بخشی از مقاله
مقدمه
قلعهکوه قاین، از محوطههای تاریخی غنی در استان خراسان جنوبی است. این قلعه که در فاصله 3.7 کیلومتری جاده قاین– بیرجند قرارگرفته )سروش، )3 :1385، مرکز فرماندهی قالع منطقه قهستان1 در دوره سلجوقی بودهاست )رجبی، :1384 .)113 نکته دارای اهمیت در این قلعه، کشف آثار چرمی متعددی است و از این حیث، یکی از منحصر به فردترین محوطههای تاریخی ایران است. در این محوطه، آثار چرمی همچون کفش، مشک و بقایایی از خز2 بهدست آمده است که در میان آنها، نمونههای شاخصی دیده می شود. بر اساس مطالعات صورتگرفته روی محوطه قلعهکوه، آثار مکشوفه از آن و نقشهای آثار چرمی این محوطه، بیشتر این آثار به دوره سلجوقی نسبتداده شدهاست )سروش،13851 ؛ سلطانی، 29 :1387و کوچکزایی، .) 1391 چرمسازی یکی از کهنترین فنآوریهای بشر بوده و تبدیل پوست خام به چرم را باید دومین صنعت بشر، پس از فن تیزکردن ابزارهای سنگی برای بریدن اشیا یا ضربهزدن به شکار و درندگان دانست )مالردی و کارگر بهبهانی،.)19 :13811 ازاینرو، بررسی این آثار باتوجهبه ارزشهای آنها، از تمام جوانب، ضروری مینماید تا از صنعت چرمسازی عصر سلجوقی، شناختی درست بهدست آید. ازآنجایی که آثار چرمی بسیاری از قرون گذشته برجای نمانده و آثار این چنینی به ندرت کشفشدهاند، مطالعه دقیق و حفاظت آنها، از اهمیت باالیی برخوردار است. این امر ضرورت مطالعه، بررسی و حفاظت این آثار را بنابر ارزشهای پنهان در آنها، بیش از پیش آشکار میکند. یکی از مراحل چرمسازی، مرحله روغندهی3 به چرم است. معموالً روغنهایی که در مراحل مختلف، به پوست افزوده شده، بایستی از آن خارجشوند تا در عملیات رنگرزی باعث نایکنواختی نشود )نجفی کوتئانی و دیگران،.)20 : 13871 بنابراین چرمهای تولیدشده، به علت نداشتن روغن کافی، معموالً خشکشده و انعطاف خود را ازدست میدهند. ازاینرو معموالً در پایان عملیات چرمسازی، سطح چرمها را با روغن
و چربیهای طبیعی چربمیکردند. این چربیها شامل سه دسته کلی؛ چربی حیوانی، گیاهی و مومها هستند Santos( .) et al. 2005: 5 این عمل، تا اندازهای خاصیت آبگريزي چرم را افزایش میداد. نقش اصلی روغن در نرمکردن، قابلیت خمشدن، کشش، مقاومت دربرابر آب، نرمی و چرببودن سطح چرم است. همچنین وجود آن، چرم را درمقابل سائیدگی، مواد شیمیایی و کثیفشدن مقاوم میکند. مواد بهکاررفته در این مرحله، روغن، چربی یا واکس است که پس از دباغی استفاده میشود .)Florian 2006: 51( بنابر نبود گزارشهای مستند
و شواهد کافی در رابطه با صنعت چرمسازی عصر سلجوقی
و پیرو آنها، مواد استفادهشده در روغندهی چرم، بررسی این آثار درک روشنتری را از منابع چربی مورد استفاده در فرآوري چرم این منطقه، فراهممیآورد. مسأله مهم در این باره، تعیین میزان چربی آزاد41 باقی مانده در ساختار چرم های تاریخی و شناسایی منبع چربی مصرفی است. با توجهبه تأثیر نوع و میزان روغنهای موجود در چرمهای تاریخی از نظر منبع تهیه و همچنین تأثیر بر فرایندهای حفاظتی، مطالعه و شناخت آنها از اهمیتی خاص برخوردار است. در این راستا، یک مشک چرمی منسوببه دوره سلجوقی با هدف شناسایی نوع چربی مورد استفاده در روغندهی آن، بررسی شد. متداولترین روشهای روغندهی سنتی چرم در منطقه، استفاده از چربی حیوانی حاصل از پیه گاو و گوسفند است بنابر گفته محمد قاسمی از دباغان سنتیکار خراسان جنوبی، معموالً برای نرمکردن چرمهای گاو از پیه گاو و برای چرم گوسفندی از پیه گوسفند، استفادهمیشود )ارتباط شخصی، .)1391/5/6 براین اساس، احتمال استفاده از چربیهای حیوانی در جریان استحصال این اثر، بیشتر است. ضمن اینکه روش یافتهاندوزی در این پژوهش، آزمایشگاهی، میدانی و کتابخانهای و شیوۀ تحلیل و استنتاج دادهها، مقایسهای و کمّی است.
پیشینه پژوهش
درباره بررسی آثار چرمی مکشوفه از محوطههای تاریخی مدفون، گزارشهای کمی منتشر شده است. براساس مطالعهای روی یک لنگه کفش چرمی مکشوفه از قلعهکوه، برای دباغی این اثر، احتماالً از دباغی گیاهی در ترکیب با زاج استفاده شدهاست )کوچکزایی، .)1392 در اینباره کوچکزایی و دیگران )1391(، گزارشی را درباره شناسایی نوع پوست و عامل دباغی آثار چرمی محوطه تاریخی قلعهکوه قاین منتشر کردند که در این میان، میزان چربی آزاد و احتمال دباغی روغنی نیز ارزیابی شده است. نتایج این پژوهش بیانگر این مطلب بود که در این محوطه، معموالً از پوست بز با دباغی گیاهی در جریان فرآوری چرم استفاده میشدهاست. Hallebeek و )1981(Soest نیز، درباره میزان رطوبت و روغن موجود در چرمهای دباغیشده با مواد گیاهی، مطالعاتی را انجامدادند و تالش آنها براین بود که به ارائه روشهای مرمتی متناسب با آنها بپردازند. هرچند قضاوت در آثار تاریخی درباره استفاده از روغنها و چربیها، منوطبه شناسایی دقیق عامل دباغی است بااینهمه، روغنها
و چربیهای مورد استفاده در چرمسازی نیز ارزیابی شدهاند Soest .)Tuck, 1983( و همکاران در پژوهش دیگری درسال 1984 به شرح آزمایشهای الزم پیش از حفاظت از آثار چرمی
و چگونگی آنها پرداخت. در این میان بایستی به سنجشpH1، اندازهگیری میزان چربی، سولفات و رطوبت اشارهنمود.Chapman1
(1987)، ویژگیهای چرمهای دباغیشده با روغن را مطالعه کرد و تأثیر آنها بر روشهای پاکسازی در آثار آمریکای شمالی بررسیکرد. Godfrey و (1990) Richardson نیز، مواد مختلف مورد استفاده در درمان چرمهای تاریخی اشباع از آب همچون مواد استفادهشده در روغندهی چرم را به روشFTIR1 ارزیابیکردند. Pemberton و (2008) Nel، مواد سفید تشکیلشده روی جلدهای چرمی مربوط به سده بیستم را که حاصل اسیدهای چرب5 و نمکهای مربوط به کلسیم بودند، با استفاده از FTIR و SEM/EDS، مطالعه و بررسیکردند. Xiaomin و همکاران )2009(، به بررسی و شناسایی اسیدهای چرب موجود در ساختار چرم، به روش GC-MS پرداختند. از آنالیز FTIR در موارد دیگری همچون بررسی و ارزیابی پاکسازی آثار چرمی (Boyatzis et al. 2009) یا پرداخت نهایی چرم نیز، بهرهگرفته شدهاست .(Cantero et al., 2009) با اینحال، گزارشی درباره استفاده از این روش در شناسایی منبع روغنهای استفادهشده در فرایند پرداخت و استحصال چرمهای تاریخی، دیده نشدهاست.
قلعهکوه قاین
قلعهکوه، هماکنون ویرانهای بر فراز قلهای از کوه ابوذر است که از سطح دشت مرتفع قاین، 500 متر ارتفاع دارد )اسماعیلنژاد، 155 :1388و.)156 این ویرانه، بقایای قلعهای بزرگ با سیستم دفاعی استوار است. درخصوص تاریخچه این قلعه نظریههای گوناگونی وجود دارد. دکتر بلو6 که همراه با گلداسمید7 در سال 1872 از قاین بازدید کردهاند، این قلعه را همان شهر آرتاگوانا که کاخ تابستانی سالطین هخامنشی ایران بوده و هنگام حمله اسکندر 328( ق.م.(، بیش از سیزده هزار نیروی مدافع از این دژ دربرابر لشکر انبوه وی جنگیدند، میدانند )سعیدزاده، .)74 :1371 ژنرال سرپرسی سایکس8 در سال 1311 ه.ق، از قاین بازدید و این نظریه را تأیید میکند
و دراین باره چنین مینویسد: «سیزده هزار نفر از مدافعین آرتاگوانا از باالی ساختمان بزرگ و مرتفعی با سپاه اسکندر جدال میکردند و احتمال میرود مراد از ساختمان مزبور همین قلعه کنونی باشد. آرتاگوانا و آرتاگوان خیلی شبیه هرات
و قاین تلفظ میشود، خالصه اگر قاین همان آرتاگوان باشد، اسکندر از طریق شاهگین وُدُرخش به طبس رفته است1» )سایکس، .)404 : 1363 اما برخی اسناد دیگر، یکسانی قلعهکوه
و آرتاگوانا را ردّ میکند. در کتاب "جغرافیای تاریخی ایران باستان"، بارها این موضوع که شهر آرتاگوانا در هرات واقع بوده، ذکر شده است )مشکور، 176 :1371 و .)715 مشکور در این کتاب بیان میکند: ...« یکی از شهرهای مهم این ایالت [هرات]، آرتاکونا بود که نزدیک غوریان، پائینتر از هریرود قرار
داشت» )همان: .)218 بنابر عقیده بارتولد،9 شهر آرتاکوان در محل ارگ هرات قرار داشته که بعدها با نام اختیارالدین معروف گردید )بارتولد، .)86 :1372 از طرفی تاکنون در قلعهکوه، محیط پیرامون آن یا حتی سطح استان خراسان جنوبی، هیچگونه آثار
و شواهدی از تمدن هخامنشی به دست نیامده است )سروش، .)4 :1385 آرتاکوانا پایتختَهریوا، سرزمینی باستانی در اطراف هریرود بود که امروزه مشتمل بر تمامی والیت هرات و شرق خراسان است .)Kazemi 2009: 2( ازاینرو، نمیتوان با قطعیت قلعهکوه قاین را همان آرتاگوانا دانست.
بااینهمه، مسلم است که قلعه فعلی بر ویرانههای قلعهای ساخته شده و بنای فعلی در عصر سلجوقیان بهدستور قاضی حسین قاینی که از جانب حسن صباح مأمور ترویج فرقه اسماعیلیه در قهستان و خراسان شده بود، مرمت و بازسازیشد. این قلعه اواخر سده پنجم هـ..ق.، به عنوان مرکز فرماندهی و هدایت دیگر قلعههای قهستان، انتخاب شد که این امر نشانگر اهمیت
و تسخیرناپذیری آن بوده است. ضمن اینکه، خواجه نصیرالدین طوسی در سده هفتم هـ..ق. به این قلعه آمده و مدتها در این قلعه ساکن بوده و کتاب "اخالق ناصری" را به نام ناصرالدین محتشم، فرمانروای قهستان نگاشته است. این دژ، مشابهتی با قلعه آشیانه عقابِ فیروزآباد مربوط به اوایل دوره ساسانی دارد. همچنین معماری و فرم طاقها، طاقچهها و درگاههای برجایمانده از آن، پیشینه این قلعه را به دوره ساسانی تأیید میکنند. با این وجود برخی از پژوهشگران معتقدند که این قلعه، از قلعههای بهیادگار مانده از دوران هخامنشی است. درحال حاضر، قلعهکوه قاین با شماره48031، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاست )رجبی، .)112-114 :1384
معرفی نمونه مطالعاتی
اثری که در پژوهش حاضر مطالعه شده، یک مشک چرمی مکشوفه از قلعهکوه قاین است که در جریان آواربرداری سال13851 در این محوطه تاریخی بهدست آمدهاست )سروش، .) 1385 شیوه استفاده از چرم در آن بهصورت وارونه بوده و سطح لش پوست، رو قرار گرفته است. قسمت پاها و دستها بهگونهای درون هم قرار گرفتهاند که حالت دسته ایجادکنند.1 قسمت دستهها دارای حفرههایی است که احتماالً برای جلوگیری از تعرق دستها، ایجاد شدهاند. محل جدایش پوست از حیوان یا تولک، با چرمی تیرهتر نسبتبه بدنه، بسته شدهاست. بخشهایی از مشک که هنگام پوستکنی آسیبدیدهاند، بهوسیله وصلههایی چرمی با رنگ مایل به قرمز از داخل و بیرون، وصله شدهاند. قسمت انتهایی هم با نوارهای نخی بافته و تزئین شدهاست )تصویر .)1
ايران معماري و مرمت پژوهشی -علمی دوفصلنامه 1393 زمستان و پائيز هشتم، شماره چهارم، سال
49
مشک یک شناسایی
FTIR-ATR روش به سلجوقی، دوره به منسوب چرمی ساخت در استفادهشده چربی نوع کیفی
50
آزمایشها
- تعیین درصد چربی آزاد چرم و آماده سازی نمونه
1.0152 گرم از چرم با تقریب 0.0001gr توزین و در ورقی از کتان بدون چربی قرار گرفت و در محفظه انگشتی دستگاه سوکسله10، گذاشتهشد. فالسک استخراج را در دمای 100°C خشک کرده و پس از خنکشدن در دسیکاتور، با تقریب 0.0001gr توزین شد. فالسک تا 2/3 آن با دیکلرومتان11ُپر شد و بهمدت 5 ساعت، عمل استخراج روی نمونه انجامگرفت. پس از اتمام استخراج، فالسک در دمای 100°C بهمدت 2 ساعت قرار گرفت و پس از آن در دسیکاتور، خنک و توزین گشت. در این بررسی برای توزین، از ترازوی دیجیتال Sartorius LA230S استفاده شد. میزان چربی و روغن چرم با استفاده از فرمول زیر و قراردادن اعداد بهدستآمده در هر بخش،1 محاسبه گردید .)Shao, 2005: 58-59; Soest et al. 1984(
×100نمونه/W )فالسک –W فالسک و چربی استخراجی% = )W روغن و چربی نمونه
از چربی استخراجی برای طیفسنجی ATR-FTIR استفاده شد. نمونههای پیه گاو و گوسفند نیز پس از تهیه، در حالل دیکلرومتان بهمدت 24 ساعت حلشد و محلول حاصل پس از تغلیظ برای طیفسنجی آماده گردید.
- ابزار و روش کار در طیفسنجی RITF-RTA
برای بررسی ساختاری، از دستگاه FTIR Spectrometer
مدل Nicolet Nexus 470، ساخت شرکت Thermo Nicolet
آمریکا، متصل به نرمافزار OMNIC، مجهز به PIKE MIRacle
attenuatedtotalreflectance(ATR) با سطح آنالیزور کریستال ZnSe، استفاده شد. محدوده مورد بررسی 650cm-1 الی 4000cm-1 و طیفها حاصل 32 پیمایش با تفکیکپذیری 4 cm-1 بودند. دراین راستا، چربی استخراجی چرم و پیه گاو و گوسفند بررسیشدند. چربیها همراه با حالل، بهصورت قطرهای
تصویر .1 مشک چرمی مطالعهشده )نگارندگان(
بر سطح کریستال منتقل و پس از تبخیر حالل، آنالیز صورت میگرفت. سایر طیفها، برگرفته از پایگاه داده IRUG، هستند.
نتایج و بحث
پس از توزین دقیق نمونه و فالسک سوکسله )قبل و پس از استخراج( و قراردادن اعداد بهدستآمده در فرمول بیانشده در بخش آزمایشها، درصد چربی آزاد موجود در نمونه چرم به این شیوه محاسبهشد:
%= (59.2910g-59.2475g) /0152g×100= 4.285%روغن و چربی نمونه
بقای بیش از 4.2 درصد چربی در ساختار نمونهای با این قدمت با توجه به کاربرد آن، بهعلت نیاز به آبگريز بودن باالیِ چرم و لزوم روغندهی کافی به چرم است. طيف ATR-FTIR چربی استخراجی، در تصویر 2 دیده میشود.
بنیانهای موجود در چربی، براساس ناحیه جذب آنها در طیفهای مادون قرمز در جدول 1 ، خالصه شدهاند. مواد استفادهشده در فرایند روغندهی چرم، در سه دسته؛ مومها،13 روغنهای گیاهی14 و حیوانی15 طبقهبندی میشود (Santos .et al. 2005:5) نوع و ویژگیهای مهم ترین مواد استفادهشده در روغندهی چرم، در جدول 2 ارايه گرديدهاست.
- مومها
مهمترین مومهای طبیعی مورد استفاده در فرایند روغندهی چرم عبارتند از: موم کارنوبا،16 موم کاندلیال،17 موم زنبور عسل،18 پارافین19 و النولین20 که در تصویر 3 طيفهاي ATR-FTIRآنها و چربی چرم، ارائه شدهاست.
در تصویر 3، دیاگرامهای e و b در 3500cm-1 که مربوط به OH است، دارای جذب بوده درحالیکه دیاگرام ex چنین جذبی را نشاننمیدهد. در حدود 1740cm-1 تمامی طيفهای a,b,c,d,e ازلحاظ جذب، شدت جذب و تعداد شاخههای موجود در این طیف با نمونه استخراجی، تفاوتدارند که مربوط به پیوند C=O در استرهاست. در ناحیه اثر انگشت و از حدود 800cm-1 تا 1200cm-1 در طيف نمونه استخراجی با نمونههای موم ازحیث جذب در این ب ازه، شدت جذب و عدد موج، با یکدیگر متفاوتاند. برای نمونه، 962cm-1 که مربوط به ساختار C=C ترانس اسیدهای چرب است، با طيفهاي b و e ازلحاظ ناحیه جذب متفاوت است. از دیگرسو، این دو نمونه در 3500cm-1 دارای جذب بوده و از این جهت با طيف نمونه استخراجی تفاوت دارند. طيف هاي a، c و d نیز یا در این محدوده جذبی نداشته یا میزان آن بسیار کمبوده که قابل مشاهده نیست. در720 cm-11 مربوطب ه HC=CH نیز، میزان جذب و تعد اد شاخههای جذب متفاوت است.
ايران معماري و مرمت پژوهشی -علمی دوفصلنامه 1393 زمستان و پائيز هشتم، شماره چهارم، سال
51
تصویر .2 طيف ATR-FTIR از چربی استخراجی )نگارنگان(
طیف ارائه شده در تصویر 2، اشاره به ساختاری استری12 دارد که گروههای عاملی موجود در آن، بدین شرح است:
1720.49-cm مربوط به =CH با ساختار سیس، 1173.94cm-1 ارتعاش کششی C-O پیوند ارتعاشی و کششی C-O مربوط به استرها، 1378cm-1 مربوطبه C–H (–CH3)، 1412.91cm-1 مربوطبه گروه عاملی C-O-H، 11465.38-cm نشاندهنده پیوند C-H مربوطبه گروه متیلن در چربیها، 11740.37-cm متعلقبه پیوند کششیC=O در استرها، 12850-cm تا 12930-cm متعلقبه گروه عاملی –CH2 و –CH3 در چربیها، 1105cm-1 متعلق به –C-O ،962cm-1 مربوطبه - CH=CH–(trans-olefin) و 1194 cm-1 احتماالً اشاره به ساختار C-O-C دارد
(Hu et al. 2010; Derrick et al. 1999: 102-103; Rohman et al. 2010; Kim et al. 2007; Megahed et al. 2011)
جدول .1 گروه های عاملی موجود در چربی براساس عدد موجی جذبشده
ردیف عدد موج ساختار احتمالی گروه توضیحات
1 1740.37cm-1 تمام این گروههای عاملی، مربوط به ساختارهای استری و
موجود در اسیدهای چرب است. وجود پیوند دوگانه در ردیف
2 1412.91cm-1
پنجم و ششم، بیانکننده وجود اسید چرب اشباعنشده
3 2850cm-1؛ 2915cm-1 ؛ 1465.38cm-1 بین سایر اسیدهای چرب است.
4 2954cm-1
5 720.49cm-1 )ساختار سیس(
6 962 cm-1 )ساختار ترانس(
7 1194cm-1 C-O-C
(نگارندگان)
جدول .2 مواد استفادهشده در روغندهی چرم؛ ویژگیها و منابع تهیه آنها
نوع
مشک یک شناسایی
FTIR-ATR روش به سلجوقی، دوره به منسوب چرمی ساخت در استفادهشده چربی نوع کیفی موم
52 گیاهی روغن
حیوانی روغن
عنوان ویژگیها
منبع
کارنوبا زرد رنگ، شکننده، در دمای 71° C تا 78 ذوبمیشود، به چرم حالت نرمی میدهد و
برگهای درخت نخل
دارای پلیاسترهای بزرگ است.
برزیلی
کاندلیال خواصی شبیهبه موم کارنوبا و در درجه حرارت 68° C، ذوبمیشود.
نقطه ذوب بین 60° C تا 63، جاذب گرد و غبار، خاصیت چسبندگی بسیاری دارد، در آب ذوبکردن النه زنبور
موم زنبور عسل نامحلولاند، بخار آب در آن نفوذمیکند، ترکیبی از استرهای حاصل از اسیدها و الکلهایی
عسل
با بیش از 36 کربن و تعدادی هیدروکربن با وزن مولکولی زیاد است.
پارافین سفید رنگ، نقطه ذوب بین 35° C تا 56، مخلوط آن با رزین ماده اصلی برای آبگريز
نفت
کردن چرمهای دباغیشده با کروم است.
النولین مومیشکل، مایلبه قهوهای، بوی نامطبوع، نقطه ذوب40° C ، محلول در الکل، دارای
محصول جانبی شست و
درصد کمی الکلهای آزاد و دربردارنده حدود 95 درصد استرهای اسید چرب.
شوی پشم
مشابه روغن پشم، بر چرمهای سفید برتری دارد، دربرابر نور تغییر رنگ نمیدهد، نقطه
پوست یا قسمت داخلی
روغن نارگیل ذوب 27° C الی 32، وزن مخصوص 0.926، دارای عدد صابونیشدن 251 الی 263 و
عدد ید 8 الی 9.6 است. پوست نارگیل
خاصیت خشکشوندگی کامل، در مجاورت هوا اکسیدشده، بهسادگی سولفاتدار میشود،
روغن بزرک مشابه روغن کرچک است، بهدلیل خاصیت خشکشوندگی و اکسیدشدن، در روغندهی و
دانههای رسیده گیاه
خوراکدهی به چرم کمتر از آن استفادهمیشود و پس از مدتی، چرم را سخت و غیرقابل
بزرک یا کتان
انعطاف میکند.
غلیظ، لزج و زرد روشن تا قهوهای، بهطور عمده از گلیسیرید اسید ریسینولئیک تشکیلشده،
روغن کرچک دارای ساختار درهم پیوند دوتایی ملکولی است که بهآسانی پلیمر میشود و مخلوط این
دانه گیاه کرچک
روغن و پیه گاو را روغن چرم مینامند.
روغن زیتون رنگی متمایلبه سبز، مصرف عمده آن در صنایع صابونسازی و غذایی است.
میوه درخت زیتون
پیه گاو پیه گاو دارای نقطه ذوب35° C تا 38، رنگ مایلبه زرد، سخت و دارای خاصیت پرکنندگی
پیه گاو
خوبی است. بدون آنکه چرم را زیاد نرم و کشدار کند، بهآسانی به آن روغن میدهد.
پیه گوسفند مشابه پیه گاو اما سختتر، سفیدتر و دارای چربی مایع کمتر و نقطه ذوب بین
پیه گوسفند
35° C تا 38° C
زرد کمرنگ، غیرخوراکی، قدرت نفوذ بسیار خوب، چرم را انعطافپذیر کرده و از نرمشدن
جوشاندن سم، پاچهها یا
روغن سم بیش از حد آن نیز جلوگیری می کند، از نوع روغنهای اشباع است و میتوان آن را
سولفاتدار کرد.
قلم پای حیوانات
اسید استئاریک مومیشکل، سفید، سخت، اسیدی چرب با فرمول CH3(CH2)16COOH، در دمای
چربیها و روغنهای
)حاصل از چربی حدود55° C الی 71 ذوبمیشود و دلیل اصلی شورهزدن چرم است.
حیوانی و نباتی، به ویژه
حیوانی( پیه گاو
مایلبه قهوهای، بویی زننده، بهراحتی سولفاتدار میشود، قدرت نفوذ خوبی دارد؛
از جوشاندن جگر تازه
بهراحتی اکسید میشود و رنگ آن کبود، غلیظ و چسبناک میشود که با سولفاتدار
روغن ماهی ماهی در آب و جدا کردن
شدن این عیوب کاهشمییابد، غیر خشکشونده است و مصرف ویژه آن در ساختن
چربیها بهدست میآید.
چرمهای شاموآ است.
مشابه روغن ماهی، بهطور عمده از مومهای مایع استرهای الکل پرچربی و بدون چربی
تشکیل شده، روغن سر نهنگ بیشتر خواص یک واکس را دارد، رنگ آن زرد مایلبه
روغن نهنگ قهوهای است و بوی بد روغن ماهی را ندارد و اکسیژن بسیار کمی را از هوا میگیرد و
چربی نهنگ
حتی در دمای 204° C دربرابر تجزیه، مقاوم است. این روغن را میتوان سولفاتدار کرد،
نفوذپذیری آن بسیار باال است و مصرف آن در ساختن چرمهای نرم دستکش و لباس است.
محصول اکسیدکردن
موئلون در روغندهی، خاصیت پرکنندگی خوبی دارد، آبدوست و محلول در آن است.
روغن خام کبد ماهی
هنگام پوستپیرایی
)فرهنگ، 400 :1366، 425، 117، 156؛ مالردی و کارگربهبهانی، 183-186 :1381؛ نجفی کوتنائی و همکاران، 67-70 :1387؛ ماسشلین کالینر، 55 :1388 و )61
روغنهای گیاهی
دسته مهم دیگر مواد مورد استفاده در روغن دهی چرم، روغن های گیاهی هستند که پرکاربردترین آنها عبارتند از: روغن نارگیل21، روغن بزرک22، روغن کرچک23 و روغن زیتون24 که در تصویر4 طيفهاي ATR-FTIR آنها و چربی چرم با یکدیگر مقایسه شدهاست.
