بخشی از مقاله
چکیده
آموزش نکات تربیتی و اجتماعی در کتابهای درسی بسیار مهم است.هدف این مقاله بیان وتبیین کابردهای نکات و مفاهیم ادبیات تعلیمی در کتاب ادبیات عمومی پایه پیش دانشگاهی می باشد.این مقاله براساس روش توصیفیBتحلیلی کار شده که ابزار سندکاوی فیش ها،کتابخانه ای،منابع و اطلاعات اینترنتی و نرم افزارفرهنگ لغت برای استخراج و جمع آوری داده ها استفاده شده است در نتیجه ی جمع آوری نمونه ها و بررسی داده ها میتوان به این نتیجه استناد کرد که کاربرد مفاهیم دینی همچون عرفان و پند دینی و امربه معروف...نسبت به جنبه های اجتماعی و ارتباط با اطرافیان در کتاب فارسی پیش دانشگاهی بیشتر بوده است و میزان آموزش های تعلیمی درکتاب مناسب و در حد نیاز می باشد.
مقدمه
ادبیات هرملتی نشانه ای از تفکرات ،اندیشه ها،فرهنگ و آداب و رسوم آن ملت است.که به شکلی هنری وزیبا و با توجه به محتوا و ویژگی های سبکی خود در دسته های مختلف قرار میگیرد دراین میان ادبیات تعلیمی سهمی عمده از ادبیات را به خود اختصاص داده است به گونه ای که یا بصورت مستقل می آید مانند مخزن الاسرار وحدیقه الحقیقه که در کنار آموزه های دینی و عرفانی به آموزه های اخلاقی و تعلیمی نیز به صورت صرف میپردازد و یا در میان انواع دیگر ادبی همچون ادب انتقادی،اجتماعی و سیاسی می آید مانند برخی از اشعار حافط که با وجود اینکه زمینه های آن انتقادی و اجتماعی است اما درآن آموزه های اخلاقی و تعلیمی نیز وجود دارد.
ادبیات تعلیمی مهمترین و اصلی ترین گونه ادبی است که سعادت و کمال انسان را درتربیت اخلاق و رفتار او میداند و در این باب میکوشد تا در بهترین شکل مخاطبان خود را متوجه آموزش و تعلیم اندیشه های پسندیده بکند کودکان و نوجوانان همواره در مرکز توجه ادبیات تعلیمی و معلمان بوده اند و آموزش و نهادینه سازی آموزه های اخلاقی و تعلیمی در آنها بسیار ضروری می نماید.
بیان مساله و تبیین اهداف:
در راستای نهادینه سازی ادبیات تعلیمی در دانش آموزان کتابهای درسی میتواند نقش اساسی ایفا نماید زیرا دانش آموزان در سن شکل گیری هویت و تکمیل شخصیت خود هستند و کارآمدی کتاب های درسی در انتخاب و نهادینه سازی نکات تعلیمی متناسب با فرهنگ جامعه بسیار حائز اهمییت میباشد. از این رو این مقاله سعی دارد که به تبیین و کنکاش نکات تعلیمی به کار رفته در کتاب ادبیات فارسی پیش دانشگاهی و کار آمدی آنها بر اساس معیار های تعریف شده در مقاله بپردازد و این فرضیه را که نکات تعلیمی موجود در کتاب به شکل مناسب برگزیده شده شده است را مورد نقد و بررسی قرار دهد. اهداف این مقاله نیز تشخیص و تبیین نکات تعلیمی در کتاب و توجیه مقاصد نویسنده و شاعران از آموزه های تعلیمی می باشد.
پرسش های تحقیق: سوال اصلی:
کاربرد مفاهیم و نکات ادبیات تعلیمی در کتاب ادبیات فارسی پیش دانشگاهی چگونه است؟
سوالات فرعی:
- 1دسته بندی نکات تعلیمی در ابعاد اخلاقی ،دینی و ...چگونه در کتاب فارسی پیش دانشگاهی به کار رفته است؟
- 2کارهای ضد ارزشی و ارزشی در جامعه چگونه در کتاب ادبیات پیش دانشگاهی بیان شده است؟
- 3نقش عرفان و تصوف یا شریعت ظاهری در ادبیات تعلیمی کتاب فارسی پیش دانشگاهی چگونه است؟
پیشینه تحقیق:
بشر همواره به ادبیات تعلیمی توجه خاصی داشته است و درجستجوی کاربردی کردن و یافتن مفاهیم آن دست به پژوهش در امر ادب تعلیمی زده است.اما تحقیقی در جهت بررسی کابردها و کار آمدی ادبیات تعلیمی در کتب درسی مدارس یافت نشد ولی در عوض تحقیقاتی چند در پژوهش و کنکاش ادبیات تعلیمی شده است که در ذیل به بیان نمونه هایی از آن بسنده می شود:
" - 1بررسی برخی مولفه های تربیتی در متون کهن"،امیر سبزی و تورج حسنی راد،1391 -ا ین مقاله حاوی پیام های تربیتی گذشتگان برای نسل امروز است و از آثار تعلیمی در کتب قابوسنامه،اخلاق ناصری،کلیله و دمنه و مرزبان نامه استفاده شده است .
" - 2کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی"، دکتر احمد رضی،1391 -در این مقاله به تبیین چگونگی کاربرد ادبیات تعلیمی در آثار گذشته و بررسی سیر گسترش این نوع ادبی در طول زمان تا به حال پرداخته شده است و کاربردهای این نوع ادبی دسته بندی شده اند.
" - 3بررسی اشعار تعلیمی کودک و نوجوان در ابیات معاصر"،دکتر محمود صادق زاده ،1392 -این مقاله به بررسی اشعار تعلیمی و تاثیر آنها بر کودکان و نوجوانان پرداخته شده و به بیان تاریخچه ای از کاربرد ادبیات تعلیمی در دوره های مختلف همچون مشروطه،نوگرایی و عصر انقلاب اسلامی اقدام نموده است وشاخصه هایی را برای کارکرد های ادبیات تعلیمی قرار داده است. " - 4جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران"،مریم مشرف،1389 -در این کتاب بخشی از آثار تعلیمی تحلیل یافته است این موارد نمونه هایی کوچک از جامعه بزرگ تحقیقات در زمینه ی ادبیات تعلیمی هستند که گاه بصورت کلی و گاه بصورت جزئی تحلیل یافته اند.اما در زمینه ی ادبیات تعلیمی در کتاب فارسی پیش دانشگاهی تحقیقی صورت نگرفته است و تحقیق در نوع خود نوآورانه است.
روش شناسی، ابزار و جامعه تحقیق:
این تحقیق بصورت روش توصیفی تحلیلی نوشته شده است و درآن ابتدا شاخصه های ادبیات تعلیمی دسته بندی شده سپس به ذکر نمونه های به کار رفته در کتاب و در انتها به تحلیل و توضیح مقاصد نویسنده و شاعر پرداخته شده است همچنین در این پژوهش از ابزار هایی همچون سندکاوی و فیش برداری،کتابخانه ای و مرور برخی از کتب در راستای ادب تعلیمی همچون "ادبیات تعلیمی،علی سید طاهرالدینی،"1393و همچنین بررسی درآمدها و فصول مربوط به ادبیات تعلیمی در کتاب های ادبیات درسی،نگاهی بر مقالات مربوط به موضوع - پیشینه - و استفاده از اینترنت و فضای مجازی و بررسی ادبیات تعلیمی و شاخصه هایش در آن استفاده شده است. در این مقاله جامعه آماری ما کتاب های فارسی دور متوسطه و جامعه نمونه ما از بین آن ها کتاب ادبیات فارسی عمومی پیش دانشگاهی می باشد.
یافته ها:
ادبیات تعلیمی یکی از گسترده ترین و دامنه دار ترین اقسام شعر در ادبیات فارسی است شعر تعلیمی،شعری است که قصد گوینده از آن تعلیم و آموزش است .ادبیات تعلیمی در اشعار ادبیات ملل به دو گونه آمده است:
- 1نوعی که موضوع آن خیر و نیکی است - حوزه اخلاق -
- 2حوزه ای که شعرهای آن مباحثی از علم و ادب را می آموزند. این نوع ادبیات در نثر نیز نمونه های بارزی همچون مرزبان نامه و کلیله و دمنه دارد - دفتر تالیفهای کتابهای درسی چاپ 21ام، - 1394 به صورت کلی ادبیات تعلیمی شاخصه های زیاد و متنوعی دارد که طی بررسیهای صورت گرفته و نتایج فیش برداری ها در کتاب ادبیات پیش دانشگاهی و همچنین با استناد به تحقیقاتی که در تقسیم کارکردهای ادبیات تعلیمی کاوش هایی انجام داده اند - در پیشنه تحقیق ذکر شد - این موارد و شاخصه ها به دو نوع الف - شاخصه های محتوایی ب - شاخصه های صوری تقسیم شده است.
