بخشی از مقاله
لا حول و لا قوه الاّ باللّه
پدر و مادر به عنوان دو انسان فداکار و زحمتکش که تمام بار مسئولیت های مربوط به تربیت فرزند را بر دوش دارند در نزد خداوند از جایگاه منحصر به فردی برخوردار هستند به طوری که در آیات متعدد بر لزوم اطاعت و تکریم آنها فرمان داده شده است و ذات باری تعالی نام آنان را در ردیف نام خود قرار داده است و بر رعایت مقام و منزلت آنها تأکید نموده است.
از نظر قرآن و روایات اهلیت (ع) و از نظر تاریخ و تجربه اثبات شده است که پدر و مادر دخالت مؤثر در سعادت و خوشبختی فرزندان خود را دارند از پیغمبر اکرم (ص) روایت شده است که دل مادر زمینه ساز سعادت و یا شقاوت بچه است والدینی که در عقاید اخلاقی خویش استوار هستند فرزندانی با آرمانهای عالی بار می آورند.
از دامان مادران با ایمان شهدا به معراج رفتند پس بر ما لازم است تا حقوق والدین را از دیدگاه قرآن و اهلیت (ع) بشناسیم تا در دنیا و آخرت اهل خسران نباشیم.
خداوند برای سعادت نوع بشر و ساندن انسانها به کمال مطلوب و سعادت در قرآن معجزه جاویدان قرآن کریم سوره اِسراء فرموده است « از روی محبت و لطف ، بال های تواضع خود را در برابر پدر و مادر بگسترانید».
از آنجایی که پدران و مادران با علاقه وافر و خلوص نیت خیر و صلاح فرزندان را می خواهند و برای رسیدن به این آرمان از هیچ کوشش و زحمت و خدمتی دریغ ندارند.
خداوند مهربان در آیات گوناگون رعایت حقوق پدر و مادر و احترام و احسان و اکرام و نیکی به آنها را واجب دانسته است.
1- قرآن کریم نسبت به مسئله نیکی به پدر و مادر اهمیت خاصی قایل شده به گونه ای که چندین بار بلافاصله پس از مسئله مهم توحید ، عبادت الهی و عدم شرک به او به نیکی نسبت به پدر و مادر سفارش کرده است.
2- نیکی به پدر و مادر از جمله فضایلی است که ثمرات ارزشمند آن جدای از قیامت در همین دنیا نصیب انسان می شود روایت معصومین (ع) که تبیین کننده قرآن کریم اند به تفصیل به این آثار اشاره کرده اند.
3- یکی از بزرگترین نعمت های خداوند بر انسان نعمت پدر و مادر است آنان پس از حق الهی بر انسان بزرگترین حق را بر گردن انسان دارند از این رو خداوند بر تشکر از والدین تأکید می ورزد .
4- رسم دینداری و ادب اقتضا می کند که با نیکی به آنان شکر نعمت وجود آنان را به جای آوریم در این صورت علاوه بر ادای ادب و عمل به فرمان الهی از برکات آن که یکی از آنها وسعت رزق و روزی است برخوردار می شویم.
5-در فرهنگ قرآن یکی از عوامل آمرزش گناهان اطاعت از والدین و احسان به آنان ذکر شده است.
ما به دنبال این هستیم که اهمیت احترام و نیکی به والدین را از دیدگاه قرآن و سیره نبوی بررسی نمائیم. از نظر قرآن اهمیت نیکی به پدر و مادر به اندازه اهمیت که خداوند پس از اطاعت از خود اطاعت آنان را واجب شمرده است.
در جامعه امروز بسیاری از کرامت های چون نیکی به خانواده و احترام و ادب در حق پدر و مادر بدلیل تهاجم فرهنگی غربی و دیدگاه های حس گرایانه مادی از بین رفته است تلاش ما در بازخوانی مقام و منزلت پدر و مادر از دیدگاه قرآن و سیره نبوی برای کسانی که به خدا و روز قیامت اعتقاد دارند به گونه ای ادای حق ایشان است تا ضمن قدردانی از نقش و جایگاه آنان حق مطلب را ادا نمائیم به همین منظور اهداف تحقیق ما این است.
1- ترسیم سیمای پدران و مادران از دیدگاه قرآن و سیره نبوی
2- آشنایی با آیات ذکر شده در قرآن در رابطه با تکریم پدران و مادران
3- آشنایی با سیره پیامبر اکرم (ص) در این رابطه
1- چرا ملاطفت و ادب نسبت به پدران و مادران بر فرزندان امری لازم و ضروری است.
2- آیا از دیدگاه قرآن رفتار ناپسند با پدر و مادر باعث خسران می شود.
3- آیه 33 سوره اسراء تکالیف مهم فرزندان را نسبت به پدر و مادر خویش چه چیزهایی می داند.
4- چرا تندخویی و بی توجهی به پدر و مادر عذاب سخت الهی را به همراه دارد.
5- چرا پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرمودند : سه برابر نیکی به پدر و مادر در حق مادر صورت می گیرد.
6- با توجه به احادیث چه پیوندی میان کوتاهی عمر و آزار پدر و مادر وجود دارد.
1- در قرآن اهمیت اکرام به پدر و مادر پس از پرستش خدای یکتا بیان شده است.
2- در بسیاری از آیات قرآن کریم چگونگی رفتار و سخنان انبیاء با پدر و مادر خویش بیان شده است مثلاً سوره مریم آیه 14 می فرماید حضرت یحیی (ع) با پدر و مادر خود نیک رفتار بود و حضرت عیسی (ع) گفت : خداوند مرا به نیکی با مادرم سفارش کرده است.
3- خداوند مهربان در سوره احقاف از مردم می خواهد تا خدا را به سبب نعمتی به نام پدر و مادر شکر و سپاس کنند.
4- خداوند در آیات17 و 18 سوره احقاف کسانی که با بی ادبی با پدر و مادر خود رفتار کنند سخت تهدید می کند و آنان را اهل خسران می شمارد.
5- در قرآن سوره قصص آمده است که پدر و مادر در جایگاهی نشسته اند که بر فرزندان خویش حق ولایت دارند.
6- پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می فرمایند رضایت خدا در خشنودی پدر و مادر و دلگیری خدا در دلگیری پدر و مادر است.
7- حضرت محمد (ص) فرمودند : بنده ای که مطیع والدین و پروردگارش است در اعلی علیین است.
نقطه آغاز تحقیق گفتگو و مشاوره با اعضا گروه و معلم راهنما به این نتیجه رسیدیم پیرامون موضوع انتخاب شده به تحقیق و جمع آوری مطالب از طریق منابع مختلف مجلات ، کتاب و روزنامه ها و مصاحبه بهره برداری نمائیم.
1- موضوع : احترام به والدین از نگاه قرآن و سیره نبوی
2- بیان مسئله : چرا خداوند مهربان احترام و احسان و اکرام و نیکی به پدر و مادر را واجب دانسته است.
3- اهمیت و ضرورت پژوهش : اهمیت احترام به پدر و مادر از دیدگاه قرآن به اندازه ای است که خداوند این دستور را بلافاصله پس از دستور به اطاعت و عبادت خود آورده است.
4- اهداف تحقیق : آشنایی با حقوق والدین از دیدگاه قرآن و سیره نبوی
- آشنایی با آیات ذکر شده در قرآن در رابطه با تکریم پدر و مادر
- آشنایی با سیره پیامبر اکرم (ص) در رابطه با تکریم پدر و مادر
- آشنایی با ثمرات ارزشمند تکریم پدران و مادران
5- تدوین فرضیه ها :
- چه کسانی در دنیا و آخرت اهل خسران هستند.
- چرا پدران و مادران بر فرزندان حق ولایت دارند.
- به فرمودة پیامبر اکرم (ص) : بنده ای که مطیع والدین و پروردگارش است در اعلی علیین است.
6- جمع آوری اطلاعات
7- نتیجه گیری
یکی از این آموزه ها که نقش محوری در تربیت ، هم بستگی ، معنویت ، اخلاق و دوام و پایداری جامعه دارد احترام به والدین است. بی شک توسعه فرهنگ احترام به والدین نیازمند شناخت هر چه بیشتر مقام آنان و آثار و برکات دنیوی و اخروی نیکی به آنان است و بدون شناخت دقیق حقوق آنان به گفتارها و رفتارهای شعاری ، پوچ و تهی درباره آنان دچار خواهیم شد.
مدرنیته و زندگی صنعتی و ماشینی هر چند دستاوردهای مهمی را در زمینه توسعه رفاه و آسایش و پیشرفت و آبادانی به همراه داشته و زمینه ساز ارتباط هر چه سریعتر و بهتر آدمیان شده اما در عرصه هم بستگی اجتماعی و تقویت اخلاق و معنویت و تعمیق احساس و عاطفه عملکرد خوبی از خود نشان نداده است.
انسان های این عصر پیش از آنکه به دیگران بیندیشند به فکر منافع خویشند و ارتباطات و تعلقات خویش را بر این اساس تنظیم می کنند. آنچه در عمل شاهد آن هستیم این است که رشد صنعتی، انسان ها را تا حد دهکده جهانی به هم نزدیک کرده اما قلب ها را از هم دور نموده است.
توجه به آموزه های دینی در چنین شرایطی به ما کمک می کند تا در عین بهره وری از فواید ارزشمند صنعت و تکنولوژی ، از آفات مخرب آن در امان بوده و زندگی خویش را بر مبنای عقلانیت ، معنویت و عواطف متعالی و انسانی سامان بخشیم.
یکی از این آموزه ها که نقش محوری در تربیت ، هم بستگی ، معنویت ، اخلاق و دوام و پایداری جامعه دارد احترام به والدین است. بی شک توسعه فرهنگ احترام به والدین نیازمند شناخت هر چه بیشتر مقام آنان و آثار و برکات دنیوی و اخروی نیکی به آنان است و بدون شناخت دقیق حقوق آنان به گفتارها و رفتارهای شعاری ، پوچ و تهی درباره آنان دچار خواهیم شد؛ چه آنکه شاهدیم آنان که به روز مادر با نگاه شعاری می نگرند احترام و اهمیت به والدین را فقط در همین روز محدود می کنند اما در نگاه معرفتی و عمیق نه یک روز که هر روز روز مادر است و هر لحظه حق مادر را باید عظیم شمرد.
این مقاله کوششی است در جهت شناساندن آثار و برکات دنیوی و اخروی احسان به والدین، باشد که در پیشگاه الهی مقبول افتد و در نظر آید.
قرآن کریم نسبت به مسئله نیکی به پدر و مادر اهمیت خاصی قایل شده به گونه ای که چندین بار بلافاصله پس از مسئله مهم توحید، عبادت الهی و عدم شرک به او، به نیکی نسبت به پدر و مادر سفارش کرده است. چنان که در آیه 23 سوره اسراء می خوانیم : « و پروردگارت فرمان داد که جز او را عبادت نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید.» و در آیه 36 سوره نساء آمده است : « عبادت کنید خدا را و چیزی را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید.»
فخر رازی درباره حکمت اینکه بعد از امر به عبادت الهی بلافاصله مسئله احسان به والدین ذکر شده چند دلیل می آورد که نشانگر عظمت مقام والدین است که به طور خلاصه چنین است :
1) اینکه نعمت های خداوند بالاترین نعمت ها بر بنده است و بعد از پروردگار عالم، پدر و مادر سبب وجود فرزند هستند، پس شکر اولین نعمت که خداوند است واجب و پس از آن شکر برترین نعمت های عالم یعنی پدر و مادر واجب می شود.
2) خداوند مؤثر حقیقی وجود انسان است و پدر و مادر، مؤثر وجود او در ظاهر، پس آن جا که مؤثر حقیقی ذکر شده بعد از آن مؤثر ظاهری را ذکر نموده است.
3) خداوند در مقابل نعمت هایش از بنده چیزی نمی خواهد پدر و مادر هم در مقابل نعمت خود از فرزند چیزی طلب نمی کنند و از این جهت نعمت آنها شبیه یکدیگر است.
4) خداوند نعمت خود را از بنده اش دریغ نمی کند اگر چه بنده ، بزرگترین گناهان را انجام داده باشد همچنین پدر و مادر هر چند فرزندشان به آنان بد کرده باشد نعمت و فداکاری خویش را از او دریغ نمی کنند.
5 ) پدر دلسوز ، در مال فرزند تصرف می کند تا سود بیشتری عاید فرزندش شود و از ضایع شدن مال او جلوگیری می کند خداوند نیز در اعمال عبادی بنده خود تصرف می کند و آن را از ضایع شدن حفظ می کند.
در آیه 23 سوره اسراء خداوند با عبارت « و قضی ربک » فرمان تأکیدی خود را نسبت به احسان به والدین اعلام می دارد. چه آنکه « قضی » مفهوم مؤکدتری از امر دارد و فرمان قطعی و محکم را می رساند.
مطلق بودن « احسانا » و « والدین» و بدون قید آوردن آن در آیه ، تأکید دیگری بر این اهمیت است به گونه ای که شامل همه گونه احسان و نیکی می شود و هر پدر و مادری را حتی اگر کافر باشند در بر می گیرد. و نکره بودن احسان ( احسانا) که در این گونه موارد برای بیان عظمت
می آید تأکید مضاعف در آیه است.
« باء» در بالوالدین نیز لطافتی دیگر از آیه را به تصویر می کشد چرا که احسان غالباً با «الی» متعدی می شود اما گاهی به وسیله « باء» متعدی می گردد که می تواند اشاره به احسان مستقیم و بدون واسطه به والدین باشد. و این محبت بیشتر و عمیق تری را می رساند و تأکیدهای گذشته را در
این باره تکمیل می کند.
چنین تأکید و اهمیتی در قرآن در مسئله احسان به والدین باعث شده که در روایات شاهد مهمترین تعابیر درباره احسان به آنان باشیم چنان که امام علی (ع) نیکی به والدین را بزرگترین واجب دانسته اند :
« بر الوالدین اکبر فریضه » و پیامبر (ص) آن را عملی دانستند که جای جهاد ( کفایی) را می گیرد و پاداش آن را دارد : « بر الوالدین یجزی عن الجهاد ». امام علی (ع) نیکی به والدین را در زمره بهترین خصلت ها معرفی کردند :
« بر الوالدین من اکرم الطباع »
و امام صادق (ع) در کنار نماز اول وقت و جهاد در راه خدا ، نیکی به والدین را از بهترین اعمال یاد کردند :
« افضل الاعمال الصلاه لوقتها و بر الوالدین و الجهاد فی سبیل الله » و در روایتی دیگر نیکی کننده به پدر و مادر سر سلسله نیکان و سید و سرور آنان در قیامت معرفی شده است :
نیکی به پدر و مادر از جمله فضایلی است که ثمرات ارزشمند آن جدای از قیامت، در همین دنیا نصیب انسان می شود. روایات معصومین (ع) که تبیین کننده قرآن کریم اند به تفصیل به این آثار اشاره کرده اند که گزارشی از آن در حد این مقاله ارائه می شود.
