بخشی از مقاله
چکیده
ادبیات حماسی پیوند تنگاتنگی با ادبیات تعلیمی دارد. یکی از حماسه سرایان بزرگ ادب پارسی حکیم ابوالقاسم فردوسی که با خلق اثر ارزنده اش؛شاهنامه، به خوبی توانسته است رابطه ي ناگسستنی ادبیات حماسی و تعلیمی را به تصویر بکشد.در حقیقت شاهنامه اثري است شگرف و ممتاز که مورد تقلید و استقبال بسیاري از شاعران و ادیبان و ادب پژوهان قرار گرفته است. شاهنامه فردوسی نه تنها منظومه اي است حماسی بلکه در بردارنده ي مفاهیم بلند انسان دوستی و تعالیم اخلاقی و تربیتی ژرف است.فردوسی در شاهنامه معارف و حکمت هاي عالی را هم چون مرواریدي در صدف شاهنامه گنجانده است.
کثرت ابیات شاهنامه باعث شده که این اثر مانا و سترگ از قابلیت پژوهشی خوبی برخوردار باشد.نگاه محققانه و نیز پژوهش محور به شاهنامه از غالب دریچه ها امکان پذیراست ولی اگر از دیدگاه ادبیات تعلیمی به شاهنامه بنگریم می تواند دربردارنده نتایجی ارزنده باشد.این درست است که شاهنامه اثري است حماسی ولیک در کشاکش نبردها و جنگاوري ها می توان روحیه تعلیمی و تربیتی رزم آوران و پهلوانان را به وضوح دید.این پژوهش در پی آنست تا درآمیختگی ادبیات حماسی را با ادبیات تعلیمی در شاهنامه به تصویر بکشد تا در پایان معلوم شود که می توان به شاهنامه به عنوان کتابی اخلاقی و حکمت آموز نگریست.
کلیدواژه: ادبیات تعلیمی، فردوسی، شاهنامه، ادبیات حماسی،پندر و اندرز
مقدمه
شاهنامه ي حکیم ابوالقاسم فردوسی، بزرگمرد فرزانه طوس، اثر ارجمند و گرانسنگی است."حماسه ي ملی است که هیچ ملّتی نظیر آن را ندارد - اسلامی ندوشن،. - 12 :1381 گنجینه اي است گرانبها از تمام فرهنگ و تمدن، دین و دانش، حکمت و اخلاق، ادب و هنر، لغت و دستور، تاریخ و غرور ملی، آداب و رسوم ایرانی و همه چیز ایران که هر چه را از این مدنیت درخشان جستجو کنیم نمونه بارز آن در این کتاب بزرگ خواهیم یافت. "این اثر تا زمانی که این جهان برپاست باقی و راهنماي شعرا و نویسندگان خواهد بود" - حکیمی،. - 16 :1380 بیگمان در زمره امهات اربعه ادب ایران زمین قرار دارد و دریایی است پرگوهر که غواصان معانی، هریک به فراخور ادراك خود از آن، مرواریدي گرانبها فراچنگ آوردهاند، اما همچنان، سرشار از صدفهاي مکتوم و گوهرهاي ناسفته است و اسرار ناگشوده و عوالم رازناك بیشماري در آن نهفته است.
"شاهنامه با آن که کمابیش در سپیده دم ادب پارسی پدید آمده است،پایانی است در آغاز و آغازي است در پایان." - کزازي،. - 1380:73 "فردوسی مرد خرد و چون و چراست و همه چیز را با محک خرد ناب می سنجد و هر چه را با آن منطبق نباشد نمی پذیرد" - یاحقی،. - 1371:31 فردوسی شاعر چیره دست و حکیمی است . تیزبین و متفکّري است بلند همت که در سراسر شاهنامه هر جا به مناسبت از تعلیم و حکمت و اخلاق مطالبی آورده است. بنابراین جایگاه تعلیم و تربیت و اخلاق در شاهنامه اهمیت فراوان دارد.یکی از دلایل ماندگاري شاهنامه و پذیرش مطالب آن این است که شاهنامه تنها شرح جنگ ها و توصیف صحنه هاي نبرد و دلاوري پهلوانان نیست، بلکه فردوسی در کنار مسایل حماسی به علم و فرهنگ اخلاق و هنر هم توجه داشته و آن ها را در ایران باستان و باورهاي مردم بیان کرده و تاثیر آن را بر جامعه بشري نشان داده است."فرهنگ ایران حرکت کرده است درکاروان شاهنامه " - اسلامی نوشن،. - 11 :1381
مسأله پژوهش
الف - آیا فردوسی در اثر حماسی خود به بیان مسائل اخلاقی پرداخته است؟ ب - چند نمونه از مؤلّفه هاي تعلیمی در شاهنامه را بیان کنید؟
ج - آیا می توان شاهنامه را اثري حماسی-تعلیمی دانست؟
از آن جایی که فردوسی حکیمی است فرزانه لذا احتمال می رود در شاهنامه اش به بیان مسائل حکمی هم چون توبه،پرهیز از دنیا پرستی، توبه و ... پرداخته باشد.سعی می کنیم با کند و کاو بیشتري به سؤالات بالا جواب درستی بدهیم.
پیشینه ي پژوهش
اگرچه در مورد فردوسی و اثرش شاهنامه تحقیقات ارزنده اي صورت گرفته و هم جنبه هاي حماسی و نیز جنبه هاي تعلیمی آن بررسی شده است،لذا پژوهش حاضر با نگاه دقیق تر سعی نموده است که جنبه تعلیمی –حماسی شاهنامه را با هم مورد نقد و بررسی قرار دهد.حکیم بزرگ، در لابه لاي داستان هاي گوناگون در سراسر نامه باستان ابیاتی درباره دانش و توانایی و تعلیم و تعلّم آورده است، که گویاي ارج نهادن فردوسی به نعمت دانش است.
توانا بود هر که دانا بود زدانش دل پیر برنا بود - ج1،ص - 14/2
میاساي زآموختن یک زمان زدانش میفکن دل اندر گمان - ج4،ص - 1555/1078
تن مرده چون مرد بی لرزش است که دانا به هر جا به آرامش است - ج4،ص - 3399/1128
