بخشی از مقاله
مقدمه
ورزش واليبال را ويليام مورگان كه گرداننده تفريحات هوليوكا در ماساچوست بود، اين باري را در سال 1895 ابداع كرد. در طول دو جنگ جهاني، نيروهاي مسلح آمريكايي واليبال را در اطراف جهان گسترش دادند و به سرعت اين ورزش در اروپا و آسيا هم رواج يافت. به تدريج بازي كه در گذشته تنها يك تفريح به شمار مي‌رفت، به عنوان يك رقابت ورزشي كامل در سطح جهان گسترش يافت.
مهمترين شاخصه واليبال سازگاري و انعطاف پذيري آن است اين ورزش مي‌تواند در همه سنين در سالنهاي ورزشي، پاركها، زمين‌هاي بازي و ساحل انجام شود. انواع اين بازي براي دو، سه و چهار بازيكن و براي بازيكنان كم سن و سالتر و نيز واليبال نشسته براي بازيكنان ناتوان و معلول طراحي شده است.
گروههاي نجات (آتش نشاني) واليبال را به عنوان بارزي اصلي خود كه مي‌توانند آن را در حياط هاي ايستگاه ها به عنوان قسمتي از برنامه تمرينات بدني اجرا كنند، برگزيده‌اند. در اروپا هر ساله يك سري بازيهاي قهرماني با كيفيت بالا براي گروههاي نجات و نيروهاي نظامي و پليس برگزار مي‌گردد.
اقسام واليبال:
1- ميني واليبال
ميني واليبال نوعي خاصي از اين ورزش است كه براي دستان كوچك بازيكنان كم سن و سالتر در نظر گرفته شده است كه نياز به تور كوتاهتر دارد. اگر چه در مرحله اوليه، اين ورزش براي سنين نه تا سيزده سال است اما دليلي وجود ندارد كه گروههاي سني ديگر نتوانند اين روزش را ياد بگيرند. بلندي تور براي اين گروه سني 10/2 متر و هنوز به آنها اجازه اسپك يا آبشار و سرويس با تكنيكهاي صحيح را نمي‌دهند. ابعاد زمين بازي در اندازه‌هاي 6*6 متر است. در اين زمين كوچك تنها 3 يا 4 بازيكن در هر طرف بازي مي‌كنند توپ بازي كوچكتر و با قطر 62 cm به جاي توپ اصلي با قطر 65 تا 67 cm ميباشد.
2- واليبال ساحلي
واليبال ساحلي يك ورزش المپيكي كامل است و سالانه تورهاي ورزشي بزرگي وجود دارد كه نه تنها در سواحل بلكه در زمين هاي ويژه پيش بيني شده در شهرهاي مهم دور از دريا نيز با جايزه نقدي چند ميليون دلاري برگزار مي‌گردد.
اگر چه در بازي واليبال در هر سمت شش نفر بازي مي كنند، واليبال ساحلي معمولاً با دو بازيكن در هر طرف زمين بازي مي‌شود. تيمهاي مختلط معمولاً به صورت چهار نفره با قوانين خاصي بازي مي كنند كه منجر به رقابت مشابه بيشتري بين زنان و مردان در هر سمت زمين مي‌گردد. زمين بازي براي واليبال ساحلي از زمين معمولي كوچكتر و 16 متر طول و 8 متر عرض دارد.
3- واليبال نشسته
واليبال نشسته براي آن دسته از افرادي كه مشكلات حركتي دارند گذاشته شده و در پارا المپيك به اجرا در ميايد. روشن است كه تور بازي كوتاهتر و زمين‌بازي كوچكتر است. بازيكن ها از دستان خود براي حركت بدن به طور سريع بر روي زمين استفاده مي‌كنند به طوري كه كمتر توپي بدون تماس با آنها به زمين مي خورد.
قوانين
بيست و هشت قانون هست كه تعيين كننده چگونگي بازي واليبال ميباشد، اين امر به وجود آورندة بازي واليبال و ارتباط دهندة يك تيم با تيم ديگر در مسابقه بوده و به آساني قابل فهم است.
زمين بازي
زمين اين بازي 18 متر طول و 9 متر عرض دارد . تور تقسيم كننده زمين بازي به دو قسمت 9 متري است كه خودش حدود يك متر عرض داشته چگونگي بلنداي آن به سن و جنس بازيكنان مربوط است. بلندي تور براي زنان 24/2 متر و براي مردان به 43/2 متر مي‌رسد.
در سطوح سني پايينتر، بلنداي تور قابل تغيير است. فدراسيون بين‌المللي واليبال (fiva) بلندي تور را براي پسران و دختران 9 تا 12 سال 15/2 تعيين كرده كه اين بلندي براي پسران بالاي 12 سال به 30/2 cm مي‌رسد. دختران 13 ساله منطبق با بلندي استاندارد تور براي زنان از بلنداي تور 24/2 متر استفاده مي‌كنند.
در طول بازي، تمام محدودة‌خطوط به عنوان زمين بازي و هر توپي كه بر روي خط بخورد به عنوان «داخل» در نظر گرفته شده است. در هر زمين (هر طرف زمين) يك خط حمله هست كه از تور 3 متر فاصله دارد. در منطقه حمله، دستورالعمل‌هايي براي چگونگي بازي بازيكنان منطقه عقب زمين وجود دارد. منطقه سرويس خاصي در انتهاي زمين مجزا نشده و زنندگان سرويس ممكن است در هر جاي منطقه 9 متري بين دو خط كناري قرار گيرند. اگر بازيكن در طول منطقه سرويس قبل يا هنگام اصابت توپ با دست با محدودة انتهاي زمين تماس داشته باشد، سرويس خطا محسوب مي شود.
داوران
دو نفر در واليبال داريم كه به عنوان داور اول و دوم شناخته شده و در جريان بازي داراي قدرت و عملكرد مختلفي هستند. داور اول در جريان مجموع بازي است و روي چهار پايه اي خارج از زمين و در خط تور قرار گرفته است، بنابراين قادر است كل منطقه بالايي تور و هر دو نيمه زمين را ببيند.
اين داور تصميم مي گيرد كه آيا با توپ به طور صحيح بازي شده يا نه و چه وقت امتياز تعلق مي گيرد. به علاوه ، اين داور مسئول تماس بازيكنان بالاي تور و عملكرد فردي ايشان است. در سوي ديگر زمين مقابل داور ، داور دوم قرار دارد. اين داور تعويض ها، تايم اوت ها ، گردش دوره اي بازيكنان دريافت كننده سرويس در زمين و خطاهاي زير تور را كنترل و تابلوي امتيازات و حركات داور اول را در نظر دارد.
منشي، مسئول ثبت امتيازات و ترتيب زنندگان سرويس دو تيم و ثبت ارنج و اسامي بازيكنان و داوران و ثبت تعويض ها و تايم اوت ها مي باشد.
هر دو تيم يك نيمكت ذخيره در سمت مشابه و كنار داور دوم دارند. تابلوي امتيازات بين دو تيم قرار گرفته است. تنها مربيان و بازيكناني كه پيراهن تيم را به تن دارند مي توانند روي نيمكت بنشينند. مربي تيم مي تواند بازيكنان را از كنار زمين راهنمايي كند البته در صورتي كه بدون دخالت در جريان بازي در محدوده خط حمله و خط انتهاي زمين باقي بماند. بازيكناني كه منتظر رفتن به زمين هستند مي بايست روي نيمكت نشسته يا در منطقه ويژه اي در انتهاي زمين منتظر باشند.
براي كمك به داوران و تعيين اينكه آيا توپ داخل يا خارج زمين خورده است دو يا چهار داور خط نگه دار داريم. داور دوم خط نگه دارها را به عنوان مسئول يك يا دو خط اختصاص داده و هر دوي آنها هنگامي كه توپ داخل يا خارج زمين مي خورد علامت مي دهند. در كناره هاي تور عمود بر خطوط طولي زمين نوار سفيد رنگي به پهناي 5cm و طول 1 متر قرار دارد كه آنتن‌هايي نيز در انتهاي نوارها بايد نصب شود. مقصود از اين كار آن است كه توپهايي را كه خارج از محدودة خطوط از تور عبور مي كنند تشخيص داده شوند و در طول بازي اين توپ ها با تور و بازيكنان تماسي نداشته باشند.
بازيكنان
هر تيم اجازه دارد دوازده بازيكن داشته باشد اما تنها 6 بازيكن از آنها مي توانند در يك زمان در زمين باشند.
بازيكنان ديگر به عنوان ذخيره عمل مي كنند. شش بازيكن زمين بايد به صورتي كه در شكل 5 نشان داده شده در زمين قرار گيرند. اين بازيكنان با شماره هايي مشخص شده و در چرخه اي خلاف جهت عقربه هاي ساعت از سمت راست عقب زمين گردش مي‌كنند.
بازيكنان منطقه 2 و 3 و 4 به عنوان بازيكنان جلويي و بازيكنان 1 و 6 و 5 بازيكنان عقبي هستند.
در طول بازي هر بازيكن در شش منطقه زمين بازي خواهد كرد ( به جز ليبرو) وقتي يك طرف سرويس مي زند و در رفت و برگشت توپ برنده مي شود، يك امتياز مي‌گيرد. اگر در رفت و برگشت توپ را از دست بدهد، طرف مقابل آنها يك امتياز مي‌گيرد و حق سرويس زدن به طرف مقابل آنها داده مي شود. طرفي كه سرويس جديد را مي زند يك حركت گردش دوره‌اي انجام مي دهد پس بازيكن موقعيت دوم حالا از موقعيت شماره يك سرويس را مي‌زند. تمام بازيكنان ديگر هم در موقعيت بعدي خود در گردش بازي خواهند كرد. منظور اصلي اين قانون اين بوده كه بازيكنان تنها از بازي در منطقه دفاع يا حمله پرهيز كنند. در طول سالها اين ويژگيها بسط يافته‌اند اما قوانين گردش تغييرات عظيمي را به بازي واليبال اضافه مي‌كنند.
تنها شش بازيكن اجازه دارند در يك زمان در زمين بازي كنند. در طول يك ست بازيكنان مي توانند در زمين تعويض شوند.
بازيكني كه به عنوان ليبرو در زمين است تنها در قسمت عقب بازي مي كند كه در واقع موقعيت 1،6، و يا 5 است . اين بازيكن قادر به سرويس، دفاع ، تلاش براي دفاع يا ضربه اي به عنوان حمله در صورتي كه توپ بالاتر از سطح تور است نمي باشد. قانون ليبرو در سطح ابتدايي خود به عنوان يك مدافع ويژه عقب زمين استفاده مي شود.
براي كمك به داور در تشخيص ليبروها از ساير بازيكنان آنها پيراهني با رنگ متفاوت مي پوشند. علي رغم ديگر بازيكنان ليبرو اين امكان را دارد كه قبل از شروع رفت و برگشت توپ و بدون اجازه داور دوم به زمين آمده و جاي بازيكن ديگري را بگيرد. در ضمن مي تواند قبل از پايان رفت و برگشت توپ از زمين خارج شود اما اگر تيمش در حال گردش دوره اي است او به قسمت جلوي زمين حركت كرده، از زمين خارج و با بازيكن اصلي در آن موقعيت تعويض مي شود.
هر بازيكن زمين مي بايست در يك ست يكبار با بازيكني از روي نيمكت تيم تعويض شود. وقتي بازيكني در زمين تعويض شد در آن ست تنها مي تواند به جاي جايگزين خود برگردد. اين امر تنها يكبار در طول ست توسط اين دو بازيكن قابل اجراست. هر بار كه بازيكني از زمين خارج مي شود به عنوان يك تعويض محسوب مي شود. نهايت تعويض در هر ست شش تعويض است. اين بدان معناست كه مربيان مي توانند شش بازيكن كاملاً جديد، يا مجموعه اي از بازيكنان اصلي و تعويضي در زمين داشته باشند. مربي يا كاپيتان زمين قادر است بازيكنان را در انتهاي هر ست با درخواست از داور دوم تعويض نمايد. بنابراين او مطمئن خواهد شد كه تيم همه تعويض هايش را انجام نداده و بازيكني كه قصد ورود به زمين را دارد قانوني بوده و ثبت كننده امتيازات شماره بازيكن را ثبت مي كند.
تايم اوت
هر تيم اجازه دارد در طول يك ست از دو تايم اوت استفاده كند كه حداكثر زمان آن سي ثانيه است. مربي يا كاپيتان تيمي كه درخواست تايم اوت دارد مي بايست در انتهاي رفت و برگشت توپ هر چه سريعتر درخواست خود را با داور دوم در ميان بگذارد. در طول تايم اوت بازيكنان بايد منطقه زمين را ترك كرده به مربي و تعويض هاي روي نيمكت بپيوندد. در مسابقات بين المللي دو تايم اوت اجباري در هر ست هست كه به تلويزيون اجازه پخش تبليغات را مي دهد.
امتيازات
مسابقات داراي 3 ست از 5 ست مي باشد. اگر تيمي 3 ست پياپي به امتياز 25 برسد به شرط اختلاف امتيازش با رقيب به دو پوآن ، برنده مسابقه است. اگر امتياز به 24-24 مساوي برسد بازي ادامه پيدا مي كند تا يك تيم دو امتياز اختلاف را كسب كند.
در ست آخر، بازي آنقدر ادامه دارد تا يك تيم به حداقل امتياز 15 با دو امتياز اختلاف دست يابد.
امتيازات در هر رفت و برگشت توپ محاسبه مي گردند، رفت و برگشت ها وقتي تمام مي شوند كه :
- يك تيم توپ را در زمين مقابل بخواباند.
- يك تيم قادر به بازگرداندن توپ به صورت قانوني و با حداكثر سه ضربه نباشد.
- يك بازيكن به صورت نادرست با توپ بازي كند، با تور تماس پيدا كند يا وارد زمين مقابل شود.
وسايل بازي:
لوازم و وسايل بسيار كمي براي شروع بازي واليبال لازمند اما خيلي مهم است كه ببينيد لوازمي كه شما مي خريد سالم و مفيد باشند. بسياري از لوازمي كه به شما عرضه مي‌شوند ممكن است از نظر قيمت بسيار جالب توجه به نظر برسند ولي براي بازي خيلي نامرغوب باشند. همة اعضاي هيئتهاي ورزشي تدابير مناسبي براي اين امر دارند و شديداً توصيه مي شود كه قبل از خريد با آنها يا فروشندگان ويژه لوازم واليبال مشورت كنيد.
مهمترين چيز در مورد توپ اين است كه بايد از يك لايه چرم ساخته شده و داراي وزن استاندارد باشد همه توپ هايي كه خيلي سنگين هستند در طول بازي مي تواند به انگشتان و مچ بازيكن صدمه بزنند.
به منظور آموزش، يك توپ نرم پلاستيكي يا فوم فشرده مي تواند به كار رود چون اين توپها باعث صدمه نمي شوند. موادي مانند لاستيك، نايلون يا وينيل بسيار نامطلوب هستند، توپ هاي ساخته شده با اين مواد هرگز نبايد مورد استفاده قرار گيرند. وقتي توپي را مي خريد بايد بدانيد آنرا براي مسابقه مي خواهيد يا براي آموزش. استانداردهاي بين المللي و باشگاهي. توپهاي مجاز بازيهاي بين المللي مهر فدراسيون بين المللي روي آنها خورده است. معمولاً اگر يك توپ براي باشگاه يا مسابقه مجاز باشد مهر انجمن بين المللي را دارد اما بعضي از توپها هم اين مهر را ندارند.
ليستي از همه توپهاي مجاز را مي توان از انجمن هاي بين المللي به دست آورد تفاوت كيفيت اين دو گروه توپ در نرمي و پوشش چرمي آنها است.
همه توپهاي مسابقه اي يك تكه و ساخته شده از يك لاستيك سرتاسري هستند كه با نوارهاي چرمي پوشيده شده است. معمولاً بهترين توپ ها چرم نرمتر و يك تيوپ دارند. سوزن هاي نازكي براي اين نوع توپ بايد استفاده شود و سوپاپ اين تيوپ ها بايد با سطح يكسان باشند (برجسته نباشند).
تور
يك تور مسابقه خوب مي بايست بدون ايجاد سوراخي در آن چند فصلي دوام بياورد، در حالي كه تورهاي تمريني تنها براي يك فصل دوام دارند.
اعضاي هيئتها توصيه هايي دارند كه تور را از نظر قوانين اندازه و جنس و ساختار آن تضمين خواهد نمود. تور بايد 5/9 متر طول و 1 متر عرض و داراي شبكه تورهاي 10 cm باشد. براي كمك به حالت ارتعاشي تور، بسياري از تورها نوارهاي لاستيكي در انتها دارند كه به تيركها بسته شده تور را به طور افقي كشش مي دهد.
در طول بازي توپ مي تواند بعد از خوردن و رفت و برگشت از تور بازي شود بنابراين تور به حالت ارتعاشي خوبي احتياج دارد.
تورهاي تمريني ارزان تر براي كلاسهاي آموزش و بازي هاي خارج از سالن مطلوب مي باشند ولي عموماً خريد خوبي نيستند چون توپ بعد از برخورد با آنها بر نمي گردد پس بايد سريعاً عوض شوند. يك تور خوب براي مدرسه بايستي به اندازه تور سالن ورزشي باشد.
آنتن تور
تور از زمين بازي عريض تر است و يك علامت سفيد رنگ مستقيم بالاي خط جانبي زمين قرار گرفته و آنرا مشخص مي كند. بر روي اين علامت يك آنتن فايبرگلاس هست كه 80 cm از تور بالاتر قرار مي گيرد. وقتي توپي در طول بازي به اين قسمت بخورد يا از خارج تور بگذرد خطا انجام مي گيرد. آنتن مي تواند از يك يا دو قسمت تشكيل شود – كه 80 cm آن بالاي تور و 100 cm اندازه عرض تور است.
لباس
پيراهن ها نيازمند يك برش خاص در زير بغل و بازوها هستند. هنگامي كه اسپك يا آبشار مي زنيد نياز داريد كه قادر باشيد بازوان خود را به راحتي باز كنيد، بدون اينكه پيراهن شما بيرون بزند يا احساس كشيده شدن كنيد. وقتي شيرجه مي زنيد و روي زمين پهن مي شويد نبايد دور گردن شما را بكشد. انتخاب پيراهن آستين كوتاه يا بلند با خود شماست.
خيلي از بازيكنان آزادي عمل پيراهن آستين كوتاه را ترجيح مي دهند. در حالي كه بقيه براي حمايت بيشتر در هنگام دفاع عقب زمين نوع ديگر را ترجيح مي دهند. شورتها هم بايد به راحتي اجازه حركت از عقب زمين و پرش و آبشار را به بازيكن بدهند.
كفش
وقتي در حال بازي هستيد خيلي سريع از يك عملكرد به عمل ديگري تغيير حالت مي دهيد. يك لحظ مي پريد و آبشار مي زنيد، يك دفاع مي كنيد و بعد از آن به سمت توپ بر مي گرديد و …
پاهاي شما وزن زيادي را در طول مسابقه تحمل خواهند كرد و تقريباً يك جفت كفش فني طراحي شده لازم است كه نه تنها از صدمات جلوگيري كند بلكه توانايي شما را در استفاده و به كارگيري تمام انرژي تان بالا برد. كفشها بايد قابل انعطاف بوده به شما توانايي بلند شدن و پايين آمدن براي آبشار و دفاع را بدهد. كفشها براي فاصله گرفتن و توقف سريع هنگام دفاع و در حالت چرخش نياز به استحكام دارند. تحقيقي در باب نيازمندي واليبال به پاها انجام گرفته است و چند نوع كفش خاص در بازار طراحي شده كه همه اين ويژگي ها را دارند و يك متخصص ورزشي مي تواند توصيه هاي خوبي درباره آنها به شما بكند.
عموماً با توجه به بازيهاي تيمي ديگر، واليبال از دو جزء تشكيل شده است: حمله و دفاع، اما بر خلاف بازيهاي ديگر لازم است هر بازيكن به همه مهارتهاي دو جزء ذر شده مسلط باشد.
اگر ما به رفت و برگشت توپ توجه كنيم، مي‌توانيم اين عملكرد را ببينيم: سرويس، دريافت سرويس، پنجه، آبشار، دفاع، دريافت عقب زمين، پاس پاسور و مانند آن.
مهمترين مهارتهاي حمله، سرويس، پاس پنجه و آبشار است. يك پاس خوب به صورت مستقيم يك امتياز را به دنبال خواهد داشت يا تيم را در فشار مي‌گذارد و يك پاس منطقه‌اي دقيق و خوب ضروري خواهد بود تا منجر به آبشار شود.
سرويس
سرويس، توپ را در جريان بازي قرار داده و يك فرصت امتيازآور براي هر دو تيم خلق مي‌كند. هر تيم تنها به 25 امتياز براي برد يك ست، و فقط 15 امتياز در ست آخر نيازمند است.
هيچ چيز بهتر از ديدن اين كه سرويس زن تيم مقابل توپ را به خارج بزند يا آن را به تور زده و امتياز غير قابل پيش‌بيني نصيب آنها كند، روحيه تيم را تقويت نمي‌كند. وقتي رقابت خيلي نزديك است يا به پايان ست نزديك مي‌شود اين مسئله يك پاداش واقعي محسوب مي‌گردد.
سرويس زن با وضعيت بسيار دشواري رو به روست. تيم دريافت كننده اولين حمله را تدارك مي‌بيند كه آمار شانس موفقيت آن 60 درصد است. اگر توپ طوري سرويس شود كه تنها تضمين قرار گرفتن آن در جريان بازي مد نظر باشد، تدارك حمله و گرفتن امتياز براي تيم مقابل بسيار آسان خواهد بود.
چهار نوع سرويس كه طي سالها تغييرات در تاكتيك و خود توپ ايجاد شده اينها هستند: زير شانه (ساده)، بالاي سر ( ساده چكشي)، معلق يا شناور( چرخشي) و سرويس پرشي ( موجي- پرشي) هركدام مزايا و مضراتي دارند.
سرويس زير شانه ( سرويس ساده)
اين سرويس ساده‌ترين و معتبرترين شيوه سرويس زدن است. اين سرويس شانس بيشتري را براي نوآموزان در بردارد.
سرويس چكشي
سرويس بالاي سر پر استفاده ترين سرويس بازي است. تغييرات كوچك در تكنيك اصلي سرويس زن را قادر به تغيير پرواز توپ با اضافه نمودن چرخش و شناوري آن مي‌نمايد.
توپ زماني شناور خواهد شد، كه بدون چرخش زده شود و به اندازه كافي سرعت و سختي به آن بدهد. جريان هوا و فشار اطراف توپ در حركت آن مؤثر است. اين شناوري مشكلاتي را براي دريافت كننده توپ ايجاد خواهد كرد.
زدن توپ بالا يا نزديك تور خط سير صاف‌تري به توپ مي‌دهد كه باعث كاهش زمان موجود براي رسيدن دريافت كننده به توپ مي‌شود.
سرويس موجي
دريافت كننده سعي خواهد كرد بهترين محل بازي با توپ را از روي نشانه‌هايي چون وضعيت سرويس، موقعيت سرويس زننده يا نوع سرويس حدس بزند. يك سرويس موجي خوب براي زدن خيلي مشكل اما پيش‌بيني آن براي دريافت كننده خيلي سخت‌تر است. در نتيجه قانون آيروديناميك در پرواز توپ ضربه بدون چرخش بوده بنابراين در آخرين قسمت پرواز، توپ به طور غير قابل پيش‌بيني تغيير جهت داده يا پايين مي‌آيد. بنابراين ديافت كننده مجبور است در كمترين زمان جاي خود را در زمين تعيين كند و اين مطلب مستقيماً بر كيفيت پاس او تاثير خواهد گذاشت.
مطمئن شويد كه توپ بدون چرخش زده شود و گرنه توپ در هوا موجي نخواهد شد. پرتاب توپ به طور عادي پايين خواهد بود پس شانس كمتري براي چرخش آن در زمان پرتاب وجود داشته، سرويس زن مي‌تواند ضربه را زمان‌بندي كند. تماس با توپ بايد سخت و محكم باشد. دست را در زمان ضربه محكم نگه داشته شوك وارد كند اما بعد ناگهان همه حركت را به تندي متوقف كنيد.
سرويس چرخشي
اين نوع سرويس سخت و سريعتر از سرويس‌هاي چكشي است همچنين اين سرويس در انتها به تندي پايين آمده، دريافت كننده را مجبور مي‌كند براي رفتن زير توپ پايين بيايد.
از آنجا كه در سرويس چكشي و سرويس موجي حركت بدن عامل لازمه در پايين آمدن و جلو رفتن توپ است، براي توليد چرخش در توپ مي‌بايست يك حركت چرخشي در بدن ايجاد شود. چرخش بلندتر از سرويس بالاي سر بوده به طور ايده آل بايد يك چرخش جلو برنده به توپ داده شود.
سرويس پرشي
در سالهاي اخير يكي از مهمترين تكنيكهاي موجود در واليبال سرويس پرشي است.
شروع رفت و برگشت توپ با يك پرش، حالتي دراماتيك دارد. توپ با قدرت قابل توجه در يك مسير مستقيم از بالاي تور زده مي‌شود و دريافت كننده را در بيشترين فشار ممكن قرار مي‌دهد.
دو شاخصه مهم اين سرويس سرعت و خط سيرآن است. به محض اينكه بازيكن مي‌دود و براي عمل سرويس بالا مي‌برد، قادر به استفاده از بالاترين سطح حركت بوده، قدرت و موفقيت بيشتري در خلق سرعت بالاتر دارد. لحظه تماس اغلب بالاتر از سطح زمين است. بنابراين خط سير توپ صافتر است. اين دو عامل با هم به دريافت كننده فرصت كمتري براي دريافت منطقه درست و موقعيت بدن در بازي با توپ مي‌دهد. هر چند درجه خطاهاي بالا يا توصيف امتيازآوري رالي هر توپ و اهميت اعتبار افزايش مي‌يابد، استفاده از اين سرويس به دقت سطحي، فردي و موقعيتي نياز دارد.
پاس
يكي از بازيكنان شاخص تيم واليبال پاسور ميباشد. او با يك پنجه موقعيت حمله را براي ضربه زدن خط حمله مهيا مي‌كند. انواع مختلفي از پاسهاي پاسور وجود دارد كه نه تنها در موقعيت نسبت به تور بلكه در ارتفاع از تور با هم تفاوتهايي دارند.
اين تفاوت تيم را قادر مي‌سازد كه بازي را براي تيم مقابل در پيش‌بيني و تشخيص جايي كه از آن حمله مي‌شود مشكل نمايد. بنابراين مسئوليت سنگيني بر دوش پاسور ميباشد يك پاسور خوب نقاط قوت و ضعف تيم مقابل را خوانده، آنها را با نقاط قوت و ضعف تيم خود كنار هم مي گذارد و سعي مي‌كند با مهيا كردن توپ شانس موفقيت بيشتري به خط حمله خود بدهد. اين پاسور حق دارد تصميم بگيرد كه كجا و چه پاسي در هر موقعيت ساخته و پرداخته شود. هدف اوليه پاسور ساختن يك پاس خوب است كه بتوان به راحتي به آن ضربه زد و در بردارنده چندين انتخاب براي خط حمله باشد. اگر اين امر قابل موفقيت باشد پاسور مي‌تواند تاكتيكي در مورد نوع و جاي پاس خود بينديشد. پاسورهاي سطح بالا توانايي تشخيص و تمايز چگونگي و نوع پاسي كه به قدر كافي از برگشت و دفاع شدن آن جلوگيري شود را در خود بالا مي‌برند.
يك نياز ضروري براي هر پاسور تكنيك خوب در پنجه، توانايي انجام بازي قانوني با توپ و دقت و انسجام در كار است. بينش و عملكرد حاشيه‌اي نيز از اهم كار است، تا آنها بتوانند خارج از موقعيت خود در زمين در ارتباط با بازيكنان هم دسته و بازيكنان تيم مقابل به سرعت كار كنند. خط حمله هم در صورتي كه توپها را به خارج بزنند و يا باعث دفاع آنها شوند حق پاسور را از بين مي‌برند. يك خلق و خوي هميشگي و ثابت از لزومات پاسور بودن است.
آبشار
آبشار كه گاهي آنرا اسپك هم مي‌نامند براي بسياري از بازيكان مهيج‌ترين قسمت بازي واليبال است. همه بازيكنان مي‌خواهند بالا بپرند و توپ را محكم و كاملاً قانوني در زمين تيم مقابل بخوابانند. رضايت حاصل از ديدن اينكه توپ از دفاع روي تور مي‌گذرد و در زمين و دور از دسترس بازيكنان مي‌خوابد چيزي است كه تا مدتها بعد از اتمام بازي در خاطر مي‌ماند، هر چند آبشار كار مشكلي است و هميشه امتياز نمي‌آورد. بر جريان وارد بر توپ بدون توجه به موقعيت، يا اينكه آيا دفاعي بر سر راه آن است شرايط خاصي حكم فرماست. درست در اين جاست كه تفاوت بين يك بازيكن خوب و متوسط قابل اثبات است. براي آبشار زن تنها يكي از چندين روش ناشي از يك حمله نتيجه بخش است و انتخاب و اجراي روش درست آسان نيست.
در اين قسمت ما نظري به آبشار و اجزاء آن خواهيم انداخت، كه سبك زدن، تاكتيك توپ و سرعت حمله از اين اجزاء هستند. نكته‌اي كه بايد توضيح داده شود اين است كه در حمله، هوش و ذكاوت مهمتر از نيروي عضلاني است. اگر شما بتوانيد اين نكته را بپذيريد، در راه تبديل شدن به يك مهاجم خوب موفق هستيد.
آبشار شامل پرش تا حد امكان بلند بازيكن و ضربه زدن به توپ با دست به سمت ديگر تور و خواباندن توپ در زمين حريف است. قوانين اجازه تماس بازيكن با تور در طول يا بعد از عمل آبشار را نمي‌دهند. در زمان بلند شدن و پايين آمدن، بازيكن امكان گذشتن از خط مياني و ورود به زمين تيم مقابل با هر قسمت از بدن را ندارد. اگر در زمان حمله يكي از سه بازيكن عقب زمين هستند، امكان رد كردن توپ از بالاي تور را نداريد مگر اينكه توپ از سطح تور پايينتر باشد و يا قبل از بازي با توپ از پشت منطقه حمله پرش كرده باشيد.
بازيكن ليبرو هم اجازه بازي با توپ هم سطح يا بالاتر از تور و رد كردن آن را ندارد.
نتيجه اين دستور‌العملها مجبور كردن بازيكنان به كنترل بدن خود قبل يا در طول و يا حتي بعد از حمله را در بردارد. استادي در اين مهارت كار سختي است چرا كه شروع تا پايان حمله نياز به كنترل و تمركز بدني بالايي دارد.
نقش مربي
نقش مربي كمك به بازيكنان براي ارائه بهترين تواناييهاي آنها است، نه استفاده از آنها در جهت به دست آوردن موفقيت براي خود. مربي واليبال وظايفي قبل، در طول و بعد از مسابقه به عهده دارد.
وظايف مربي
1- جلسات تمرين
2- انتخاب سيستم هاي تاكتيكي براي تيم
3- تجزيه و تحليل حريفان و پيش بيني تاكتيكهاي مورد نياز براي شكست آنها
مسابقه
1) آماده سازي و گرم كردن بازيكنان.
2) انتخاب شش بازيكن شروع كننده و موقعيت چرخشي آنها. اين كار مي بايست جهت كسب امتياز و با اسم و شماره هاي همه تيم قبل از شروع اولين ست انجام گيرد.
3) دادن ليست چرخش تيم به داور دوم در آغاز هر ست.
4) تجزيه و تحيل تايم - اوت و تعويض در صورت نياز و اجازه اين كار.
5) تجزيه و تحليل عملكرد تيمي در طول مسابقه و ايجاد هر نوع تغيير در صف آرايي، تاكتيك ها يا بازيكنان در صورت لزوم.
6) كنترل رفتار هر يك از بازيكنان روي نيمكت.
بعد از مسابقه
1) كنترل تشويق و احترام نسبت به حريف از سوي تيم و دست دادن بازيكنان بدون توجه به نتيجه بازي.
2) تشكر از هر دو دوار و امتياز دهندگان به خاطر كارشان از طريق كاپيتان تيم.
3) مرور عملكرد تيم و مربيگري در طول بازي با ديدگاه طراحي براي آينده وجلسات تمرين.
تمرينات فصلي
ضروري است از آنچه با تيم خود سعي در رسيدن به آن مي كنيد، عقيده روشني داشته باشيد. بايد يك سري طرح هاي فصلي براي پيشرفت تيم خود داشته باشيد. اين طرح و نقشه بايد سال را مثل گلها به قسمتهايي تقسيم كند: آمادگي بدني و تكنيكي ، تهيه و تدارك بازي وتاكتيك، دوره مسابقه و كار و نيز استراحت.
آمادگي بدني وتكنيكي
وقتي فصل مسابقات در راه راست گسترش تكنيكهاي نو با بازيكنان يا حتي درست كردن خطاهاي بزرگ براي مربي مشكل است. چند ماه بين فصول مسابقات زماني است كه مربي مي تواند روي گسترش و عملكرد تكنيك تمركز نمايد. در همين زمان، بازيكنان مي توانند تحت برنامه هاي تمريني سازنده و سنگين كار كنند. در اين مدت مربي بايد اساس و پايه تيم را بر مبناي عملكرد تاكتيكي تيمي كه ريخته است بنا كند.
تهيه و تدارك بازي و تاكتيك
اين دوره حدود يك ماه براي تيم ها طول خواهد كشيد. در اين دوزه مربي بيشتر وقت را براي ايجاد سيستمهاي تاكتيكي كه مي خواهد به طور مؤثر در طول فصل مسابقه به كار ببندد، صرف مي كند. به ويژه مسابقات پيش فصل براي فهميدن اينكه اين تاكتيك ها در موقعيت بازي چگونه اند مفيد خواهد بود.
فصل مسابقات
با شروع فصل آمادگي بدني، تكنيكي و تاكتيكي بازيكنان بايد به اوج خود رسيده باشد. مشكل مربي حفظ اين سطح بالاي آمادگي در دوره مسابقات است كه ممكن است كمتر يا بيشتر از شش ماه به طول انجامد. عليرغم اين مسئله ، در زماني كه نتيجه عملكرد تيم صدمه خواهد ديد هر بازيكن قادر به حفظ فرم خواهد بود.
مهارت در مربيگري، توانايي در تشخيص هر چه سريعتر علت مشكل و بر مبناي آن قضاوت دربارة تمرين است. جلسات تمريني نبايد سطح بالايي از كار بدني را شامل شوند چرا كه تحليل بايد روي آمادگي براي مسابقه آينده، به ويژه در ارتباط با تكنيكهاي فردي و تيمي صورت گيرد. بسياري از ليگ ها چند هفته استراحت در ميان مسابقات دارند كه مربي خواهد توانست براي كار كردن روي هر تغيير قابل توجه در تاكتيك هاي تيمي كه تيم نشان داده به آنها نيازمند است استفاده كند.
زمان استراحت و سرد كردن
در پايان فصل، بازيكنان احساس خستگي روحي و جسمي خواهند داشت و مربي بايد به تدريج از تمرينات بكاهد. عقيده خوبي است كه در چندين مسابقه خارج سالن اگر چه بايد به شكل مسابقه، شركت كنند و با روحيه راحت تري به بازي بپردازند. بعد از آن بايد يك استراحت چهار تا شش هفته اي قبل از شروع دور فصل جديد داشته باشند.
دوره و جلسات تمرين
دوره تمرينات فردي بايد تدارك ديده شود، نه فقط يك مجموعه گوناگون از چند آموزش به اضافه يك بازي. هر دوره تمرين و آموزش بايد به طور ايده آل شامل قسمتهاي زير باشد.
1) تمرينات گرم كردن براي جلوگيري از صدمه آن جلسه
2) تمرينات تكنيكي مربوط به موضوع آن جلسه
3) كار تمركز روي تكنيك يا تاكتيك موضوع جلسه
4) كنترل موقعيت بازي و توضيح كار تاكتيكي و تكنيكي
5)تمرينات پاياني براي سرد كردن و جلو گيري از گرفتگي ماهيچه ها
مربي بايد سعي كند استراحت ها را در جلسات تمرين و هنگام توضيح نكات به بازيكنان به حد اقل برساند، چرا كه اين كار باعث از دست رفتن تمركز بعضي از بازيكنان خواهد شد. اگر نكاتي هست كه نياز است به بازيكنان تمريني گفته شود بايد آنها را از تمرين بيرون كشيده و به آنها گفت، چرا كه بحث و توضيح وقت مي گيرد. آموزشهاي تمرين بايد به هم پيوسته باشند تا از تلف شدن وقت با شروع كار در جاها و گروه هاي مختلف جلو گيري شود.
تجزيه و تحليل حريف
هميشه بايد فرصتي مناسب براي كاوش و ايجاد يك سابقه درباره سيستمهاي تاكتيكي آنها گذاشته شود، مثلاً ضعف و قدرت فردي بازيكنان و نتايج مسابقات قبلي تيمها.
به آرايش هاي مورد استفاده در دريافت سرويس و چرخش كه تيم از بازيكنانش مي‌خواهد آنها را بازي كنند نگاهي بيندازيد. سعي كنيد اين مطلب را با تيم خود در كنار هم بگذاريد بنابراين بهترين دريافت كننده شما در مقابل بهترين سرويس زنها هستند و برعكس. به سيستم دفاعي و دفاع روي تور آنها نظري داشته باشيد. بهترين خط آبشار خود را برابر ضعيف ترين و كوتاه ترين خط دفاع آنها قرار دهيد.
به تشخيص مهارتهاي فردي بازيكنان بپردازيد كه چه كسي در دريافت، سرويس يا آبشار ضعيف است، چه كساني سريع نبوده و به اندازه كافي تحرك ندارند تا توپهاي تاكتيكي و جا خالي را پوشش دهند و بگذارند بازيكنانتان از اين ضعفها استفاده كنند.
اين كار مربي است كه بفهمد بازيكنانش كه به بازي مي روند مي دانند با چه روبه‌رو مي‌شوند و چگونه از پس اين شرايط برآيند.
وظايف زمان مسابقه
قوانين مربي را ملزم مي كنند كه قبل از مسابقه ليستي از اسامي بازيكنان و هر نوع گواهينامه كه آنها لازم دارند و شماره پيراهن آنها را به امتياز دهندگان بدهد. همه پيراهن ها بايد در عقب و جلو شماره 1 تا 18 شماره گذاري شده باشند.
همچنين مربي و كاپيتان بايد برگه امتياز را امضاء كنند تا صحت ليست امتيازات تأييد شود. مربي همچنين بايد بك برگه چرخش را كه نشان دهنده ترتيب صف آرايي اولين بازيكنان زمين و شماره آنها در آن منطقه است را كامل نمايد. داور دوم اين برگه را براي بررسي موقعيت صحيح بازيكنان در بازي استفاده مي كند. در آغاز هر ست بايد يك برگه جديد تكميل گردد.گرم كردن بايد حدود 30 دقيقه قبل از مسابقه برنامه ريزي شده، آغاز شود. اين كار شامل گرم كردن عمومي بدون استفاده از توپ، آبشار و دريافت دونفره و بعد آبشار از روي تور است. داور دوم مسئول زمان بندي آبشار از روي تور است و بايد ببيند تيمها آبشار را از منطقه 4 به منطقه 2 تغيير مي دهند. معمولاً يك فرصت كوتاه براي تمرين سرويس هم به تيمها داده مي شود. شش بازيكن آغاز كننده بايد روي خط انتهايي بايستند تا داور آنها را براي ورود به زمين صدا كند. بازيكنان ديگر و مربي روي نيمكت تيم خواهند بود يا در گوشه انتهايي زمين خود را گرم مي كنند.
مربي بايد از كنار زمين مربيگري كند و بين خط حمله و انتهايي ، بدون دخالت در بازي بايستد. در هر ست، مربيان مي توانند دو تايم اومت در خواست كنند كه هر يك 30 ثانيه و براي صحبت با تيم هستند. از اين زمانها بايد با دقت استفاده شود و اطمينان داشته باشيم كه آنچه گفته مي شود مفيد است و عملكرد تيم را پيش خواهد برد.
امكان تعويض ها با درخواست از داور دوم در پايان هر رفت و برگشت توپ وجود دارد. بازيكن وارد شونده بايد بدون گرمكن ورزشي در كنار امتياز دهنده ايستاده و آماده باشد. داور دوم دو بازيكن تعويضي را كنار خط جانبي نگاه مي دارد تا امتياز دهنده شماره آنها را ثبت كند. هر يك از بازيكنان آغاز كننده مي توانند يك بار در هر ست با ديگري تعويض شوند. اگر مربي مي خواهد بازيكن اصلي در عقب زمين گذاشته شود، تنها در طول ست مي تواند او را با بازيكن جايگزين در عقب تعويض كند. هر بار كه بازيكني از زمين خارج مي شود به عنوان يك تعويض محسوب مي شود و حداكثر 6 تعويض در هرست، قانوني است. تعويض ها براي جايگزين كردن بازيكناني كه دقايقي فرم خود را از دست داده اند يا به خاطر اينكه مربي مي خواهد يك مهاجم بيشتر در صف جلو، يك مدافع در عقب يا يك پاسور جديد داشته باشد استفاده مي شوند.
بازيكن ليبرو مي تواند در زمان رفت و برگشت توپ و بدون كسب اجازه از داور دوم به زمين داخل يا از آن خارج شود و اين تغييرات به عنوان تعويض براي تيم محسوب نمي شود.
مربي بايد هر دو تيم زمين را زير نظر داشته باشد بنابراين اطلاعات تاكتيكهاي تيم مقابل مي تواند به بازيكنان انتقال داده شده يا اگر لازم است تاكتيك مقابل آن به آنها داده شود و مربي در طول مسابقه به اندازه بازيكنان فعال است.
اگر يك مربي يا بازيكن مشاهده كننده در كنار مربي بنشيند و مسابقه را زير نظر گرفته و تجزيه و تحليل كند خيلي كمك كننده است. اين امر نه تنها مي تواند در ثبت جزئيات عملكرد تيم در محلهاي انتخاب شده، بلكه در تهيه يك بانك اطلاعاتي درباره حريف استفاده شود كه پايه و اساس طرح و نقشه بازي بعدي را شكل خواهد داد.
در اين بخش شما درباره سه مهارت حمله مطالبي را ياد مي‌گيريد: يعني سرويس، پاس و آبشار.
عموماً با توجه به بازيهاي تيمي ديگر، واليبال از دو جزء تشكيل شده است: حمله و دفاع، اما بر خلاف بازيهاي ديگر لازم است هر بازيكن به همه مهارتهاي دو جزء ذر شده مسلط باشد.
اگر ما به رفت و برگشت توپ توجه كنيم، مي‌توانيم اين عملكرد را ببينيم: سرويس، دريافت سرويس، پنجه، آبشار، دفاع، دريافت عقب زمين، پاس پاسور و مانند آن.
مهمترين مهارتهاي حمله، سرويس، پاس پنجه و آبشار است. يك پاس خوب به صورت مستقيم يك امتياز را به دنبال خواهد داشت يا تيم را در فشار مي‌گذارد و يك پاس منطقه‌اي دقيق و خوب ضروري خواهد بود تا منجر به آبشار شود.
سرويس
سرويس، توپ را در جريان بازي قرار داده و يك فرصت امتيازآور براي هر دو تيم خلق مي‌كند. هر تيم تنها به 25 امتياز براي برد يك ست، و فقط 15 امتيزا در ست آخر نيازمند است.
هيچ چيز بهتر از ديدن اين كه سرويس زن تيم مقابل توپ را به خارج بزند يا آن را به تور زده و امتياز غير قابل پيش‌بيني نصيب آنها كند، روحيه تيم را تقويت نمي‌كند. وقتي رقابت خيلي نزديك است يا به پايان ست نزديك مي‌شود اين مسئله يك پاداش واقعي محسوب مي‌گردد.
سرويس زن با وضعيت بسيار دشواري رو به روست. تيم دريافت كننده اولين حمله را تدارك مي‌بيند كه آمار شانس موفقيت آن 60 درصد است. اگر توپ طوري سرويس شود كه تنها تضمين قرار گرفتن ان در جريان بازي مد نظر باشد، تدارك حمله و گرفتن امتياز براي تيم مقابل بسيار آسان خواهد بود.
چهار نوع سرويس كه طي سالها تغييرات در تاكتيك و خود توپ ايجاد شده اينها هستند: زير شانه (ساده)، بالاي سر ( ساده چكشي)، معلق يا شناور( چرخشي) و سرويس پرشي ( موجي- پرشي) هركدام مزايا و مضراتي دارند.
سرويس زير شانه ( سرويس ساده)
اين سرويس ساده‌ترين و معتبرترين شيوه سرويس زدن است. اين سرويس شانس بيشتري را براي نوآموزان در بردارد.
سرويس چكشي
سرويس بالاي سر پر استفاده ترين سرويس بازي است. تغييرات كوچك در تكنيك اصلي سرويس زن را قادر به تغيير پرواز توپ با اضافه نمودن چرخش و شناوري آن مي‌نمايد.
توپ زماني شناور خواهد شد، كه بدون چرخش زده شود و به اندازه كافي سرعت و سختي به آن بدهد. جريان هوا و فشار اطراف توپ در حركت آن مؤثر است. اين شناوري مشكلاتي را براي دريافت كننده توپ ايجاد خواهد كرد.
زدن توپ بالا يا نزديك تور خط سير صاف‌تري به توپ مي‌دهد كه باعث كاهش زمان موجود براي رسيدن دريافت كننده به توپ مي‌شود.
سرويس موجي
دريافت كننده سعي خواهد كرد بهترين محل بازي با توپ را از روي نشانه‌هايي چون وضعيت سرويس، موقعيت سرويس زننده يا نوع سرويس حدس بزند. يك سرويس م جي خوب براي زدن خيلي مشكل اما پيش‌بيني آن براي دريافت كننده خيلي سخت‌تر است. در نتيجه قانون يروديناميك در پرواز توپ ضربه دون چرخش بوده بنابراين در آخرين قسمت پرواز، توپ به طور غير قابل پيش‌بيني تغيير جهت داده يا پايين مي‌آيد. بنابراين ديافت كننده مجبور است در كمترين زمان جاري خود را در زمين تعيين كند و اين مطلب مستقيماً بر كيفيت پاس او تاثير خواهد گذاشت.
مطمئن شويد كه توپ بدون چرخش زده شود و گرنه توپ در هوا موجي نخواهد شد. پرتاب توپ به طور عادي پايين خواهد بود پس شانس كمتري براي چرخش آن در زمان پرتاب وجود داشته، سرويس زن مي‌تواند ضربه را زمان‌بندي كند. تماس با توپ بايد سخت و محكم باشد. دست را در زمان ضربه محكم نگه داشته شوك وارد كند اما بعد ناگهان همه حركت را به تندي متوقف كنيد.
