بخشی از مقاله
مقدمه
امروزه ارتباطات نقش بسیار مهمی در پیشبرد اهداف یك سازمان ایفاء می كند و بهبودكیفی و كمی فعالیتهای سازمان و افزایش بهره وری از امكانات و نیروی انسانی در سایه‌انعكاس هر چه بهتر فعالیتها و مصوبات سازمان به جامعه و بهره گیری از امكانات وقابلیتهای اجتماع و مشاركت عمومی افراد آن می باشد .در این راستا روابط عمومی كه حلقه ارتباط سازمانها با جامعه هستند می توانند نقشی‌بسیار اساسی را پذیرا شوند و بطور كلی هر چه این ارتباط با مردم و جامعه گسترده تر ومفید تر صورت پذیرد به همان اندازه سازمان یا مؤسسه در رسیدن به اهداف و آرمانهای‌خود موفق تر خواهد بود .در دنیای امروز كه مردم در كلیه صحنه های جامعه حضور فعال دارند و افكار عمومی‌در تصمیم گیریهای دست اندركاران نقش اساسی دارد و هیچ برنامه و فعالیتی بدون‌مشاركت و حضور مردم به خوبی اجرا نمی گردد بدین جهت شناخت افكار عمومی وارزیابی آن یكی از نیازهای اساسی تمام دولتها و سازمانهاست . از آنجا كه روابط‌عمومی سازمانی نوپاست و اكثر افراد با وظایف و اهداف آن آشنا نیستند در این مقالات بر آنیم تا با زبان ساده شما را با روابط عمومی و نقش آن در ارتباطات سازمانی آشناسازیم به این امید كه سازمانها و نهادهای جامعه اسلامی با ایجاد جو سالم تبلیغی و درجهت نیل به اهداف متعالی نظام مقدس جمهوری اسلامی گام بردارند .
تاریخچه روابط عمومی
استفاده بشر از روابط عمومی به گذشته های دور بر می گردد . از همان آغاز تاریخ ، بشردر گروههای كوچك و منفرد شروع به تماس با یكدیگر نمود و از روشهای تبلیغ وتشویق ، ترغیب و اقناع جهت دستیابی به اهداف فردی و اجتماعی استفاده می كرد . آن‌چیزی را كه ما امروزه به عنوان یك شغل و حرفه می شناسیم نتیجه شرایط اجتماعی ،اقتصادی و سیاسی قرن اخیر می باشد .با گسترش روز افزون جمعیت و افزایش مراكز صنعتی و تجاری و ایجاد شهرهای بزرگ ومراكز جمعیت روابط افراد و مؤسسات به سبب گستردگی به آسانی مقدور نبوده و به‌همین علت ضرورت ایجاد دفتر یا واحدی جهت برقراری این ارتباط احساس می شد و به‌عبارت دیگر پیشرفت صنعت و تكنولوژی و افزایش جمعیت عامل ایجاد دفاتر روابط‌عمومی گردید
.البته باید به این نكته اشاره كرد كه استفاده از تبلیغات و ایجاد ارتباط در زمان گذشته هم‌نیز بسیار مورد استفاده قرار می گرفت و نمونه های استفاده از آن را در تمدنهای مصر ،چین ، هند ، ایران و یونان گزارش كرده اند بطوریكه فرمانروایان و حكام تمدنهای بزرگ‌عصر باستان همیشه از فن و هنر پروپاگاند وتبلیغات جهت گسترش و دوام قدرت خودیاری می گرفته و به منظور نشر افكار و عقاید لحظه ای از تبلیغ و ترغیب و تشویق‌كوتاهی نمی كردند .
پروپاگاند با استفاده از هنر و روشهای گوناگون اهداف سلطه گرانه و دروغین را به‌صورت زیبا و مطلوب نشان می داد و از طریق بكار گرفتن فنون خاصی دروغهای خودرا هر چند بزرگ هم باشند به عنوان یك حقیقت و یك خواسته مطلوب به مردم القاءمی كردند .قابل ذكر است كه پروپاگاند به عنوان فنی كه دارای هدفی دروغین و ضد دمكراسی وضد اجتماعی می باشد منفی تلقی می شده و مردم آن را بد می دانستند .نگاهی گذرا به وضعیت حكومت و مردم در جوامع چین ، ایران ، مصر و یونان بیانگر این‌مسئله است كه سلاطین و امپراطورها دائماً از شیوه تبلیغ و تشویق و ترغیب استفاده می‌كردند تا مردم قدرت امیران و شاهان را بپذیرند و به فرمان آنها گردن نهند و راه تبلیغات‌و هنر برقراری ارتباط با مردم و مردمداری به عنوان كم خرجترین و ساده ترین راه جهت‌دوام حكومت مورد استفاده قرار می گرفت
.به عنوان مثال داریوش شاه ایران فرمان داده بود تا نوشته هایی را به چند زبان در مسیر راه‌كاروان بر سنگ بنویسند تا عابرین نظرات او را بخوانند و به عنوان یك پیام به نقاط دیگرببرند سلاطین و رهبران اجتماعی در گذشته از طریق ارتباط دوجانبه و گروهی ،سخنرانی های عمومی ، انتشار كتب و رسالات ، پخش اخبار و شایعه سعی می كردند به‌اهداف خود دست یابند . استفاده و بهره گیری از حربه تبلیغات بقدمت تاریخ بشر بر می گردد و آنچه كه در حال حاضر وجود دارد و از آن به عنوان روابط عمومی یاد می‌كنیم تكامل یافته شیوه هاو روشهای قدیمی است . به طور مثال تبلیغاتی را كه برای‌مسابقات ورزشی المپیك در یونان باستان بكار گرفته می شد ، صورت بهتر و عالیتر ونافذتر آنرا درالمپیكها و مسابقات مختلف جهانی مشاهده می كنیم و یا باستان شناسان‌آثاری را در رم یافته اند كه در هنگام انتخابات مجلس سنای رم بكار گرفته می شد مثلاًسندی بدست آمده كه روی آن نوشته شده‌بود «به سیرو رای بدهیداومرد خوبی است » سزار در سال 59 قبل از میلاد دستور داده تا خبرنامه یك ورقی در رم تهیه و منتشرنمایند تا پیشرفتهای امپراطوری را به اطلاع همگان برسانند و از امپراطور تبلیغ نمایند وامروزه از همین روش جهت بیان بیلان كار و گزارش عملكرد نهادها و سازمانهااستفاده می شود .
گسترش روز افزون جمعیت و تمركز افراد در نقاط خوش آب و هوا و بالا رفتن فرهنگ‌و سواد عمومی مردم و افزایش سازمانها و نهادها جهت ارائه خدمات به مردم زمینه های‌توجه این مراكز را به افكار عمومی ضروری كرد به طوریكه مسئولین سازمانها و نهادها به‌این نتیجه رسیدند كه توجه نكردن به افكار مردم و نكته نظرات آنها عملاً مراكز را باشكست مواجه خواهد كرد و در همین راستا اقدام به ایجاد دفاتری جهت تهیه و انتشارخبرنامه و مطبوعات نمودند تا از این طریق با مردم ارتباط برقرار نموده و از نكته نظرات‌و پیشنهادات و انتقادات آنها نیز بهره مند گردند .
اهمیت ایجاد چنین دفاتری روز بروز بیشتر گردید و تكامل همین دفاتر مطبوعاتی زمینه رابرای پیدایش و ایجاد دفاتر روابط عمومی فراهم كرد .اصطلاح روابط عمومی برای نخستین بار در ایالات متحده آمریكا و در نوشته های اداره‌اتحادیه راه آهن ایالات متحده بكار برده شد و در دهه اول قرن بیستم اولین دفاتر روابط‌عمومی در مؤسسات این كشور ایجاد گردید و در سال 1906 اولین شركت خصوصی‌كه تنها خدمات روابط عمومی را به مشتریان خود ارائه می كرد بوجود آمد .نخستین شركت روابط عمومی توسط ( ledbetter lee )فارغ التحصیل دانشگاه‌پرنیسون و خبرنگار روزنامه new vork world در شهر نیویورك تأسیس گردید .این فرد را پدر روابط عمومی در آمریكا می نامند .لی در آغاز تأسیس شركت روابط عمومی خود اقدام به انتشار اعلامیه ای بنام اعلامیه‌اصول نمود كه در قسمتی از این اعلامیه آمده است : «این یك دفتر مطبوعاتی سری‌نیست ، همه كارهای ما بطور آشكار انجام می گیرد . هدف ما این است كه خبر واطلاعات را در اختیار مردم قرار دهیم . اینجا یك آژانس آگهی تجارتی نیست اخبار واطلاعاتی كه ما ارائه می دهیم دقیق و صحیح است . هر گونه اطلاعات تكمیلی در هرموردی به طور كامل به هر شخصی كه تقاضا كند داده خواهد شد .»
فعالیت روابط عمومی و تأثیر آن دست اندركاران را تشویق به برگزاری دوره های‌آموزشی جهت توجیه روند فعالیت روابط عمومی نمود و نخستین دوره آموزش روابط‌عمومی تحت همین عنوان در سال 1923 میلادی در دانشگاه نیویورك تشكیل گردید .این دوره توسط برنیز تدریس گردید . برنیز كتابی تحت عنوان روابط عمومی ،تاكتیكها و استراتژیها به چاپ رساند .كار روابط عمومی آنقدر اهمیت پیدا كرد كه در سال 1960 بیش از 100 هزار نفر درآمریكا در قسمت روابط عمومی بكار اشتغال داشته و در سال 1983 بیش از 15 هزارنفر دانشجو در این رشته در آمریكا مشغول به تحصیل بودند .
بدین ترتیب بود كه بتدریج‌در تشكیلات وزارتخانه ها و سازمانهای بزرگ كشوری و لشكری ، ادارات و دفاتری به‌نامهای تبلیغات ، انتشارات ، اطلاعات و مطبوعات و غیره تأسیس شد این واحدها عموماًبه انتشار اخبار در مطبوعات ، تهیه بریده جراید ، تنظیم آگهی ها ، برگزاری گردهمایی وانجام سخنرانی و فعالیتهای مشابه می پرداختند ومسئولین این ادارات بیشتر ازنویسندگان ،شعرا و خطبا انتخاب می شدند .بعد از آمریكا كشور انگلستان نیز به راه اندازی دفاتر روابط عمومی پرداخت بطوریكه‌در سال 1911 نخستین فعالیتهای روابط عمومی به مفهوم امروزی و با همین نام آغازبكار كرد و نیروی هوایی انگلیس در سال 1919 واحد روابط عمومی خود را تشكیل داد .پس از این دو كشور به تدریج در سایر كشورهای صنعتی چون آلمان ، فرانسه ، هلند و ...در سازمانها واحدهای روابط عمومی تشكیل گردیدو راه برای پیدایش حرفه روابط‌عمومی هموار شد. ضرورت آموزش و تبادل تجربه در مورد فعالیتهای روابط عمومی متخصصین وكارشناسان این حرفه را بر آن داشت تا اقدام به تأسیس انجمنهای روابط عمومی نمایند واین انجمنها با اهداف اعتلای كمی و كیفی فعالیتها ، شناساندن آن به جامعه ، تبادل تجربه‌و بالابردن سطح آموزش آن ، راه اندازی شد و نخستین انجمن روابط عمومی در ایالات‌متحده آمریكا به سال 1948 تشكیل گردید و در پی آن انجمنهای مشابهی با اهداف‌مشابه در دیگر كشورهای صنعتی تأسیس گردید و در سال 1949 انجمن بین المللی‌روابط عمومی با تلاش انجمنهای ملل كشورهای صنعتی تشكیل شد كه شاخه‌تخصصی‌رشته آن در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد می باشد . اجلاس این‌انجمن هر سه سال یكبار در یكی از كشورهای عضو سازمان ملل متحد تشكیل می گردد .قابل ذكر است چهارمین اجلاس انجمن بین المللی روابط عمومی در سال 1968 درتهران تشكیل گردید .
روابط عمومی دردوران باستان
آن زمان كه انسان زندگی قبيله ای را آغاز كرد دود ، آتش و شايد هم از زمانی كه مهاجرات های عظيم نوع بشر شروع شد ؛ از سرداران بزرگ تاريخ و كشورگشايان نامی حكاياتی بما رسيده است كه نشان می دهد روابط عمومی با تفاوتهای اندك و تحت عناوين مردم داری و امثال آن مورد استفاده آنان بوده است.
بشر از آن زمــان كه به تــوسعه تمدن خود پرداخت ؛ نيازمند به همكاری و ارتباط با ديگران شد و دامنه دار شدن امور شهر نشينی و يا بهتر بگوييم گسترش شهرنشينی مستلزم ايجاد تشكيلات و سازمانهايی برای استفاده صحيح از منابع و افراد بود. بدين جهت گروهها و دسته های مختلفی تشكيل شدند كه منافع و فعاليتهای آنها نسبت به گروههای ديگر گاهی موافق و گاهی مخالف بود. برای حل اين اختلافها يا با يكديگر به منازعه و پيكار می پرداختند و يا اينكه قرارها و مقرراتی منعقد و وضع می نمودند.
البته حدود اين قراردادها مشخص نبود ؛ از اين رو داشتن ارتباط و سعی در ايجاد نگه داشتن حُسن تفاهم از زمانهای ديرين شرط اساسی سازش و توافق ميان گروه ها و ملت های مختلف بود و بشر از آغاز تاريخ كوشش می كرد، كه وسايلی برای ايجاد ارتباط و تفاهم با ديگران بدست آورد و از كليه علوم و فنونی كه در اختيار داشت بدين منظور استفاده می كرد.
يک نمونه عالی از وسايل ارتباطی در ايران باستان که برای ايجاد حُسن تفاهم و به منظور روابط عمومی بكار رفته است كتيبه ی بيستون شاهنشاه هخامنشی است كه بر صخره های كوه بيستون نقش بسته است. داريوش اول که مبتکر بسياري از روشهاي مملکت داري و اداره امور عمومي از قبيل تشکيلات كشوری و تنظيم ماليات و ايجاد خطوط ارتباطی شد. و در اين زمان داريوش برای مطرح شدن روش هايش برای اولين بار يك برنامه بزرگ روابط عمومی را به منظور نشان دادن كارهای خود به عموم افراد ملتهای تابع ايران و ايجاد حُسن تفاهم در آنها اجرا كرد و در اين راه از بهترين وسائلی كه آن زمان وجود داشت استفاده كرد.
او فرمان داد به صخره های بلند كوه بيستون كه چشمه های دامنه های آن محل اُطراق كاروانيان ملتهای بزرگ آن زمان چون آشوری ها، بابلی ها و ... بود كتيبه ی مفصلی به سه زبان معروف آن عصر يعنی پارسی قديمی، ايلامی و بابلی بنويسند و نسخه هايی از آن را نيز به زبانهای مختلف به كليه كشورهای تابع ايران ارسال کنند تا مطالب آن در سراسر نقاط ايران بزرگ پخش شود. در واقع اين كتيبه مانند يك روزنامه ديواريست كه در آن زبان جای ساير وسايل امروز روابط عمومی از قبيل جرايد، تلويزيون، فيلم و .. را گرفته است. داریوش اول برای معرفی خود و عملکرد شاهنشاهی خویش کتیبه های را آماده می کرد که در این کتیبه ابتدا داریوش خود را معرفی کرده و می گوید « منم داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر وی شاسب، نوه آرشام هخامنشی ». سپس ۲۳ مملکتی را که تحت حکومت شاهنشاهی ایران بودند نام می برد و می گوید در این ممالکت هر مردی را که دوست بود بسیار نواختم و با آنکه دشمن بود سخت کیفر دادم به فضل اهورامزدا این ممالک قوانین مرا، مجری داشتند و همچنان که امر کردم، رفتار نمودند. بعداز آن داریوش شرح سرکوبی گئوماتای غاصب و هر یک از کسانی را که در اطراف ایران به شورش برخاسته بودند با ذکر تاریخ و وقایع دقیق آنها بدون هیچگونه اقراق بیان نموده و گفته است: « به فضل اهورامزدا کارهای بسیار دیگر نیز کردم که در این کتیبه ننوشتم و از این جهت ننوشته ام تا آن کسی که بعدا" این نوشته را می خواند نپندارد که این کارها خیلی زیاد است و آنرا باور ندارد و دروغ بداند. اکنون با تو باور داشتی آنچه را که کردم پس آن را پنهان مدار، اگر پنهان مداری و به مردم بگویی اهورامزدا تو را یاری کند و دودمان تو پاینده و عمرت دراز دارد. آنچه من از جزی و کلی کردم، به اراده اهورامزدا بود، اهورامزدا من را کمک کرد و ایزدان دیگر نیز، زیرا چه من، چه دودمانم نه بد قلب بودیم و نه دروغگو و نه بی انصاف. من موافق حق و عدالت سلطنت کردم، نه بنده ای را آزردم و نه مردم ضعیف را، مردمی را که دودمان مرا یاری کرد نواختم و آن را که بدی کرد فشردم.»
بدون شک در آن روزگاران برنامه ی بهتر از این برای ایجاد حُسن تفاهم، در عموم افراد و آشنا ساختن آنها به اسلوب یا روش جدیدی اداره امور کشور ؛وجود نداشته و این نوع اطلاع رسانی و شرح حال امور در دنیای باستان ؛ بی نظیر به نظر می رسدو بر همین اساس این نمونه برجسته ای از اقداماتی است که در دنیای قدیم به منظور روابط عمومی به عمل می آمده است.
داریوش پادشاه هخامنشی برای حفظ ارتباط و رسانیدن اخبار لازم به عموم مردم كه مهمترین اصول روابـــط عمومی است دست به اقدامات مهمی در دوران باستان زد كه در زیر به آنها اشاره می شود.
۱ - برای نخستین بار چارپاخانه هایی (چهارپاخانه هایی) در سراسر ایران دایر كرد كه در آنها همیشه اسبهای تازه نفس حاضر بودند و به محض آنكه چارپا حامل پیام به آنجا می رسید فورا" اسب خود را عوض می كرد و به حركت ادامه می داد. بدین ترتیب پیام مورد نظر به سریع ترین طرز ممكن تا دور افتاده ترین نقاط ایران ارسال می شد.
۲ - داریوش یك شبكه مخابراتی با استفاده از وسایل موجود آن زمان برای فرستادن پیامهای كوتاه و فوری بوجود آورد. این پیامها بوسیله علائمی كه با ایجاد دود در روز و آتش در شب بر روی ارتفاعات داده می شد به سرعت منتقل می شد و به نقاط دور دست كشور می رسید.
۳ - داریوش با وجود فقدان چاپ و كاغذ و سایر وسایل پخش اخطار در آن روز مطالب مورد نظر خود را بطور بخش نامه مانند، به اطلاع كلی نواحی تابع ایران می رساند و برای این منظور از لوحهای فلزی كه با خط میخی بر روی آنها نوشته می شد استفاده می كرد. مثلا" پس از اقداماتی كه در سه سال اول سلطنت خود برای فرو نشاندن شورشهای ناشی از حكومت گئوماتای غاصب و برقراری حق و عدالت به عمل آورد فرمان داد شرح جامعی درباره این اقدامات در لوحهای فلزی نوشته و به كلیه نواحی ایران بفرستند تا عموم افراد كشور از آن آگاه شوند و حُسن تفاهم و همكاری لازم در آنها بوجود آید.
۴ - وسیله دیگری كه داریوش برای این منظور بكار برد، كتیبه ی بیستون است. همانطور كه گفتیم داریوش فرمان داد شرح فتوحات و یا فتح ها و سركوبی شورشیان و نظم و نسخ جدیدی را كه پدید آورده بود را بر صخره های بلند كوه بیستون كتیبه كنند و پیكر او را نیز با 9 نفر از سركردگان شورشی كه به فرمان او گردن نهاده بودند بر بالای آن كتیبه حجاری نماید.
قابل ذكر است كه داریوش در عرصه روابط عمومی ایران كارهای بسیاری كرده است كه حتی بعد از او نیز دولت ها و قومهای مختلف هم استفاده می كردند و حتی در دوره ای ساسانیان از وسایل روابط عمومی كه داریوش بوجود آورده همچنان استفاده می شد. كه در قسمتهای بعدی به شرح مفصلی از آن خواهم پرداخت.
همان طور كه گفته شد برای اولین بار داریوش پادشاه هخامنشی روابط عمومی را در ایران گسترش داد و در دوره های بعدی نیز از امكاناتی كه این پادشاه فراهم كرده بود استفاده می كردند.در دوره ساسانیان چارپاخانه ها همچنان برقرار بود و خلفای اسلامی نیز از آن تقلید كردند، كتیبه های بسیار نیز در دوره ساسانی نزدیك محل عبور كاروان ها یا مراكز اجتماع مردم نقش گردید. هر چند از لحاظ تفصیل مطالب و اهمیت آن به پای كتیبه بیستون نمی رسید ولی هنرهای خاصی در تهیه آن بكار رفته بود. كتیبه های این دوره بیشتر به صورت پوستر مصوری است كه با بهترین امكانات آن زمان تصویر شده و موضوع های واحدی را از قبیل تاج گذاری اردشیر (در نقش رستم) و یا طرز زندگی خسرو پرویز (طاق بستان) با مهارت بسیاری به طور گویا و بدون آنكه احتیاج زیادی به استفاده از متن داشته باشد نشان می دهد.
ضمنا"در دوره ساسانیان خط و كتابت در ایران توسعه و پیشرفت بسیار یافته بود و علاوه بر سه طبقه رسمی جامعه كه روحانیان، جنگ آوران و كشاورزان بودند طبقه چهارمی به نام دبیران به وجود آمده بود. رئیس این طبقه دبیربذ نام داشت و جزء مقربان شاه بود. كار این طبقه عبارت از این بود كه نام ها و پیام های دستگاه های دولت و یا اشخاص را به طرزی مؤثر و مفهوم با رعایت اصول ادبی و هنری تهیه و تنظیم می كردند. دبیران نقش بزرگی برای حُسن تفاهم میان افراد مختلف و همچنین میان دستگاههای حكومت و عموم مردم را برعهده داشتند.
وسیله دیگری كه در زمان ساسانیان از لحاظ روابط عمومی مورد استفاده قرار می گرفت، جشن ها و مراسم مذهبی بود. چنان چه كه می دانیم ایرانیان در زمان ساسانیان جشنهای طولانی برپا می كردند. هر سال شش عید به نام گاهنبار داشتند كه برای هر یك از آنها پنج روز جشن می گرفتند. علاوه بر این هر یك از روزهای ماه نامی داشتند كه نام ۱۲ روز اول آن مطابق نام ماههای سال بود و در هر ماه وقتی نام روز مصادف با نام آن ماه می شد جشن میگرفتند.
مهمترین جشن ها نوروز، مهرگان، سده، آذرجشن و هار جشن بود و اعیاد دیگری نیز از قبیل خرم روز (در اول دی)، سیرسور (مخصوص خوردن سیر و شراب) و آبریزگان (در سی بهمن) برقرار بود.
در این جشن ها كه با مراسم مذهبی همراه بود معمولا بارعام (یعنی عامه مردم) ضیافت های عمومی برپا می كردند. سرودهایی در توصیف اقدامات نیك شاه می خواندند و مُوبد بزرگ نطقی می كرد كه در آن فرمان های شاه را برای مردم بیان می نمود. همچنین پادشاه و حكمرانان از این جشن ها برای تماس با مردم و ایجاد حُسن تفاهم با آنها استفاده می كردند.
یكی از كارهای مشهوری كه در دوره ساسانیان انجام داده می شد این بود که در جشن خرم روز (اول دی) شاه از تخت به زیر می آمد و لباس سفید می پوشید و به روی فرش های سفید می نشست و آنــگاه عموم دهقان ها و طبقات مختلف مردم را به حضور می پذیرفت و با آنهــا به سخن گفتن می پرداخت.
در آغاز این جشن معمولا" شاه می گفت: "امروز من چون یكی از شما هستم، و با شما برادر هستم، زیرا قوام جهان به آبادانیست كه در دست شماست و قوام آبادانی به پادشاه است و هیچ یك از این دو جدا از هم نتواند.
در دوره اسلامی نقش روابط عمومی را تا حدی شاعران ایفاء می كردند كه در قصائد خود اقدامات نیك پادشاهان را می ستودند و خواسته های مردم را نیز به گوش پادشاه می رسانیدند. این اشعار سینه به سینه می گشت و در همه جا پراكنده می شد.
در دربار بعضی از پادشاهان مانند سلطان محمود غزنوی، برای شعرا و وظیفه ای كه از لحاظ روابط عمومی برعهده داشتند، قدر و منزلت زیادی قائل بودند و ملك الشعراء در واقع به جای رئیس روابط عمومی آن زمان بود.
واعظین و اهل منبر نیز تا حدی وظیفه روابط عمومی را انجام می دادند. آنها به نام حكمران و سلطان وقت خطبه می خواندند و منظورهای حكومت را به گوش مردم می رسانیدند.
در زمان صفویه كه ترویج مذهبی مورد توجه قرار گرفت، واعظان نقش بزرگتری پیدا كردند و اقدامات حكومت را از لحاظ حمایت و تقویت مذهبی نیز مورد بحث قرار می دادند. در دوران صفویه از جارچیان نیز جهت اعلام خبرهای مورد نظر حكومت استفاده می شد و منصب جارچی، جزء مناصب رسمی حكومت بود.
وسایل و تشكیلات كه برای امور روابط عمومی در دوران صفویه وجود داشت مانند سایر تشكیلات حكومتی و اجتماعی دیرین تا زمان قاجاریه همچنان ادامه یافت و هیچگونه تغییر اساسی در آن پدید نیامد.
روابط عمومی درایران
ایران از آغاز تا سال 1324 ه قِ (1906 م ) بوسیله یك نظام سلطنتی مطلق العنان اداره‌می شد این نظام در طی قرون ، ساختارها ، تأسیسات و نهادهای متناسب و هماهنگ باخود را بوجود آورده و گسترش داده بود و با اتكاء به آنها به حیات خویش ادامه می دادو در راس این نظام شخص شاه قرار داشت كه از اختیارات ، امتیازات و قدرت نامحدودبرخوردار بود و با یاری اقشار و طبقاتی كه از این نظام بهره مند می شدند كشور را اداره‌می كرد . به علت فقدان قوانین مطلوب كه طبعاً مورد پذیرش شاه و صاحبان قدرت درجامعه نبودند حقوِ فردی و اجتماعی برای شهروندان به گونه كنونی متصور نبوده است‌این نظام دارای یك دستگاه ارتباطی ـ تبلیغی یك سویه از بالا به پایین بود كه زمینه رابرای تحكیم قدرت شاه و پیشبرد خواسته ها و امیال او آماده می ساخت .هرچند كه از نیمه دوم قرن سیزدهم هجری بنا به اراده شاه كارهای مملكتی از دست یك‌نفر (صدر اعظم ) خارج شده و شش وزارتخانه برای اداره مملكت تشكیل یافته بود ولی‌این وزارتخانه‌ها تنها در برابر شاه مسئول و جوابگو بودند .وزارتخانه ها ، نهادها ، تشكیلات و تأسیساتی كه پس از مشروطیت به وجود آمدند دربرابر مجلس ،
مطبوعات ، مردم و افكار عمومی مسئول و پاسخگو بودند و مدیران ومسئولان آنها برای ادامه كار نیاز داشتند تا با مردم ارتباط دوجانبه برقرار كنند و به اطلاع‌دادن و آگاه كردن آنان بپردازند .
به حرفهایشان گوش دهند و به اقناع ، ترغیب و تبلیغ‌آنها مبادرت ورزند . این روند تا بدانجا ادامه یافت كه از دهه دوم قرن بیستم درتشكیلات وزارتخانه های ایران اداره ، دفتر یا واحدی بنام دفتر انتشارات بوجود آمد كه‌بعداً دفتر انتشارات و اطلاعات و پس از جنگ اول جهانی دفتر انتشارات و مطبوعات ویا دفتر انتشارات و تبلیغات نام گرفت . وظیفه این دفاتر ارتباط با مطبوعات كشور و انتقال اطلاعات و اخبار ، تشریح و تبلیغ‌اقدامات وزارتخانة مربوطه ، پاسخ به انتقادها و پرس و جوهای آنان و انتشار نشریات وتولیدات اطلاعاتی ، تبلیغاتی و آموزش بود .
مسئولان این دفاتر را تقریباً همیشه كسانی‌كه دارای سابقه كار مطبوعاتی بودند تشكیل می دادند . در سال 1304 ه-ش یكی ازافسران ارتش ، رضاخان قدرت را در كشور به دست گرفت ولی در این كار از پشتیبانی‌صاحبان قدرتهای بزرگ در صحنه جهانی برخوردار بود رضا شاه با تمركز قدرت دردستهای خود به گسترش تشكیلات اداری پرداخت و ضمن تحمیل محدودیتهای شدید برمطبوعات و نظام آموزش و پرورش كشور به امر تبلیغ (پروپاگاند) رژیم تازه مستقر كرده‌خود اهمیت بسیار داد در نتیجه صنعت تبلیغات یك سویه از بالا به پایین آن هم با كمك‌فنون اطلاع رسانی جدید ، بودجه بیشتر مجدداً رونق یافت و دفاتر انتشارات ، اطلاعات ،تبلیغات دولت و وزارتخانه ها به طور مستمر به تبلیغ آنچه خودشان پیشرفتها و اقدامات‌مفید رژیم جدید می خواندند مشغول گردیدند .در این دوره حجم عظیمی از نوشته های خبری ، تبلیغی در مطبوعات و انبوه تولیدات‌تبلیغی ، ترغیبی از سوی وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی پدید آمد كه به صورت مقالات، گزارشها و اخبار در مطبوعات و یا به صورت نشریات ، بروشورها ، كتابچه ها و كتابهاظاهر می شدند و می كوشیدند تا پیامهای خبری ، تبلیغی رژیم جدید را به اطلاع مردم‌برسانند هر چند كه این تلاشهای ارتباطی یك سویه را نمی توان روابط عمومی نامید ولی‌در آن عصر دفاتر انتشارات و مطبوعات در وزارتخانه هاگسترش كمی و وسعت‌سازمانی یافتند و مدیران مؤسسات عملاً با كاربرد تبلیغات و نفوذ و تأثیر آن بر افكارعمومی آشناتر شدند.
