بخشی از مقاله
چکیده
هنگام بحثاز ادبیّات عثمانیکه، یکی از مهمّترین دورههای تاریخ ادبیّات ترکیّه را شکل میدهد، نخستین مطلبی که به ذهن متبادر میشود،اهمّیّت و جایگاهادبیّات ایران دردوره ادبی مذکور استمعمولاً.ادبیّات هر دو کشور بازتابی از تمدن مشترک اسلامی است، این امرموجب گردیدکه منبع اصلی ادبیّات عثمانی برگرفته از ادبیّات فارسی باشد زیراسنّت ادبی ایران برای سنّت ادبی عثمانی بعنوان یک مدل پذیرفته شده بود، به همین دلیل نخستین شعرهایی که در دوره ادبی عثمانی سروده شده، ترجمه یا نظیرهگویی آثار شاعران ایرانی است. باید متذکر شد این تأثیر پذیری صرفاً به این دوره محدود نگردید و در دورههای بعد نیز ادامه یافت و این امر در دورانمتأخّر نیز مشهود است.
در این مقاله برآنیم که از دوره آخر عثمانی از میان شاعران، ابراهیم راشد را کهاز ادبیّات فارسیبسیار اثرپذیرفته و در زمینه نظیرهگویی و الهام گرفتن از شاعران ایرانی اشعار زیبایی را سروده است، بررسی کنیم تا میزان ابیاتی را که معطوف به شاعران ایرانی است و نیز نام شاعران ایرانیای که مطمح نظر شاعر عثمانی است ، مشخّص کنیم.
آنچه که از این پژوهش برمیآید این است که ابراهیم راشد با آثار شاعران مشهور ایرانی ازجمله: حافظ، صائب، کلیم کاشانی، بیدل دهلوی آشنایی داشته و در سرودن اشعار خود غالباً اشعار این شاعران را نصب العین خود کرده و به آنها تأسّی جسته است.
واژگان کلیدی: ادبیات تطبیقی، ادبیات عثمانی، ابراهیم راشد، ادبیات ایران، حافظ، صائب.
-1 زندگینامه شاعر ابراهیم راشد
ابراهیم راشد یکی از شاعران عثمانی قرن نوزدهم میلادیست. او پسر یکی ازکارمندان دولتی بهنام نعمان بود. اودرسال - 1227 هجری قمری - که مصادف است با تاریخ - 1812 میلادی - در استانبول به دنیا آمد. اسم مادرشبا توجّه به یک قطعه تاریخی که در دیوانش وجود دارد، نصیبه خانم است . او به تحصیلات خود در مکتب "مخرج اقلام" ادامه داد . این مکتب برای تربیت کردن مأموران مطلع دولتی در تاریخ - 1278 هجری قمری 1862 / میلادی - تأسیس گردیده ودر تاریخ - 1876/1293 - بسته شده است . استاد زبان فارسیش خواجه عینتابی است . استاد مذکور به موزون بودن کلامش و منظومههای تاریخیش مشهور است، از میان این آثار، میتوان به» دیوانچه آثار عشق« اشاره کرد. ابراهیم راشد با کمک و حمایت استادش به شغل دولتی قدم نهاد. او بامهمّترین رجال دولتی زمان خود دیدار کرد وبا آنها آشنایی داشت. وی در زندگی خود در ادارات مختلف دولتی مشغول به کار بوده است.
ابراهیم راشد در تاریخ 1310ه0ق 1892/م - به دار بقا ارتحال یافت و در قبرستان »مرکز افندی« مدفون گردید.
علاوه بر شعرای ایرانی که ابراهیم راشد از آنها تأثیر پذیرفته ، وی از شاعران هموطن خود یعنی شاعران عثمانی نیز الهام گرفته است به گونهای که این شاعران در شکل گیری شخصیت این شاعر دخیل هستند. از جمله این شاعرانند:
شاعر حشمت افندی؛ شاعر خواجه عینی ،شاعر فهمی ، شاعر عرفان پاشا، شاعر عزت ملا، شاعر محمود ندیم پاشا، شاعر مونیف ، شاعر نبی، شاعر ندیم ، شاعر نرگسی، شاعر نشأت، ئشاعر ثابت، شاعر ویسی و شاعر زیور پاشا.
از شاعران فارسی زبان ایرانی که بر ذهن و زبان ابراهیم راشد اثرگذار بودهاند و تأثیر این شاعران را می توان از لابه لای اشعار یا از فحوای ابیات یا تضمین هایی که این شاعر از آنان داشته است، پی برد. از جمله این شاعران است: نظامی گنجوی،کمال الدین اصفهانی، سعدی، قاسم مشهدی، صائب تبریزی، شوکت، طغرائی، عرفی شیرازی و... راشد نامهای برخی از این شاعران را بعضاً بهوسیله دیوانهایشان ذکر نموده ویا باشعار آنها نظیرهها ویا مخمس ها نوشته است.
در این مقاله چگونگی تأثیر شعرای ایرانی مذکور، در دیوان ابراهیم راشد بررسی خواهد شد .
-2 معروفترین شاعرانی که در این دیوان بهآنها با صراحت یا ضمنی اشاره شده است
2-1حافظ شیرازی
راشد در دیوان خویش در سه بیت خود از حافظ شیرازی تضمین میکند . به همین سبب از طرف شفیق پاشا دیوان حافظ شیرازی به وی اهدا شد.
در ایام جوانی او دیوان حافظ را از بر می خواند و درآخر زندگی از ضعف حافظه خود شکایت داشت و میگفت:» الآن نمیتوانم یک بیت آنرا حفظ نمایم.« او چنین بیان میکند :
»نولدی بکا ضبط ایلیه مم شیمدی ایکی بیت اوللری بن حافظی ازبر اوقو یاندم «
ترجمه : »مرا چه شدهاست که کنون نمیتوانم دو بیت شعر حافظ را حفظ کنم، زمانی تمام دیوان را بر میخواندم.«
این هم نشانگر آگاهی شاعر به زبان فارسی وبر ادبیّات ایران همچنین نشانگر تأثیر حافظ بر صنایع ادبی راشد میباشد .
در بیت زیر شاعر تفأل خود را از فال حافظ چنین بیان نموده است :
