بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با توجه به مسائل و دشواری های عصر حاضر و نیز رشد تمدن انسانی نیاز به مشاور و روانشناس، برای کمک به حل این قبیل مشکلات ایجاد شده، در جامعه ی انسانی مطرح می شود. یکی از اهداف روانشناسی و مشاوره حل هرچه صحیح تر و سریع تر این مسائل و مشکلات است، اما نحوه ی حل این مشکلات از دیدگاه نظریه پردازان مختلف متفاوت می باشد.مشاوره و مشورت ازدیدگاه های مختلف مورد بررسی نظریه پردازان روانشناسی و مشاوره، قرار گرفته است، در این مقاله ضمن ارائه ی تعاریفی از مشاوره و روان درمانی و مروری بر تاریخچه ی آنان سعی شده است که به بررسی مشاوره و مشورت ،درمانجو و مراجع، جایگاه آن در دین مبین اسلام و مقایسه آن با دیدگاه علمی پرداخته شود؛ و نقش و جایگاه مشاوره ، روان درمانگرو مراجع ازنقطه نظرعلمی در مقایسه با دیدگاه اسلامی ؛ که برگرفته ازقرآن، نهج البلاغه، نهج الفصاحه و دیگرآیات و روایات معصومین می باشد تا حدودی مشخص و بیان شود. امید است که با توجه به موضوع این مقاله به اهداف خواسته شده که همان ارتقاء هرچه بیشتر جایگاه مشاوره و روانشناسی اسلامی با توجه به ارزش و اعتباراثبات شده ی آن در زندگی افراد می باشد،دست یابیم.
کلمات کلیدی: مشاوره، اسلام، روانشناسی، مشورت، مراجع.
1
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
مقدمه
نیاز به مشاور با توجه به پیچیدگی های دنیای امروزی، امری اجتناب ناپذیر است و در زمینه های مختلف خانوادگی،تحصیلی ، شغلی و توانبخشی صورت می گیرد.
انسانها در طول تاریخ به مرور زمان در زندگی خویش دریافتند برای بهبود زندگی خود همواره نیاز به مشاور وجود دارد.زیرا با کمک و همیاری مشاوران در زمینه های مختلف نه تنها سرعت کارها بالا می رود بلکه صحت
و دقت آنان نیز بالا خواهد رفت.
و دراین پیچیدگی های روزانه زندگی بشر، درعصر حاضر نقش مهارتهای ارتباطی به همراه خلاقیت وگفتگودر زندگی به اثبات رسیده است. مسائل و رویدادهایی ازقبیل بی تفاوتی، تبعیض، بی احترامی و رفتار های تحقیرآمیزکه سازگاری و در کل بهداشت روان افراد را به خطر می اندازد رو به افزایش است. بسیاری از این رفتارها ممکن است عمدی نباشند، اما آنچه مسلم است؛ افراد زیادی طالب سازگار شدن بااین قبیل مسائل و مشکلات هستند؛ ولی اصول بهداشت و سلامت روان را نمی دانند، بنابراین نیاز به مشاور همواره وجود دارد.
با توجه به اینکه مشاوره رابطه ای یاورانه است در کمک به افراد، شکوفایی استعداد های گوناگون و رشد افراد لازم است. اهمیت و ضرورت مشاوره برای انسانها آنقدر زیاد است که دین مبین اسلام در قرآن و ائمه ی اطهار(ع) دراحادیث و روایات به آن اشاره نموده اند و توجه خاصی به امر مشورت و ضرورت آن صورت گرفته است. بحث از مشاوره در اسلام به منزله اعتراف به وجود نظریه ی مکتب روانشناسی در کنار ویا در مقابل دیگر مکاتب روانشناسی است.
هرگونه تعریف و توصیف از مشاوره با توجه به مکتبی که در آن شکل گرفته است، متناسب و هماهنگ است .و به عبارت ساده تر،هر تعریفی از مشاوره تابعی است از مجموع اصول و یا پیش فرض هایی که در شکل گیری مکتبی خاص نقش داشته اند. این مطلب درمورد مشاوره از دیدگاه اسلام نیز صادق است؛ لذا؛ پس از آن،با استفاده از منابع اصیل،معنا و مفهوم مشاوره را از دیدگاه اسلامی مورد بحث قرار داده شده است.و بالاخره اصول نظری این دو نظام فکری را در مسئله ی مشاوره بایکدیگر مقایسه وبحث شده است.
تعریف لغوی مشاوره:
مشاوره]مُ وِ [ در تداول فارسی زبانان کنکاش کننده (آنندراج).(ناظم الاطباء)،رأی زننده ،کسی که طرف مشورت قرار می گیرد. ولی تلفظ صحیح آن مشاور به فتح (واو)و(راء)است واژه ای عربی است ازریشه ی شار،بشیر به معنای بیرون آوردن و آراستن و رأی زدن است.
مشاور فردی است که بالاترین صلاحیت را از نظرعلمی،حرفه ای واخلاقی در کار خود داشته باشد.
در مجموع سه بار کلمات هم خانواده ی آن ذکر شده است و به معنای توافق و هم رأیی،اهتمام به جلب نظرو رأی مردم در مسائل حکومتی بوده است (دهخدا،لغت نامه:ص.(18527
مفهوم شورا از دیدگاه نظریه پردازان اسلامی
مفهوم شورا با توجه به ریشه ی شور روشن می شود، برای این ماده مفاهیم گوناگونی ذکر شده است
.راغب اصفهانی میگوید عسل را شور کردم، هنگامی که آن را از جایگاهش گرفته و از آن خارج میکنی.
این جمله این مفهوم را می رساند که ؛به اعانه و کمک اشاره می کند. یا در جای دیگر میگوید مرا به عسل اشاره کن؛ یعنی مرا به یافتن آن کمک کن و یا یاری ام بده .
معانی دیگر شوراعبارتند از: عرضه کردن،آزمودن،نیکو شدن،پنهان شدن است(قاضی،:1384ص.(3
2
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
فخرالدین طریحی می نویسد : هنگامی که گفته میشود(شاورته فی الامر و استشرته) به معنای آن است که مراجعه کردم به اوتا نظر او را در آن مسئله ببینم.و جمله ی (اشار علی بکذا) به معنی این است که،آنچه به نظر او مصلحت بود به من نمایاند.
راغب اصفهانی نیز گفته: شاور، مشاور و مشورت به معنای استخراج آراست به این شکل که بعضی به بعضی دیگر مراجعه می کنند. شورا به وسیله ی رجوع به دیگران ، فهم مکنون و اندیشه ی دیگران و یاری جستن از آنها در امور همراه است؛ از این رو ریشه ی لغوی شوراکه به معنای استخراج ، اعانه و کمک بود در مفهوم اصطلاحی مشورت نهاده شده است.
مفهوم اصطلاحی شورا به شکل زیر نیز بکار رفته است
شوری عبارت است ازاصطکاک فکرها،جرقه ی مغزها و تکامل است(حسینی بیرجندی،:1384ص.(129
در قرآن یک سوره تحت عنوان شوری آمده است، در آیاتی نیز مساله مشاوره مطرح و به انجام دادن آن دستور داده شده است.
استفاده از آرا و نظریات دیگران به منظور پی بردن به نظریات آنان و یاری جستن از آن نظریات در دستیابی هرچه بهتر و بیشتر به حقیقت، رفع شک و تردید و یا تشریک مساعی جمعی در مواردی که استفاده از نظریات جمع به نحو مطلوب وجود داردبسیار سودمنداست(قاضی،:1384ص.(4
مفهوم شورا گاهی اوقات در مواردی استعمال می شود که صرفاًتشخیص حقیقت مورد توجه است، ودر بعضی از موارد شورا تنها برای کشف حقیقت نیست، بلکه به واسطه ی آن امور دیگری چون حقوق افراد مورد مشورت مراعات می شود.
شورا گاهی استشکافی و طریقی است و گاهی اوقات موضوعی است؛ یعنی گاهی اوقات امر به مشورت از طریقت به کشف حقیقت را دارد و جز این چیز دیگری در امر مشورت مورد نظر نبوده است .
ولذا اصل تبعیت از این امر و حد آن زمانی که حقیقت مورد نظربه دست نیامده است وجود داردو زمانی امر به شورا موضوعیت دارد؛ گرچه حقیقت نیز قبلاَروشن باشد و حتی در اثر مشورت و یا عمل به آن به مسیر نا صواب کشیده شود. شورا در تصمیم گیری های فردی استفاده از آرای دیگران در جهت دستیابی بیشتر و بهتر به حقیقت هدف ومسیری دیگرطی میکند (قاضی،:1384ص.(5
اما در امور متعلق به اجتماع، شورا می تواند جدای از طریقت، در جهت کشف حقیقت از موضوعیت نیزبرخوردار باشد. در آیه ی (امرهم شوری بینهم) مشورت کننده و مشورت شونده از هم تفکیک نشده اند وهمه ی مسلمانان درامورخویش مشورت کننده و مشورت شونده هستند. ودر آیات مختلف تعابیری چون شاور، استشیر و مانندآن وجود دارد؛ که طی آن مشورت کننده ازمشورت شونده، تفکیک شده است(قاضی،:1384ص.(6
مشاوره از دیدگاه علمی
مشاوره نوعی از روان درمانی، از گونه ی حمایتی یا باز پروری است؛ که برای کمک به حل مشکلات شغلی،مدرسه ای، زناشویی افراد و نیز برای حل مشکلات دیگری که در ردیف بیماری های روانی قرار نمی گیرند بکار میرود.
روان درمانی نیز شکلی از درمان مسائل و مشکلات است که ماهیت عاطفی دارند ودر آن یک فرد متخصص یک رابطه ی تخصصی و حرفه ای با مراجع برقرار می کند و هدفش آن است که علائم و نشانه های موجود را برطرف و یا تغییر دهد و موجبات رشد و تکامل مثبت شخصیت را فراهم کند(شفیع آبادی،:1381ص.(61
نوعی وابستگی ورابطه بین دو فرد که یکی قصد دارد دیگری را در حل مشکلات خود در زمینه ی خود شناسی،شغلی وآموزشی کمک کند وجود دارد واین نوع کمک نیز معمولا از طریق مصاحبه های شخصی و بعد
3
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
از گردآوری اطلاعات و حقایق مربوط به آن شخص و مطالعه و باز نگری اطلاعات به دست آمده انجام می گیرد. شخصی را که به آن مشاور میگویند دیگران را در حل مسائل و مشکلات اجتماعی ،تربیتی،آموزشی و شغلی کمک می کند.
در اصطلاح کلی مشاوره برای فرایند های مختلف نظیر مصاحبه کردن، اجرای آزمون ها،راهنمایی و...به منظور کمک به افراد ویاری دادن به آنها جهت حل مشکلاتشان و برنامه ریزی برای آینده خود به کار می روداکثراً. اصطلاح مشاوره برای فردی بکار میرودکه در زمینه های گوناگون همچون شناخت و حل مشکلات زناشویی،کمک به افراد در رابطه با سوء استفاده از دارو و رهایی آنان از وابستگی به انواع اعتیادهاو داروها ،وگزینش شغلی و نظایر آن فعالیت می کند (ساعتچی،:1385صص.(46-45
مشاوره به معنی هم فکری و رأی دیگران را در انجام کاری خواستن نیز بسیار متداول است. مشاوره یک فرایندتسهیل کننده، همکاری و تشریع مساعی است، این فرایند شامل حمایت و توانمند سازی افراد در تعیین مسیر خویش برای رشد شخصی وسلامت میباشد.
بطور کلی مشاوره رابطه ای تخصصی میان مشاور و مراجع است که بدان وسیله به مراجع کمک می شود تا پس از شناخت خویش تصمیمیات معقول و مقبولی اتخاذ کند. به عبارت دیگر، مشاوره فرایندبحث و بررسی زمینه ی رشد و یا مشکلات و مسائلی است که مراجع با آن مواجه است و علاقمند به طرح آن می باشد.در تعاریف متعدداز مشاوره چندین عنصر مشترک وجود دارد.
-1 وجودحداقل دو نفر به صورت رو در روضروریست، که یکی مشاور و دیگری مراجع است. مراجع فردی است که در زمینه یا زمینه هایی برای تصمیم گیری ،مواجهه با مشکل یا مشکلات نیازمندکمک می باشد و مشاور فرد متخصصی است که توان و صلاحیت علمی در کمک به دیگران در حل مشکلات یا تصمیم گیری های رشدی را دارد.
-2 هدف مشاوره رشد وکمک به افراد است.البته در کمک تهدید و اجبار وجود ندارد.از این رو، مشاوران تلاش میکنند تا مراجعان را برای مواجهه ی منطقی با مسائلشان ترغیب کنند.
-3 فرایند مشاوره یک جریان یادگیری است که معمولا منجر به رشد و تغییر می شود(فولادی،:1387صص.(25-24
-4 ایجاد رابطه ی حسنه نقش بسیار زیادی درمشاوره دارد به شکلی که آن را قلب مشاوره و مهمترین رکن در مشاوره می دانند که اگر این رابطه ی حسنه در مشاوره صورت نگیرد دیگر فنون مشاوره به سختی میتوانند تأثیر گذار باشند و تلاش برای ایجاد آن از اهداف اولیه ی مشاوران در فرایند مشاوره است(شفیع آبادی،:1387ص.(48
با توجه به ویژگی های ذکر شده در بالا ،هر نوع فعالیتی که فاقد این ویژگی ها باشد را نمی توان لفظ مشاوره برآن اطلاق نمود.
