تاثیرگذاری بر روی مشارکت در بازآفرینی بافت فرسوده می باشند.
مقدمه
شهرها در فرآیند رشد خود به مرحله ای از رشد می رسند که نیاز به تجدید کالبد و نوسازی پیدا می کنند و این مرحله از رشد شهری که به آن میتوان مرحلهی تکوین بافتهای فرسودهی شهری گفت، در واقع بخشی از محیط شهری است که قابلیت زندگی در چنین بافت هایی وجود ندارد و از آن با عنوان بافت فرسوده شهری یاد میشود. چنین بافتهایی که در اکثر شهرها وجود دارد، به دلیل شرایط نا مناسب برای زندگی، در صورت عدم برنامه ریزی صحیح به تدریج با مشکل مهاجرت ساکنان اصیل و قدیمی و ورود مهاجرانی با روحیه ی جدید و نا آگاه نسبت به شرایط موجود مواجه و باعث افزایش مشکلات برای برنامه ریزی بهینه خواهد شد
بافتهای قدیم شهر های کشور، زمانی با ساختار و کارکردی متناسب با ساکنین خود، از صلابت خاصی برخوردار بوده اند - زنوزی، 1379، . - 36 ولی از آن جایی که توسعه و گسترش شهر و بافت، به طور منفصل اتفاق می افتد و نه به صورت توسعهی درونی، در نتیجه درون شهرها فرسوده شده و شهرها از درون پوک شدهاند
در حال حاضر شهرهای ایران نیز با مسألهی بافت فرسوده درگیر شدهاند که با زندگی جدید شهری و مشخصات یک شهر مدرن ناسازگار و نا هماهنگ است. کالبد شناسی ساختاری و عملکردی این بافت ها نشان دهنده ی تجلی مشکلاتی نظیر تعارض با ساختار کلی شهر، تمرکز و تراکم جمعیت و فعالیت ها، افول اقتصادی، افول کیفیت کالبدی، کاهش ارزش محله ای و سکونتی، افول کیفیت اجتماعی، شرایط نا مطلوب زیست محیطی، دشواری های دسترسی و مشکلات ترافیکی و انحطاط کیفیت های فرهنگی و بصری بوده است
بافت های فرسودهی شهری با آن همه مشکلی که در درونشان نهفته است، می تواند در عین حال با یک برنامه ریزی بهینه و صحیح تبدیل به یک فرصت کلیدی برای حل بسیاری از مشکلات شهری به خصوص در زمینهی کمبود مسکن که در حال حاضر یکی از معضلاتی است که بسیاری از شهرهای بزرگ ما از آن رنج می برند، باشد. اما از طرف دیگر اگر توجه خاصی به این بافت ها نشود و تدابیر صحیحی در این زمینه اتخاذ نگردد، این مسأله تبدیل به معضلی خواهد شد که تبعات حاصل از آن سرتاسر شهرها را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. از طرفی تحقق عدالت اجتماعی و ایجاد و شکل گیری محیط زیستی ایمن و مطلوب برای زندگی و فعالیت شهروندان در راستای برخورداری از فرصت های برابر زندگی، از اهداف کلان سند چشم انداز ملی می باشد
در نتیجه هم اکنون مسئله ی مهم در شهرها رسیدن به توسعهی پایدار است و به منظور توسعهی پایدار شهری در محیط جغرافیایی، طرح ها و اقدامات بهسازی و نوسازی شهرها باید متناسب با ساختار اکولوژیک آن منطقه صورت گیرد
بافت های فرسوده شهریغالباً واجد اصالت اجتماعی و فرهنگی بوده و در برخی مناطق واجد ارزش های غنی معماری و شهرسازی نیز می باشند، لیکن دارای مشکلات گسترده زیربنایی و روبنائی است. از نظر اقتصادی، ظرفیت بالا جهت ایجاد کاربری های مختلف شهری از جمله مسکونی، این مناطق را بالقوه متناسب سرمایه گذاری های توسعه درونی می نماید. قریب به % 80 سطح این مناطق را خطر جدی زلزله تهدید میکند که در صورت عدم توجه به نوسازی و مقاوم سازی آن ها در آینده باید هزینه های چند برابری را صرف بازسازی این مناطق نمود و این صرف نظر از خسارات جبران ناپذیر تلفات انسانی و صدمات روحی در کنار فرصت های از دست رفته ملی است
بافت های فرسودهی شهری همواره مشکلات بسیار زیادی را برای شهر به همراه داشته است. بافت فرسوده شهر زاهدان نیز از این امر مستثنی نمی باشد، این بافت ها می توانند به مأمنی برای بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی و فرهنگی باشند که تبعات آن میتواند دامن گیر تمامی ساکنین شهر شود، علاوه بر آن شرایط طبیعی شهر زاهدان به شکلی است که امکان وقوع حوادث طبیعی از جمله - سیل، زلزله، طوفان و ... - در آن زیاد میباشد که این حوادث میتواند برای بافتهای فرسودهی شهری فاجعه آفرین باشد و بدون شک تلفات جانی و مالی بسیاری را به همراه خواهد داشت. در نتیجه با توجه به این که بافت فرسوده زاهدان وسعت و جمعیت زیادی را به خود اختصاص داده است لذا توجه و برنامه ریزی برای باز آفرینی این بافت از اهمیت بسیاری برخوردار است.
-1 مبانی نظری
در حال حاضر، استفاده بهینه از اراضی شهری به منظور حداکثر بهرهوری از منابع موجود از طریق بازآفرینی عرصه های فرسوده و نابسامان، جلوگیری از توسعه و گسترش شهرها در مناطق پیرامونی و استفاده مجدد از ساختارهای تاریخی، از محورهای اصلی و اولویتهای برنامه ریزان و سیاست گذاران شهری در کشورهای توسعه یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه است
بر اساس ویژگیهای اصلی بافتهای فرسوده شهری میتوان شاخصهایی را برای سنجش میزان فرسودگی بافت های فرسوده شهری تدوین کرد. شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، سه ویژگی - نفوذ-ناپذیری، ناپایداری و ریزدانگی - را مبنای شناسایی بافت های فرسوده شهری تعیین کرده است
امروزه، بخش چشمگیری از بافتهای ساختمانی شهرها دچار فرسودگی شده و با توجه به معماریسنّتی که در این بافتها به کار رفته است، به سادگی تشخیص داده میشوند. به طور کلی مجموعه ای از فرایندهای گوناگون، موجب بروز فرسودگی و نیز ضعف و ناکارآمدی این بافتها شده است و نمیتوان تنها یک یا چند عامل مختصر را برای آن ذکر کرد - شکل . - 1 بدیهی است که در هر نوع سازهای، به مرور زمان فرسودگی اثر خود را نمایان میکند.
