دانلود مقاله تعریف ادبیات

بخشی از مقاله

این مقاله بدلیل داشتن  جداول متعدد به هم ریخته است

تعریف ادبیات

گذشته : مجموعه آثار مکتوب و بر جامانده
حال : شعر و نثر داستانی و نمایشی و نوشته های ادبی و شاعرانه
تعریف مکتب یا سبک ادبی : ابتکار در زبان و معانی و شیوه ی بیان
تعریف ادبیات مردمی فارسی : ادبیات عرفانی که با زندگی و فرهنگ مردم پیوند دارد .
درس اول
خط تصویری : کشیدن تصویر چیزها به دور از ظرافت برای انتقال مفهوم
مراحل خط ... خط تصویری .... علامت نویسی .... منفی نگاری .... الفبایی
اولین بار الفبا .... فنیقی ها : سه هزار سال قبل از میلاد
الفبا در ایران = چند صد سال قبل از میلاد ..... مارها .... به تقلید از فنیقی ها
( انواع خط )‌
دوره رواج تعداد
حروف جهت نوشتن علا نامگذاری
میخی

اوستایی
پهلوی باستان و هخامنشینان

اواخر ساسانی
اشکانیو ساسانی 36

44
22 چپ به راست

راست به چپ
راست به چپ چون شکل حروف و وسیله نوشتن آن شبیه میخ است
خط نوشتن کتاب مذهبی اوستا
از ریشه پرثو = پهلو
از نام قوم اشکانی گرفته شده

بخش های اوستا : یسنا – یشتها – ویسپرد – وندیداد –خرده اوستا حاوی مناجاتها و ستایشها
تعریف زبان فارسی : زبان ایران پیش از اسلام

مراحل زبان
1- فارسی باستان : در زمان هخامنشی – نوشتن فرمانها و نامه های شاهان
شرقی شمالی
2- فارسی میانه : جنوبی
غربی شمالی : پهلوانیک
جنوبی : پارسی میانه
3-فارسی نو تحول فارسی از اسلام با تأثیر از زبان و دستور عربی
پیوستگی دوره سامانی با دوران اسلامی :
مهم ترین نوشته ها به فارسی میانه : خدای نامه

تأثیر خدای نامه
1- نوشتن سیرالملوک
2- شاهنامه ها شاهنامه منثور عبدالرزاق توسی منبع شاهنامه فردوسی
3- تاریخ نویسی
4- نوشتن کتابهای اخلاقی و آموزشی ، قابوسنامه – بحر الفواید – نصیحه الملوک – اخلاق ناصری
5- ادبیات داستانی : هزار افسان منشا هزار ویک شب – خسرو شیرین – هفت پیکر
تقسیم بندی دوره های تاریخ ادبیات بر اساس : شاخص های ادبی است .
شاخص های ادبی کسانی هستند که :
1-ویژگی های آثار ادبی گذشته بطور مستقل و کامل در آثار آنهاست .

2- به دلیل درک درست از مقتضیات اجتماعی و فرهنگی و .... به خلق آثار می پردازند .
3- در روزگار خود و بعد از خود مورد احترام یا بغض یا تقلید قرار می گیرند .
علت عدم هماهنگی دوره های ادبی با تقسیمات سیاسی و اجتماعی و جغرافیایی :
- سلسله های تاریخی و حوادث سیاسی فقط سیر تحول یک دوره تا دوره دیگر را کند یا تند می کند و با دوره های ادبی ارتباط مستقیم ندارند .
عصر پیش از رودکی
اوضاع سیاسی و اجتماعی
1- شکست ساسانیان از اعراب در جنگ فتح الفتوح (نهاوند) به دلیل نابسامانی اقتصادی و اجتماعی
2- دو قرن کشمکش مداوم در ایران
3-جنگ ایرانیان مخالف : به آفرید – المقفع – ابومسلم خراسانی
4-علاقه ایرنیان به یادگیری زبان عربی
5-تشکیل حکومتهای و نیمه مستقل و سامانی در شرق و شمال شرق
( درس دوم ) : پیشگامی ایرانیان
تأثیر اسلام بر ایرانیان به دلیل - فرهنگ نیرومند

- اندیشه استوار
- سیبویه فارسی : بزرگترین عالم علم نحو
- اخفش : شاگرد سیبویه و خلیل بن امر = واضع علم عروض (صاحب تحسین کتاب لغت فارسی )
علل تأثیر ایرانیان در نشر علوم انسانی
1-راه یافتن ایرانیان به دستگاه حکومت به ویژه در عصر عباسی
2- آشنایی قبلی ایرانیان با مسائل دینی و برخورد مذاهب و معتقدات عامل توجه مسلمانان به دانش های روزگار شد .
3-ترجمه علوم مختلف در فرهنگ ایران به زبان عربی باعث روحیه علمی مناسب با فرهنگ اسلامی شد .
(شعوبیه)

- به دلیل سیاست سخت گیرانه بنی امیه نسبت به ایرانیان ، آنها را بنده و فرودست می دانستند .
- چون اعراب زیر بار نرفتند ایرانیان مسأله برتری عجم بر عرب را مطرح کردند.
و در آثار خود به تحقیر اعراب پرداختند و همین گروه به شعوبیه معروف شدند .
در مخالفت با بنی امیه :‌
1- مختار ثقفی در سال 65 در کوفه – به خونخواهی حسین بن علی (ع) بر ضد امویان
2-ابومسلم خراسانی 129- برانداختن امویان و حکومت عباسیان
فارسی نو : (دری)

- کلمه دری = منسوب به در
- در اصطلاح : زبان دولتی دستگاه ساسانی
- دنباله پهلوی ساسانی و پهلوی اشکانی - ابندا در ایران رایج بوده
- بعد از اسلام در حکومتهای مستقل و نیمه مستقل خراسان و ماوراء النهر رسمیت یافت
- در امور اداری دربار و نوشتن آثار ادبی به کار می رفت
-پیش از رسمی شدن خط عربی بجای پهلوی در کتابهای اسلامی اشعار و جمله ها و ضرب المثل هایی از زبان دری با خط عربی است .

خط عربی
- قدیمی ترین کتاب به خط فارسی = الانبیه عن حقایق الادویه = اسدی توسی = 447 سال = در زمینه پزشکی
نخستین سخن سرایان فارسی
زمان پیدایش شعر در بین اقوام عالم از زمانی آغاز شد که انسان توانست شور و هیجان درونی خود را با کلام خیال انگیز و مؤثر بیان کند .
-شعر فارسی = به تقلید از عربی
-رواج شعر به شیوه عروضی = نیمه اول قرن 3
- تحسین تذکره نویسان = ابوحفص سغری – عباس مروزی
- اولین شعر عروضی به زبان دری = دوره طاهریان حنظله بادغیسی
- طبق تاریخ سیستان : اولین شار پارسی گوی = محمد بن وصیف سیستانی
- سال 251 : نقطه عطف زبان فارسی و شروع شعر فارسی
-شاعران معاصر عمرولیث فیروز مشرقی – ابوسلیک گرگانی
عصر رودکی : دوره تغزل و خرد آزمایی

از نظر سیاسی = دوره اوج و اعتلای حکومت ساسانی در ماوراء النهر و خراسان = 100 سال طول کشید .
مرکز فرهنگی و ادبی : بخارا

ویژگیهای شعر این عصر :
1- گسترش شعر دری با تمام ویژگی های زبانی و مضمونی
2- تشویق و حمایت سامانیان از شعر و شاعران و کثرت شاعران
3-طرز شاعری : سادگی لفظ و آسانی معنی
4- توجه به بیرون و واقعیات حیات فقط در زمینه تعالیم کلی اخلاقی
5- موضوع شعر : وصف و ستایش و اندرز و معانی و رباعی

6- قالب شعری : قصیده و غزل و قطعه و رباعی
7- محور فکری خود و تکیه بر دانش و فضیلت
( درس سوم ) : شهید بلخی : خردمندی اندوهگین
معاصر با : امیر نصربن احمد سامانی و ابوعبدا... جیهانی
پیش از فردوسی = عنوان شاعر خرد گرفت

دانش شهیر افزون – خطش نیکو – آشنایی با فلسفه و کلام
ویژگی حیات علمی : مناظره و مباحثه با محمد بن زکریای رازی
ویژگی شعر : لطف طبع و ذوق شاعری با چاشنی فکر و فلسفه
رودکی شاعر و خرد آزمایی :

نام : ابوعبدا... تخلص : رودکی = چون محل تولدش روستای رودک سمرقند بوده است – در هشت سالگی حافظ قرآن
از حمایت : نصربن احمد و بلعمی وزیر سامانی برخوردار بود .
شعر (بوی جوی مولیان ) = به مناسبت دورشدن امیر از بخارا و تنگ دلی همراهان برای بازگشت او سرود
عنصری : غزل (رودکی وار) را نیکو می دانست .
ناصرخسرو به او = شاعر تیره چشم روشن بین لقب داد .
آثار : 1- صد دفتر : که فقط هزار بیت ان باقی مانده است .

2-مثنوی : کلیله و دمنه
3-منظومه سندباد نامه
قالب : قصیده – غزل قطعه – رباعی
سبک رودکی : خراسانی یا ترکستانی با ویژگی سادگی در عین حال متانت و استحکام و قصیده : (پیری و جوانی ) بر همین سبک

ویژگی شعر او :
1- تخیل : نیرومند
2- زبان : ساده و روان
3- توصیف همراه قدرت خیال و خواننده را به طبیعت نزدیک می کند
4- القاب : پدر شعر فارسی و سلطان شاعران = چون شعر را به کمال نسبی نزدیک کرد .
5- آمیختن زهد و اندرز و شور و شادی و شک و یقین
6-بردباری در مقابل غم و اندوه روزگار

درس چهار م : بوشکور بلخی : شیفته دانایی
قرن : 4 رودکی بوشکور فردوسی
پیری کودکی پیری جوانی
تأثیر از فکر وزبان هر دو
تنها اثر او = مثنوی : آخرین نامه = اندرز و حکمت
کسایی : پرچمدار ادبیات شیعه

تولد :‌دوازده سال بعد از مرگ رودکی = قرن 4
از نظر سیاسی : اواخر سامانی و اوایل غزنویان – ابتدا به مدح پادشاهان پرداخت اما پشیمان شد .
مذهب : شیعه دوازده امامی رودکی کسایی ناصرخسرو
پیرو پیشرو
کسایی رودکی را استاد شاعران جهان نامیده
صاحب نخستین قصیده و مرثیه پیشگام قوامی رازی = قرن 6
محتشم کاشانی = قرن 10
نخستین سوگنامه مذهبی فارسی : کسایی : در موضوع کربلا
لقب او =نقاش چیره دست طبیعت به دلیل وصف های جاندار و روشن از طبیعت
عصر فردوسی : ذدوره حماسه ملی و خرد آرمانی
طول دوره : نیمه قرن 4 تا نیمه قرن 5

از نظر تاریخی : اوج حاکمیت سامانیان
عصر اندیشه استقلال ملی ایران
- تأکید امرای ساسانی به تألیف با زبان فارسی دری و گردآوری تاریخ و روایات
-تشویق شاعران و نویسندگان در ماوراءالنهر و خراسان
- تحسین اثر مستقل نثر فارسی = شاهنامه منثور ابو منصور عبدالرزاق توسی
ویژگی کلی شعر در این عصر :‌ سنت های پایه گذاری شده در این عصر :
1- استحکام قالب و معنی 1- سنت داستان پردازی
2- تنوع اوزان و قالب 2- منظومه سرایی اخلاقی
3- گوناگونی مضامین 3- نظم حماسه های ملی

4- فراوانی شاعران
خصوصیات بارز شعر این دوره محور فکری شعر این دوره
1- نزدیکی به طبیعت 1- عشق به حقیقت
2- آمیختگی با موسیقی 2- برتری خیر بر شر
3- داشتن رنگ ملی 3- بهروزی قوم ایرانی
4- مایه های حکمی و اخلاقی و فقدان مایه های عرفان
تکیه اصلی اعتبار بخشیدن به زبان فارسی

مراکز فرهنگی : غزنه – توس
درس پنجم : نثر فارسی در عصر فردوسی :
1- شاهنامه ابومنصوری = تحسین کتاب نثر فارسی بطور مستقل
به دستور ابومنصور عبدالرزاق توسی = با موضوع ک تاریخ گذشته ایران
اصل کتاب از بین رفته : فقط مقدمه آن : پانزده صفحه به دست ما رسیده است .
قبل از این شاهنامه = شاهنامه ابوالمؤید بلخی : که کلاً از بین رفته
2-ترجمه تفسیر طبری : تفسیر قرآن – اصل آن = عربی = در قرن 3 محمد بن جریر طبری به فارسی به دستور منصور بن نوح سامانی به وسیله عده ای از علمای ماوراء النهر - نثر = ساده – لغات تازی کم – نقطه آغاز

نثر دینی فارسی

3- تاریخ بلعمی : قرن 3 از ابوعلی بلعمی وزیر منصور سامانی = ترجمه به فارسی - اصل آن : تاریخ مفصل از محمد بن جریر طبری به عربی
بلعمی در ترجمه کتاب مطالبی به ان افزوده و مطالبی را حذف کرد و این اثر تبدیل به اثر جدیدی شد .
- از متون تاریخی مهم عصر سامانی
4- الابنیه عن حقایق الادویه : آغاز نثر علمی از ابومنصور موفق هروی
موضوع : خواص گیاهان و داروها در عصر منصور بن نوح سامانی
5- هدایه المعلمین فی الطب : از ابوبکر اخوینی بخارایی
با موضوع : درمان بیماری ها - ویژگی آن: برای بسیاری از اصطلاحات علمی واژه های مناسب فارسی به کار رفته .
6- حدود العالم من امشرق الی المغرب : مؤلف مشخص نیست – تحسین کتاب جغرافی به زبان فارسی
نثر : ساده و روان – موضوع : جغرافیای عمومی به ویژه سرزمین های اسلامی
ویژگی : در بردارنده اطلاعات دقیق و کم نظیر

درس 6 : دقیقی : احیای حماسه ملی
نام : ابومنصور به شیوه : رودکی
بعد از مسعودی مروزی : اولین کسی که به نظم داستانهای ملی ایران پرداخت – پیشوای فردوسی در نظم داستان ملی - مدح امرای چغانی و سامانی – کیش : زردتشتی – نظم شاهنامه منثور = به فرمان نوح بن منصور سامانی – آثار : قصیده – غزل – قطعه
- در مدح و غزل : روشی استوار – در ضمن قصیده : پندگویی و راهنمایی آدمیان و دعوت ممدوح به دلیری و سخاوت
- بیان زیبایی های طبیعت
- مهم ترین اثر او : گشتاسب نامه : در استواری . کمال فنی به شاهنامه نمی رسد .
فردوسی : خداوند حماسه و خرد

نام : ابوالقاسم - تولد : 329 یا 330 : قرن 4 – همزمانی کودکی فردوسی با پیری رودکی از نجیب زادگان و دهقانان توس و دل بسته به سنت و فرهنگ ایرانی در روایات تاریخی – در 58 سالگی 2 ثلث کتاب را نوشت .
علت تقدیم شاهنامه به محمود غزنوی و اهداف از این کار :
1- با استفاده از نام محمود و نسخه برداری کتاب را از حوادث حفظ کند .
2-بهره مندی از پاداش و تشویق سلطان برای رفاه زندگی
علل قبول نشدن شاهنامه از طرف محمود غزنوی
1- شاهنامه ایرانی بود و محمود غزنوی ترک
2-فردوسی شیعه مذهب و محمود غزنوی سنی متعصب
3-فردوسی وزیر غزنوی یعنی ابوالعباس اسفراین را مدح و کتاب را به تشویق او به محمود عرضه کرد اما در آن زمان اسفراینی برکنار شده بود .

4- در شاهنامه چنانچه محمود توقع داشت از او ستایش نشده بود .
5- حسادت حاسدان
سال شروع نظم شاهنامه : 370 مدت نظم : 25 تا 30 سال

معرفی شاهنامه :
1- مجموعه تاریخ و فرهنگ قوم ایرانی
2- زبان فخیم و آراسته فردوسی در این اثر
3-جان و شور و اشتیاق این اثر را زنده و پویا کرده
4- شاهنامه عبارت است از همه تاریخ و فرهنگ ایران

علل توفیق شاهنامه
1- محتویات(عبرتو حکمت و آزادگی)
2- ایمان پاک و اخلاص و صمیمیت
محتویات شاهنامه
1- وقایع و رویدادها
2-اندیشه ها و معانی اجتماعی و فرهنگی .....
3- ستایش پروردگار و پیامبران و خرد
4- پنجاه پادشاهی از کیومرث(اولین پادشاه) تا یزدگرد سوم (آخرین پادشاه ساسانی)

وقایع شاهنامه
1- دره نخستین و اساطیری : آغاز تمدن بشری
2- دوره پهلوانی (حماسی) : پیدا شدن سام وزال و رستم در عصر کیکاوس و کیخسرو – طولانی تر ین بخش شاهنامه به دلیل جنگ ایران و توران و پهلوانان
3- دوره تاریخی :‌روی کار آمدن بهمن و حوادث اسکندر
عمده ترین بخش آن اردشیر ،‌بهرام گور و خسرو و انوشیروان
شاهکار هنری فردوسی ملاحظات نغز در پایان داستانها و جنگها
شایستگی های ادبی شاهنامه
1- زیبایهای ادبی و زبان و بیان

2-انواع شعر : قصیده ، غزل و قطعه و .... مدح و توصیف
3- علاقه به داستانهای ملی
4-بحر متقارب و قالب مثنوی
5-مجموعه ادبیات : شصت هزار بیت
6- تعداد ابیات سست = 500 بیت
7- لغت عربی = 800 بیت
8- آمیختن مفاهیم اسلامی – قرآنی – اخلاقی با قهرمانی و پهلوانی

9-چیره دستی در توصیف صحنه های رزم با تشبیه
10 توصیف طبیعت
اسدی :(ادامه سنت خراسان در آذربایجان )
قرن 4 و 5 – تولد او همزمان با پایان نظم شاهنامه
مهاجرت از خراسان به آذربایجان به دلیل وضع نابسامان خراسان در دوره انتقال قدرت از غزنویان به سلجوقیان
1- منثور لغت فرس : اولین لغت نامه فارسی = قدیم ترین کتاب لغت = 1200 لغت
2- منظوم 1- مناظرات : 4 یا 5 قصیده هر کدام در موضوع خاص
شعری که در آن دو طرف سخن امتیازات خود را برمی شمرند و
سعی می کنند خود را ترجیح می دهند
2-گرشاسب نامه = داستان منظوم کامل حماسی=9 هزار بیت

موضوع : سرگذشت گرشاسب پهلوان سیستانی و دنیای بزرگ رستم
تفاوت گرشاسب نامه و شاهنامه
آمیختگی گرشاسب نامه با پاره ای افسانه های خرافی به شگفتی دریاها و جزایر هندوستان

شعر اسدی
1- عبرت و موعظه 2- طرح اندیشه های اخلاقی
3- چاشنی اندرز و حکمت 4- شعر و استوار و لطیف و اصیل و کهن
5- حس دینی و علاقه به مبانی اسلام

عصر عنصری
- قدرت یافتن غزنویان و انتقال پایتخت ادبی از بخارا به غزنه
- رقابت محمود غزنوی با سامانیان در شاعر پروری
-امیر الشعرا یا ملک الشعرا :شاعری است با شعر برتر و مهارت تمام تر در دربار
-وظیفه ملک الشعرا :‌رابطه بین شاعران و پادشاه که در صورت تأیید او شاعر شعر خود را در حضور شاه می خواند
-مشهورترین ملک الشعرای دربار غزنه = عنصری بلخی
- جایگزینی ستایشگری و تاریخ بجای حماسه

زبان شعر
1- استواری و استحکام 2- افزایش لغات عربی
3- توجه شاعران به پسند و سلیقه ممدوحان بجای تجربه و اندیشه خود
4- تنوع معانی و مضامین از عصر سامانیان کم تر و زبان و بیان شعر پخته تر و متکامل تر
درس هفتم : فرخی : روستا زاده ای کامروا
- پسر جولوغ سیستانی از غلامان (امیر خلف بانو) : آخرین امیر صفاری
-قصیده با کاروان حله بر خواجه عیداسعد وزیر چغانی خواند اما باور نکرد
- قصیده در وصف داغگاه مورد توجه امیر قرار گرفت و چهل کره اسب به او پاداش داد
- در خدمت سلطان محمود و مسعود غزنوی
- زندگی مادی او مرفه – خوشگذران – کام جو – ستایشگری

فکر و شعر فرخی
- دیوان شعر – چند هزار بیت – مجموعه قصیده – ترکیب بند و غزل – قطعه و رباعی
- قصاید او = در دربار غزنوی – مدح سلاطین امرا و وزرا
-در قصاید : ابتدا جلوه های طبیعت را وصف کرده بعد به مدح ممدوح پرداخته
- قطعات اخلاقی و آموزنده
عنصری : ستایشگری که تاریخ را بجای حماسه می نشاند
قرن : 4 – در بلخ زاده شد – پدرش بازرگان و خودش هم بعد از مرگ پدر ابتدا بازرگان اما بعد از دزدیده شدن اموال به شعر و تحصیل پرداخت .
توسط: امیر سفر برادر محمود غزنوی به دربار معرفی شد .
علل تقرب او در نزد محمود که ملک الشعرا شد

پیشه و شغل او
معرف او (امیر سفر )‌
آشنایی به علم وادب
ویژگیهای شعر او
1- قسمت عمده شعر او : در ستایش محمود و مسعود غزنوی و ذکر اوصاف و فتوحات آنها
2- بزرگترین قصیده سرای فارسی = به دلیل توانایی او در فنون شاعری و به کار گیری الفاظ و معانی بلند
3- امتیاز عنصری نسبت به شاعران پیش = علاوه بر فنون شعر – بهره مندی از ارزش های زمان – به کارگیری اصطلاحات حکمت و فلسفه و منطق
4- قصاید او : پربار و استوار – الهام از منطق و برهان – بیشتر وصف و قصایدی بی مقدمه
5- قطعات : حکمت امیز
6- قصیده – غزل و رباعی
7- مثنوی وامق و عذرا داستان یونانی پانصد بیت آن باقی مانده
8- مثنویهای شادبهر و عین احیات – سرخ بت و خنگ بت- نشانه رواج داستان سرایی در قرن 5
منوچهری :( شاعر شادمانی و طبیعت )

نام : احمد بن قوص
همراه کاروانی در جوانی به خدمت منوچهر بن قابوس زیاری : حاکم گرگان و طبرستان علت تخلص منوچهری
قصیده لغزشمع برای جلب حمایت عنصری و ستایش او
شیوه شاعری = رنگارنگی تشبیهات در وصف طبیعت و گل و گیاه و ... در واقع تصویر خاطرات او در گرگان و طبرستان
علل دشواری شعر او
1- عربی دانی
2- دانش های زمان نحو و طب و نجوم و موسیقی
3- به کار بردن اصطلاحات خاص آن علوم

بنیان گذار : قالب مسمط = قالبی با چند بند و هر بند 4 تا 8 مصرع هم وزن و مقفا که آخرین مصرع در هر بند با مصرع های آخر بندهای دیگر هم قافیه اند .
موضوع : وصف خمریه – ستایش – همراه تشبیهات زیبا و خیال انگیز
معزی = ( ادامه سنت ستایشگری)
- مجحمد بن عبدالملک معزی نیشابوری = از شاعران ستایشگر
- آخرین افراد خوش اقبال به شیوه شاعران دربار غزنه - از نیشابور
- پدرش = عبدالملک برهانی در دربار الب ارسلان سلجوقی = مقام امیر الشعرا
- بعد از پدر به خدمت سلطان درآمد – لقب (معزی) را از لقب سلطان معزالدین گرفت .
- علت توجه ملکشاه به او رباعی معزی در خصوص دیدن هلال ماه برای سلطان - بعد از ملکشاه به خدمت سنجر سلجوقی

شیوه شاعری معزی :
- شاعری مقلد و فاقد ابتکار
- قصاید او به شیوه منوچهری است
-تأ ثیر فرخی و عنصری در شعر او
- کار اصلی او = قصیده سرایی با مضمون مدح و وصف

- زبان غزل : ساده
عصر ناصر خسرو = دوران 1- شعر مکتبی
2- شکوفایی فرهنگ اسلامی
3- شکوفایی فرهنگ اسلامی
تغییر و تحولات فکری در عصر ناصرخسرو :‌
1- تجربه های تازه از برخورد عقاید و آرای کلامی
2- فرقه های عقل گرا پنهانی با سلاح اندیشه و دانش به فعالیت علیه مخالفان پرداختند

3- تشکیل حکومتهای شیعه آل بویه و زیاریان و دیلمیان در شمال ایران
4- تشکیل حکومت فاطمیان (هفت امامی) در مصر و شام و گسترش حکومت سیاسی آن به مرکز ایران و خراسان
5- خروج و گسترش زبان فارسی از خراسان به داخل فلات ایران و آذربایجان
6- پیدایش عرفان اسلامی همراه تعالیم قرآنی (تصوف)‌ با شیوه وصول به حقیقت
- خواجه نظام الملک بدست اسماعلیان کشته شد .
عرفان = در نیمه قرن پنجم (عصر ناصرخسرو‌)‌پدید آمد .

- تعریف عرفان = رسیدن به حق بر اساس ریاضت و پاکدامنی و دوری از مادیات و پرهیز از دنیا داری
- عرفان اسلامی :منشأ قرآنی
- تمایلات عارفانه : ابتدا در بین النهرین
در سده های نخستین اسلامی = ایرانیان عرفان را در خراسان پرورش دادند بعد به نواحی دیگر حتی خلافت بغداد - بیشتر عرفان علمی بوده و به نثر اصول عارفانه از طریق درس و بحث و کتاب اعتقاد نداشتند .
عارفان دوره های قبل : با یزید بسطامی – حسین بن منصور حلاج
نخستین عارف این دوره: ناصرخسرو بعد : ابو سعید ابواخیر
- محمد بن منور : اسرار التوحید

- بابا طاهر عریان در مان طغرل سلجوقی
- مجموعه سخنان کوتاه به عربی نشانگر عقاید اوست
- مقداری دو بیتی یا ترانه : ‌به لهجه محلی لری لطافت بیان و اعتقاد خاص وی
درس هشتم : ناصرخسرو قبادیانی = شعر مکتبی
محل تولد : قبادیان بلخ – کودکی او = اوج حکومت غزنویان = محمد و مسعود غزنوی – در هفت سالگی او = قحطی خراسان – 87 سال سن داشت
در جوانی : دارای دانش و کمالات – حافظ قرآن – دبیری

دوران زندگی ناصرخسرو
- از کودکی تا 40 سالگی = مدح سلاطین و کامجویی و خوشگذرانی
- از 40 سالگی به بعد = انقلاب درونی : به دلیل آشنایی با عقاید حکمای ملل مختلف
پیرو = فاطمیان مصر از طرف آنها = لقب حجت خراسان گرفت
آثار = دیوان – سفرنامه – خوان اخوان – زاد المسافرین – جامع الحکمتین
موارد خط کشی جز آثار کلامی

فکرو شعر
1- تحسین کسی که شعر را در خدمت فکر اخلاقی و اجتماعی گرفت
2- مدح و وصف خیلی کم 3- هماهنگی سبک و اندیشه
4- بی آرایش بدون کلام 5- آشنایی با دانش زمان
عصر بیهقی : بلاغت طبیعی فارسی
1- خاستگاه نثر فارسی = خراسان و ماوراءالنهر بعد ایران – طبرستان – آذربایجان
2- نثر فارسی = آمیختگی با زبان فارسی و عربی + لهجه ها و گویش های محلی تغییر و تحول در نثر یعنی دور شدن از سادگی اولیه و آمیختگی با واژه ها و تعبیرات عربی
3- ورود آرایش های نظمی وتوصیفات ادبی در کتابها

4- آغاز نثر صوفیانه در این دوره
5- استفاده از امکانات شعر در نثر مثل :
آهنگ و قافیه پردازی (مسجع)
بکارگیری اشعار بای تزیین کلام
نزدیک شدن نثر به شعر
در س 9 : نثر علمی دانشنامه علایی

التفهیم
1- دانشنامه علایی یا حکمت علایی : از ابوعلی سینا به خواهش : علاءالدوله کاکویه -
اهمیت آن 1- دوره کامل فلسفه و طبیعیات و منطق
2- دارای اصطلاحات خاص فلسفی و منطقی
2- التفهیم : از ابوریحان بیرونی به خواهش ریحانه دختر حسین خوارزمی
اولین و مهم تریم اثر در علم نجوم و هندسه و حساب

نثر اخلاقی و تعلیمی
1- قابوسنامه : عنصرالمعالی – از خاندان زیاری شمال ایران – در 63 سالگی نوشت 44 باب – حکایت و تمثیل اخلاقی
موضوع : آموزش راه و رسم زندگی به فرزندش گیلانشاه
2- سیاستنامه : خواجه نظام الملک – به دستور ملکشاه نوشته شد ابتدا 29 باب = بعد 50 باب – در اواخر عمر فردوسی در نوغان توس
نام دیگر = سیر الملوک = موضوع = راه و رسم پادشاهی و آیین مملکت داری – از متون مهم و تاریخی قرن پنجم نثر ساده و محکم ادبی
دروان زندگی اهل علم و فضل = 30 سال
سیاستمدار : در دربار الب ارسلان و ملکشاه

تاریخ سیستانی
نثر تاریخی تاریخ بیهقی
سفرنامه ناصرخسرو
1- تاریخ سیستان (از متون مهم تاریخی و ادبی) = مؤلف مشخص نیست =شامل دو بخش :
بخش اول : تاریخ سرزمین سیستان : از اول تا 445 – به شیوه ی بلعمی – ساده و روان – موضوع : جزئیات سرزمین سیستان
بخش دوم : از حوادث 445 تا 725
2- تاریخ بیهقی : از ابوالفضل بیهقی (دبیر رسایل سلاطین نمونه)
موضوع مسائل قومی و ملی و جانبدار ترکان و حکومت آن
تمام حوادث غزنویان از حکومت سبکتکین تا ابراهیم 30 جلد

نام دیگر :‌ تاریخ مسعودی = چون بخشی از این کتاب که باقی مانده مربوط به روزگار حکومت سلطان مسعود و غلبه آل سلجوق است .
مجموعه اطلاعات جزئی و تاریخی وقایعی که خودش مشارکت داشته
وقایعی که از افراد مطمئن نقل شد
- بیهقی هم مورخ امین هم نویسنده ای توانا است .
این عوامل کتاب را به صورت داستانی گیرا و دلچسب کرده است :

قدرت نویسندگی
توانایی در زبان فارسی
امانتداری در جزئیات پیوند وقایع
وظیفه شناسی
انعکاس بلاغت طبیعی زبان فارسی زبان آوری
ایمان به کار
تاریخ بیهقی شبیه به شاهنامه