بخشی از مقاله
چکیده
با مطالعهی کتابهای درسی ادبیّات فارسی متوسطهی دوم - دبیرستان - با توجهبه ادبیّات پایداری این پرسش مطرح میشود؛ آیا ادبیّات پایداری فقط بیان جنگ و ستیز با رویکرد بیرونی است یا رویکرد و چهرههای دیگری هم دارد؟ هدف پژوهشگر از این پژوهش، بیان منظرهای مختلف ادب مقاومت و انعکاس فرهنگی اثر است. نویسنده در این پژوهش با روش عمومی تحقیق و روش تلفیقی، مؤلفههای شعری ادب پایداری دبیرستان را با استقرا، ارزیابی میکند، و نتیجه میگیرد؛ ادب مقاومت تاریخچهای به بلندای آفرینش انسان دارد و از درون و پایداری اخلاقی انسان، شروع میشود.بنابراین؛ آن را در حالت کلی به دودستهی ادبیّات پایداری برونگراو دیگر ادبیّات پایداری درونگرا تقسیم میکند؛ که هریک جغرافیای فرهنگی خاصی داشته؛ و نگارنده در این پژوهش به بررسی و تحلیل آن میپردازد. گاهی پژوهشگر، به روند بازتاب ادب پایداری برونگرا و درونگرا و دگردیسی جغرافیای فرهنگی میپردازد. به مثل جغرافیای فرهنگی عشق که با سیر درونگرا به ادب پایداری برونگرا، من اجتماعی و مام وطن را برجسته میکند.
کلیدواژهها: ادبیات، ادب پایداری، جغرافیای فرهنگی
مقدمه:
پایداری و مقاومت مارا به نقطه ی شروع حیات و تضاد و مقابله می برد و از ابراهیم تارک تعلّقات - عزیز را به مسلخ برده - تا در هم شکننده ی بت ها و اصنام و زداینده افکار میرا پرستان سیر می دهد؛ مقاومتی که ذبح تعلقات را از خویش شروع کرده، در اجتماع نشر می دهد . از آنجا که» پدیده ی ادبی با هر بار خواندن در هر جا که باشد از نو آفریده میشود.آیندگان از آن تقلید میکنند، شرح و تفسیر بر آن می نویسند، و درک های مختلفی از آن به نگارش در می آید «. - فتوحی1382، - 54 باید گفت:ادب پایداری دو وجه دارد؛جلوه ی برون گرا که مقاومت و دفاع و جنگ را شامل میشود و دیگر ادب پایداری درون گرا چون بردباری و ریاضت ها و ادب نفس.اگر ادب مقاومت را از بنیاد بکاویم ابتدا ریشه در درون دارد.به دیگر سخن تمام ریاضت ها و تعالیم از مقوله ی ادب پایداری درون گرا میباشند؛ نوعی سیر انفسی است.به تعبیر مولانا ادب مقاومت، از پایداری در مقابل نفس شروع میشود:
نفست اژدر هاست او کی مرده است از غم و بی آلتی افسرده است - زمانی، 1387، - 258
نوعی بر نامه ریزی و تعلیم مقاومت که سبب قوام و نهادینه شدن بعضی از اخلاق در درون انسان میشود.اگر انسان نفس را نیاموزد و تمرین و ریاضت ندهدتنبّه؛ و آگاهی فردی شکل نمی گیرد. و عدم تعلیم و شاگردی باعث مدیریت دروغین میشود که سبب انتشار سالوس و ریا میگردد.این ادب پایداری فردی درونگرایانه است که به ادب پایداری جمعی منجر میشود.آنچه برای نگارنده، مورد سوال و پرسش قرار گرفت، این است؛ آیا ادب پایداری فقط تصاویر جنگ و ستیزی است که روایت شده است ؟ یا رویکرد دیگری دارد که بیان نشده است ؟
نگارنده پس از مطالعه یکتاب متوسطه دوم، مقاومت ها را در جغرافیای فرهنگی گونا گون می بیند ودر ارزیابی کلی خود، ادب پایداری را به دو دسته تقسیم می کند: ادب پایداری درون گرا و دیگر ادب پایداری برونگرا، لذا ادبپایداری با جغرافیای فرهنگی گونا گون جلوه می کند؛ به عنوان نمونه، ادب پایداری با جلوه ی جغرافیای فرهنگی ولایت یا جغرافیای فرهنگی ادب نفس و ... شایان ذکر است با این نگاه ادب پایداری طیف وسیعی از انواع ادبی را در بر می گیردامّا. با توجه به اینکه انتظار از نوع ادبی حماسی می رود امّا بیان خار خار درون، بیشتر در ادب غنایی دیده میشود.نویسنده دراین مقاله به روش عمومی تحقیق توجه داشته است ؛ مثل شیوه ی تنظیم طرح، منبع شناسی، تنظیم و نگارش مقاله؛ با توجه به روش های تلفیقی از فرایند اکتشافی وذهنی درمطالعات نظری خود بهره برده است واز اصطلا حاتی چون استشهاد، مولفه، نمونه و ارزیابی استفاده کرده است.استشهاد و زمینه ی عملیاتی مستند نویسنده اشعار کتاب های ادبیات متوسطه ی د وم میباشد.
روش شناسی:
نویسنده در فرایند تحقیق در زمینه ی جغرافیای فرهنگی ادب پایداری دبیرستان، از روش عمومی تحقیق بهره برده است. از این نظر پرسشی مطرح شد.باتوجه کتاب دبیرستان طرح تحقیق نقش می بندد. نخست با توجه به روش کتابخانه ای، کتاب دبیرستان مورد بررسی قرار می گیرد. مولفه ها و نمونه ها دسته بندی میشود. نگارند ه با پژوهش بنیادی و روشتاریخی به تحلیل محتوایی و ساختاری پرداخته است. و با نگاه به شناخت نقلی و منبابع و مآخذ با تقابل، توجیه، به توصیف و توضیح داده ها، پرداخت و به نتیجه ی مذکور رسیده است. شایان ذکر است؛ این پژوهش یک مطالعه ی نظری است لذا از فرایند اکتشافی و ذهنی بهره برده است.
جغرافیای فرهنگی توحیدی در ادب پایداری:
» از ویژگی های اصلی این جریان، تعهدی است که شاعران در برابر مرام و مسلک فکری و سیاسی خویش از یک سو و در برابر مردم، جامعه و میهن خویش از دیگر سو احساس میکنند.« - حسین پور چافی، - 351 : 1387 در راستای این نظرادبیّات، پایداری در دو مولفه ی درون وبرون با جلوه ی یتو حید گرایی، قاب بندی میشود. یاد خداوند و اتصال به قدرت لایزال الهی و طاعت و بندگی، سبب قدرت است. لذا از خطر ها نمی هراسد واز دام های گوناگون رهایی مییابد و خود را درمقابل خداوند فقیر میبیند که به فخری ختم میشود. به عنوان نمونه اشعار زیر نوعی ادب پایداری درونگرا با جلوه ی جغرافیای فرهنگی توحیدی میباشد.
ای خدا ای فضل تو حاجت روا با تو یاد هیچ کس نبود روا - ادبیّات سال اول، ص - 5
گر هزاران دام باشد هر قدم چون تو با مایی نباشد هیچ غم - همان " -
صد هزاران دام و دانه است ای خدا ما چو مرغان حریصی بی نوا - همان " -
از خدا جوییم تو فیق ادب بی ادب محروم شد از لطف رب - همان ص - 6
باید گفت در ادب پایداری درونگرا با بازتاب جغرافیای فرهنگی توحیدی، چند چیز ملاک است؛ فر هنگ باور به یکتایی و فرهنگ طاعت و ادب.
ملکا ذکر تو گویم که تو پاکی و خدایی نروم جز به همان ره که تو ام راه نمایی - زبان و ادبیّات فارسیعمومی، ص - 8
همه در گاه تو جویم همه از فضل تو پویم همه توحید تو گویم که به تو حید سزایی - همان -
در جغرا فیای فر هنگی تو حید رعایت ادب طاعت و شکر، به تعبیری بکار گیری درست هر چیز، از ضروریّات است که سبب عنایت الهی و توجه ی محبوب است، و در هر دو حالت درون گرا و برون گرا باعث طی کردن مراحل است؛که منجر به پیروزی و توفیق است.در ادب پایداری درون گرا با فرهنگ توحیدی، بندگی اصل است؛که سبب وصال و حیات و عنایت است.
گفتم که نوش لعلت ما را به آرزو کشت گفتا تو بندگی کن کاو بنده پرور آید - ادبیّات سال اولص - 69
تو مرا کشتی و خدای نکشت مقبل آن کس کز خدای گیرد پشت - ادبیات سال اول ص - 47
هر چند بعضی از بزرگان بر این باورندکهادبیّات» اخلاقی و پند آمیز ما، اساس خطاب خود را به گونه ای فردی بر آورده است. - « مختاری، - 129 :1379 امّا نویسنده معتقد است؛ که بیان اندیشه با سیرخود بر جمعی
