بخشی از مقاله

مقدمه

کودکان دارای روحیة حسـاس و در عین حال سـاده و پرهیاهو هسـتند و اغلب به هنگام انتخـاب کتـاب یا هر کاالی دیگری، ترجیح میدهند رنگهای شـاد را انتخاب کنند. آنها مدام سؤال میپرسند و به دنبال پاسخ سؤاالتشان هستند. دنیای کودکان تنهادنیایی است که خیالپردازی در آن نقشچکیدهاساسـی دارد، و پروراندن خالقیت کودک و اجازه به وی به منظور رها کردن افکار کودکانهشان به هر سمت و سو از ارزش وافری برخوردار است. کودکان به توجه نیاز دارند. بسیاری از مهارتهای ضروری آنها در همان ابتدای زندگیشان شکل میگیرد، و در دورانهای بعدی، این مهارتها گستردهتر، و از آنها استفاده میشود. حساسیت و اهمیت دوران کودکی بر هیچ کس پوشیده نیست، و شکلگیری بهتر این دوران نیازمند بهرهگیری از بهترین امکانات است. ایجاد عادت به مطالعه معموالً از همان دوران کودکی شکل میگیرد. بنابراین، نشر کتابهای مناسب و جذاب برای کودک میتواند در پایداری و بهبود مهارتهای ضروری او نقش مؤثری را ایفا کند.

تکنیکهایـی که به منظور کمک به بهبود مهارتهای خواندن کودکان و برانگیختن انگیـزة آنها به کار میرود، همواره از مطلوبترین بحثهای متخصصان حوزة آموزش بوده اسـت .(Grimshaw, Dungworth, McKnight, 2007) بـا حضور فناوریهای دیجیتالی معنای متن بهسرعت تغییر یافت(.(Kress, 2003 Cited in Larson,2009 به صورت سنتی، متن همانند پیغامها و نشانههای به نگارش درآمده در کتابها، مجالت، و روزنامهها عمل میکرد. امروزه، متن بیش از کلمات یا عکسهای به نگارش درآمده اسـت. یک قطعه سخنرانی، یک مکالمه، یک برنامة رادیویی یا تلویزیونی، و یک عکس داخل یک روزنامه نیز مفهوم متن را میرساند . (Evans, 2005 Cited in Larson, 2009)


59

زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم

Archive of SID

تقویت مهارتهای کودک با کتابهای الکترونیکی

فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر

بیتردید نشر کتابهای کودکان به شکل الکترونیکی خواهد توانست عالقة کودکان را به مطالعه بیشتر کند. ویژگیهایی نظیر تلفظ کلمه، خواندن داستان، افکتهای صوتی و انیمیشنها، که همگی در پروراندن متن نقش بهسزایی دارند، به حذف تالشهایی به منظور رمزگشایی کلمات به صورت جداگانه کمک کرده و به کودک اجازه میدهند که به معنا توجه کند;(Lewin, 2000 Matthew, 1997; Miller, Blackstock & Miller, 1994 Cited in Grimshaw, Dungـ-

worth, McKnight, 2007 ).

در سال 2012، طبق گزارش واشنگتنپست، 46 درصد کودکان 4 تا 17 ساله هر یک حداقل یک کتاب الکترونیکی را مطالعه کردهاند، که در مقایسه با آمار سال 25( 2010 درصد( ، این میزان افزایش یافته است(. (The Washington post, 2013 قطعاً کتابهای الکترونیکی برای کودکان جذابتر از کتابهای چاپی و سنتی خواهند بود، و کودکان را به دنیای زنده نزدیکتر میسازند
.(Chau, 2008)

پژوهشهای متعددی که دربارة کتابهای داستانی الکترونیکی و تأثیر آن در کودکان انجام گرفته است، روشن میسازند که میزان درک و فهم کودکان، توجه آنها به متن، و نیز بازگویی متن داستان به هنگام استفاده از کتابهای داستانی الکترونیکی در مقایسه با کتابهای داستانی سنتی یا چاپی بسـیار بیشـتر اسـت .(Moody, 2010) ویژگیهای افزودهای که در کتاب الکترونیکی وجود دارد، لذت و اشتیاق کودک و نیز امکان دست و پنجه نرم کردن کودک، یعنی تعامل وی را با متن، افزایش میدهد و میتواند در کنار تسهیل درک متن، بر اشتیاق کودک به خواندن کتاب بیفزاید .(Grimshaw, Dungworth, McKnight, 2007) با توجه به حضور فناوریهای جدید و نیز اهمیت آنها در بهبود یادگری، در مقالة حاضر سعی بر آن است که نقش و تأثیر کتابهای الکترونیکی در زندگی کودک بیان شود، و نیز متخصصان حوزة آموزش، نویسندگان و نیز ناشران،


60

زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم

Archive of SID

تقویت مهارتهای کودک با کتابهای الکترونیکی

فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر

که از ذینفعان مهم این نوع کتابها هستند، به نشر و توسعه، تقاضا، و نیز استفادة این نوع کتابها ترغیب شوند.

بیشک در دنیای حاضر، اگر ناشران ما همگام با فناوریهای جدید پیشرفت کنند، نمیتوانند خوانندگان را به مطالعة کتاب تشویق کنند. بنابراین، ضمن بیان مفهوم کتاب الکترونیکی، نخست مهارتهای ضروری کودک از دو بعد مهارتهای الزم برای مطالعه و نیز مهارتهای الزم اجتماعی بحث و بررسی، و نقش کتابهای الکترونیکی در پیشبرد این مهارتها تبیین میشود.

کتاب الکترونیک چیست؟

اگرچه از زمان حضور کتابهای الکترونیکی مدت زیادی میگذرد، ارزیابی کیفیت، مزایا، و امکانات این شـکل از خواندن بهتازگی شـروع شده اسـت(Shamir & Korat, 2006 Cited .Larson,2009)این کتابها به صورت اشکال متنوعی درآمدهاند؛ از کتابهایی که از اسباببازیها الهام گرفتهاند، کتابهای داستانی لوح فشرده، متنهای تحت وب، تا کتابها و مدارکی که دانلود میشوند. کتابهای الکترونیکی مشـابه با کتابهای چاپی میتوانند دربردارندة عکس و حروف باشند؛ اما برای خوانده شدن نیازمند کامپیوترهای رومیزی، لپ تاپها، یا دستگاههای حملشونده نظیر تبلتها، آی پدها، و نظایر آن هستند.

اگرچه اصطالح کتاب الکترونیکی جدید نیست؛ هنوز ابهاماتی دربارة آن، حتی در سطح یک تعریف پایه، وجود دارد .(Tedd, 2005) هنوز این اصطالح به صورت مبهم در آثار مختلف به کار میرود و تعریف جهانی جامعی از آن پذیرفته نشده است,(Bennett, 2006 Cited in Vassiliou .2008) کتابهای الکترونیکی شکل الکترونیکی از یک کتاب با ویژگیهایی مشابه با کتاب سنتی ـ نظیر تورق صفحات و ویژگیهای محیط دیجیتالی ـ هستند، که میتوانند خواننده را در بسیاری

61

زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم

Archive of SID

تقویت مهارتهای کودک با کتابهای الکترونیکی

فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر

امور مانند تلفظ کلمات، هایالیت کردن متن، و امکان تبدیل متن به صوت و فراسانه )نظیر ویدئو، انیمیشنها، و صوت( کمک کنند.
(Horney & Anderson- Inman, 1999; Korat & Shamir, 2004 Cited in Moody, 2010).

واسیلیو)2008(1 با تحلیل محتوای سی و هفت تعریف ارائهشده دربارة کتاب الکترونیکی تعریفی دوبخشی را ارائه میدهد:

.1 کتاب الکترونیکی شیئی دیجیتالی با محتوای متنی یا محتوای دیگری است، که بهمنزلة نتیجهای از ادغام مفهوم آشنای یک کتاب با آن دسته از ویژگیهای کتاب است که میتواند در محیط الکترونیکی ارائه شود.
.2 کتابالکترونیکی معموالً دربرگیرندة ویژگیهای کاربردی نظیر جسـتوجو، ارجاع تقابلی، پیوندهای فرامتنی، یادداش ـتگذاری، هایالیت کردن، اشیایی چندرسانهای )نظیر صوت، تصویر، فیلم(، و ابزارهای تعاملی است (Vassiliou, 2008).
بسـیاری از کتابهای الکترونیکـی از چندین ویژگی این محیط نظیـر ویدئو، صدا و فراپیوند، و نیز ابزارهای تعاملی استفاده میکنند. چنین ابزارهایی موجب میشود خوانندگان با متن به واسطة درج، حذف، یا جایگزین کردن در تعامل باشند. بهعالوه، در کتاب الکترونیکی امکان هایالیت کردن، خط کشیدن زیر کلمات، افزودن به محتوا به جهت درج یادداشتها، ضمیمه کردن فایلها یا ثبت محتواهای صوتی، دستکاری فرمت صفحه، اندازة متن، و صفحهآرایی وجود دارد (Larson, 2009).

این کتابها با اسـتفاده از اینترنت، لوح فشرده، و دستگاههای خوانندة کتاب الکترونیکی موجود در بازار مطالعه میشوند. محتوای این کتابها بر اساس مدلهای مختلف رایگان، خرید، یا اجارهای و اشتراکی ارائه میشوند.


62

زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم

Archive of SID

تقویت مهارتهای کودک با کتابهای الکترونیکی

فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر

مهارتهای الزم کودک برای خواندن

تجربة خواندن کتاب تأثیر وافری در س ـواد و مهارتهای زبانی کودک خواهد داشـت. به طـور خـاص، خواندن کتاب در دوران بسـیار نزدیک به تولد بر مهارت زبانی و سـوادی کودک نقش بهسـزایی دارد(. (Moody, 2010 اگر کودکان مهارتهای الزم را پیش از دوران مدرسـه فرانگیرند، بیشک خدمات و امکانات بیشتری را برای یادگیری نیازمندند (Barnett, 1998 Cited

in Moody, 2010).

کودک قبل از یادگیری خواندن باید به چهار حوزه مسلط شود. این حوزهها عبارتاند از: زبان شفاهی2، آگاهی واجشناختی3،آگاهی حروف به لحاظ شکلی4، و نیز دانش الفبایی(Moody, 5 .2010)زبان شفاهی شامل گرامر، فونتیک، واژگان، و پراگماتیکس6 است. در پژوهشی مشخص شد که 78 درصد از بهبودیهای زبان شفاهی به سبب سن توضیحناپذیرند. بنابراین، برنامههای آموزش اولیـه فرصتهایی را برای کودکان ایجاد میکند که میتوانند مهارتهای زبان شـفاهی آنها را قویتر سازند. آگاهی فونتیکی به اینکه سخن چطور بتواند به واحدهای کوچکتر صوتی تقسیمبندی شود، اشاره دارد.((Stanovich, 1991 Cited in Moody, 2010

کودکانی که دارای مهارتهای فونتیکی ضعیفی هستند، قطعاً در دورة دانشآموزی خود، مشـکالتی در خواندن خواهند داشـت (Cunningham, 1989 Cited in Moody, 2010).

نتایج پژوهشی نشان داد که آموزش مهارتهای فونتیکی اثر معنادار چشمگیری در بهبود خواندن کـودکان خواهد داشـت. بنابراین، آموزش مهارتهای فونتیکی برای کودک ضروری اسـت

(Ehri, 1989 Cited in Moody, 2010).

آگاهی حروف در ارتباطات شفاهی و نوشتاری دانشی است دربارة شکل و عملکرد حروف و توانایی تشخیص کلمات، به عنوان واحدهای مجزا از هم. آگاهی کودک از این مهارت در سالهای

63

زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم

Archive of SID

تقویت مهارتهای کودک با کتابهای الکترونیکی

فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر

دوران پیشدبس ـتان شـکاف بین زبان شفاهی و نوشـتاری را برای وی حل خواهد کرد. سرانجام، دانـش الفبایی به توانایـی کودک در متمایز کردن حروف به عنوان واحدهای مجزا، که نویسـه7 نامیده میشود، و سپس نامگذاری آنها اتالق میشود .(Worden & Boettcher, 1990) همة این مهارتها با خواندن کتابهای داستانی به صورت مشترک و با حضور فردی دیگر، خواه مجازی و خواه حقیقی، میتواند تأمین شود.

مهارتهای اجتماعی الزم کودک

از اهداف آموزش به کودکان تربیت آنها به منظور دارا بودن دید جهانی گسترده با توجه به حقوق انسانی، اهمیت به شخصیت افراد، احساس مسئولیت در جامعه و نظایر آن است، که میتواند سـازنده، خالقانه و سودمند باشـد. یادگیری مهارتهای اجتماعی در دوران کودکی اثر وافری در دورانهای بعدی زندگی خواهد داشـت. این مهارتها بر مشـکالت رفتاری، احساسـی و شناختی کودک در سالهای اولیة دوران مدرسه کمک میکند.

بهعالوه کودک را برای ایجاد روابط اجتماعی مثبت با همتایان، والدین و دیگر بزرگترها آماده میسـازد. مهارتهای اجتماعی، که در سالهای ابتدایی دوران کودکی به دست میآید، با سالمت ذهنی، همسازی رفتاری و ذهنی و نیز موفقیت تحصیلی در سالهای بعد دوران زندگی فرد در ارتباط است((Gulay and Akman, 2009 Cited in Gonena, Aydosb , Erturkc, 2012

معلمان به منظور آموزش مهارتهای اجتماعی به صورت نظاممند به کودکان، نیازمند در نظر گرفتن سه استراتژی یادگیری هستند. سطح نخست، کسب مهارت است؛ مهارت برای کودک تعریف میشـود. سـطح دوم فصاحت و روانی اسـت؛ کودک مهارت را یاد میگیرد و از آن به سـادگی استفاده میکند، و سـطح آخر اجرای مهارت وتعمیم آن است؛ کودک این مهارت را در


64

زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم

Archive of SID

تقویت مهارتهای کودک با کتابهای الکترونیکی

فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر

موقعیتهـا و زمانهای جدید اسـتفاده میکنـد (Fox and Lentini, 2006 Cited in Gonena, .Aydosb, Erturkc, 2012) آموزش مهارتهای اجتماعی از مدلسازی اجتماعی، تمرین رفتاری، و انتقال رفتار تشکیل شده است(Cartledge & Milburn, 1995 Cited in Gonena, Aydosb

, Erturkc, 2012).

کتابهای مناسب و جذاب برای کودک تأثیر چشمگیری در یادگیری مهارتهای مؤثر در کودک خواهد گذاشت. کودک نیازمند مهارتهایی نظیر مهارتهای مرتبط با همتایان )تحسین دوسـتان، پرسـیدن برای کمک زمانی که مورد نیاز است، حساسـیت در برابر احساس دیگران(، مهارتهای خودکنترلی )کنترل خشـم، پذیرش نقدهای دیگران، اطاعت از قوانین(، مهارتهای تحصیلی )موفق شـدن به شکل مسـتقل، گوش دادن و تابع آموزشهای معلم(، مهارتهای انطباق )اشـتراک، تکمیل مسـئولیتها(، و مهارتهای بدون مالحظه )دعوت دوستان به انجام بازیهای دسـتهجمعی، بیان عواطف و احساسات، اعتماد به خود، شـرکت فعالیتها یا گروهها در موضوع یا رفتاری مناسـب( اسـت. آنها دربارة این مهارتها صحبت میکنند، عقایدشـان را به اشتراک میگذارند، و بین تجارب زندگی روزمرهشـان با این فعالیتها ارتباط برقرار میکنند,(Gonena

Aydosb, Erturkc, 2012).

کتابها میتوانند تعداد زیادی از مهارتهای اجتماعی ضروری را به کودک آموزش دهند. باید دانسـت که کتابهای چاپی دربردارندة محدودیتهایـی در ارائة مطالباند. آنها معموالً متن و تصاویر ایستا دارند؛ به گونهای که کودک به صورت ملموس با این مهارتها آشنا نخواهد شد. قطعاً کتابهای الکترونیکی با وجود ویژگیهایی نظیر امکان ارائة انیمیشن یا کارتونهای کوتاه در کنار متنهای موجود، در نهادینهسازی این مهارت و پرورش آن بسیار مفیدند.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید