بخشی از مقاله
چكيده
ادبيّات يمن ،در سير تحوّلات سياسي و اجتماعي تاريخ اين سرزمين و آفرينش انقلابهاي مردمي نقش مهمّي را ايفا كرده است. زيد الموشكي شاعر معاصر و مبارز يمني، پرچمدار ادبيّات پايداري در تاريخ معاصر اين كشور به شمار ميرود. نگارنده در اين جستار بر آن است تا با مطالعة شعر وي، ضمن بررسي مضامين سياسي شعر موشكي، به روش توصيفي – تحليلي، كاركردهاي تربيتي و اجتماعي وسياسي مؤلّفههاي پايداري را در ديوان وي واكاوي نمايد. آنچه ضرورت انجام اين تحقيق را تبيين ميسازد، كاركرد ادبيّات و شعر انقلاب يمن در تربيت عقلاني، سياسي و اجتماعي مردمان اين كشور است. علاوه بر اين شرايط كنوني حاكم بر كشور يمن ضرورت انجام جستار حاضر را نمايانتر ميسازد.
نتايج حاصل از اين پژوهش نشان ميدهد: زيد الموشكي و همكيشان وي توانستهاند با گذشتن از خون و خانواده خويش و متأثّر از آموزههاي ديني و افكار و انديشههاي انديشمنداني همچون سيّد جمال الدين اسدآبادي، مردم زمان خويش را بر عليه ظلم و استبداد خاندان حميدالدين بيدار سازند و به بلوغ فكري و تربيتي مطلوب برسانند و سخن گزافي نيست اگر بگوييم انقلاب سالهاي ١٩٤٨ و ١٩٦٢ ميلادي تا تبديل حكومت سلطنتي يمن به حكومت جمهوري و خروج استعمار و ايجاد اتّحاد يمن شمالي و جنوبي، نتيجهي اين تربيت عقلي و فكري جامعه يمن ميباشد.
-1 مقدّمه
ادبيّات پايداري پيوسته در بين ملّتهاي مختلف همچون مكتبي آموزنده، در خدمت تربيت انسانهاي پاك طينت و مجاهدان روشنضمير بوده است. اديبان و شاعران،همچون معلّماني دلسوز و به عنوان قشر بيدار جامعه،با خلق آثار ارزشي و سرايش اشعار حماسي هميشه در پي بيدارسازي مردمان خفته جامعة خويش و رهنمون كردن ايشان به قلّههاي عزّت و آزادگي بودهاند. زيد الموشِكي از جمله شاعراني است كه در راه تربيت و شكوفايي استعدادهاي نهفته در مردمان جامعه خويش، از جان و مال و فرزند خويش گذشت و همچون آزادمردان تاريخ، با قلم و فكر خود با استبداد زمان جنگيد و سرانجام در اين راه،جامه به خون خود رنگين ساخت.
مردم يمن، ثمرة انقلاب سالهاي ١٩٤٨ و ١٩٦٢ ميلادي و جمهوريت حكومت اين كشور را، مديون خون اديبان و مبارزاني همچون: زيدالموشِكي، محمد محمود الزبيري،عبداالله الوزير و ... هستند كه زندگي خود را در مسير روشنگري و تربيت توده مردم فدا نمودهاند. شعر و نثر شاعر مبارز، زيد الموشكي، در كنار ويژگيهاي فني و ادبي، در بردارندة مضامين سياسي و اجتماعي بسياري است كه در تحقيق حاضر برآنيم با تحليل اين مضامين به بيان كاركردهاي متعدّد آن بپردازيم و به سوةالات مهم زير پاسخ گوييم:
-١-١پرسش بنيادين تحقيق
پرسشهايي كه در اين جستار در پي روشن ساختن آن هستيم شامل دو بخش است:
الف - شعر و نثر زيد الموشكي شامل چه مؤلّفههاي سياسي است؟
ب - كاركرد شعر پايداري شاعردر چه زمينههايي نمود بيشتري دارد؟ براي پاسخ به پرسشهاي مطرح شده مقالة حاضر در دو بخش تدوين شده است، در بخش نخست نگاهي گذرا به تاريخ معاصر يمن و زندگي شاعر زيد الموشكي ميافكنيم و در ادامه به بررسي مضامين سياسي مطرح شده در شعر شاعر و كاركردهاي آن ميپردازيم.
-١-٢ضرورت و اهميّت تحقيق
همان طور كه پيش از اين گذشت، ادبيّات پايداري يمن تا حدودي از نگاه پژوهشگران و محققان دانشگاههاي ما به دور مانده است. شرايط موجود و حاكم بر يمن ايجاب ميكند كه محققان به نقش ادبيّات در تحوّلات سياسي و اجتماعي اين سرزمين توجّه بيشتري نمايند و كاركردهاي مثبت يا منفي آن را مورد مطالعه قرار دهند. با تحليل كاركردهاي ادبيّات در اين سرزمين ميتوان به نقاط ضعف يا قوّت حركتهاي مردمي جامعه به سمت كمال پي برد.
-١-٣پيشينة تحقيق
تحقيقات بسياري در موضوع ادبيّات مقاومت جهان و ديگر كشورها مثل ايران و كشورهاي عربي –خصوصاً فلسطين –انجام شده است و تعداد آنها از حد شمار بيرون است. امّا همانطور كه در بيان ضرورت تحقيق اشاره شد، ادبيّات يمن و به طور خاص ادبيّات مقاومت اين سرزمينبه–نظر ميرسدكمتر مورد توجّه پژوهشگران و محقّقان قرار گرفته است و بيشتر جستارها در ادبيّات مقاومت، متوجّه قضيه فلسطين و الجزائر است .
اگر پژوهشهايي كه در زمينة آثار علي احمد باكثير، شاعر و داستانسراي يماني انجام شده را استثنا كنيم كه البتّه اين آثار نيز كمتر ادبيّات پايداري باكثير را مورد توجّه داشتهاند، به نظر ميرسد كمتر به ادبيّات پايداري اين كشور توجّه شده است. مقالهاي با عنوان »بيداري كلمات ، بررسي مؤلّفههاي مقاومت در شعر محمد محمود الزبيري« از مصطفي مهدوي آرا در همايش ادبيّات پايداري قم در سال ١٣٩٤ به چاپ رسيده است. تا آنجا كه نگارنده مطلع است-پژوهش ديگري در اين زمينه انجام نشده و جستار حاضر در حوزة خود متفاوت و متمايز ميباشد.
-١-گذاري٤ بر تاريخ يمن و حيات زيد الموشِكي
يمن در جنوب غربي آسيا و در جنوب شبه جزيره عربستان قرار دارد و پايتخت آن شهر صنعا است.اين كشور به دليل قرار گرفتن در شرق درياي سرخ و اشراف بر تنگة باب المندب از موقعيت استراتژيك حساسي برخوردار است. در پيش از اسلام تمدّنهاي باشكوهي در اين سرزمين شكل گرفتهاند و معين، سبأ، حمير و حضرموت از جمله دولتهاي بزرگي هستند كه بر آن حكومت كردهاند و آثار فاخري از خود برجاي گذاشتهاند. چه بسا يمن به دليل داشتن همين موقعيتِ ممتاز، پيوسته مورد حمله اقوام مختلف از جمله ساسانيان و حبسيها قرار گرفته است. قرآن در خلال آيات خود به عظمت تمدّن اين سرزمين اشاره كرده است.
بعد از ظهور اسلام، مردمان يمن در زمرة اوّلين كساني قرار ميگيرند كه به اسلام ايمان آورده و با آغوش باز از اين دين استقبال كردهاند. بعد از سپري شدن دورةحكومت خلفا و از بين رفتن سيطرة خلفاي عباسي بر يمن،دولتهاي صليحية و ايوبي از مهمترين دولتهاي حاكم بر اين كشوربودند. دولت بني رسول - ٦٢٦-٨٥٨ ه - با اعلام استقلال از ايوبيان، زمام حكمراني را به دست گرفت. بعد از ايشان، در سال ١٥٣٩ ميلادي دامنة امپراطوري عثماني به اين سرزمين كشيده شد و طي دو دوره حكومت تا سال ١٩١١ م. يمن تحت سيطرة آنان قرار داشت. - مرزوق، ٢٠١٥: ٥٥ - با نگاهي گذرا به تاريخ معاصر اين كشور در مييابيم كه يمن در قرن بيستم درگيريهاي سياسي و نظامي بغرنجي را به خود ديده است.
