بخشی از مقاله
چکیده
وجود اختلاف در قرائت قرآن از جمله مباحثی است که مخالفان آیین اندیشهی اسلامی برای تضعیف مقام قرآن کریم و تشکیک در این کتاب مقدّس به آن دامن زدهاند. این شکبرانگیزی غالباً با استناد به روایات منسوب به ائمهی اطهار - ع - انجام میشود.
در پژوهش حاضر کوشش شده است این احادیثمورد تحلیل قرار گرفته و با نقد این متون، صحّت و سقم آنها سنجیده شود. آنچه که در این تحقیق پس از بررسی و نقد سند و محتوای روایات در این زمینه، بهدست آمد به این حقیقت اشاره دارد که تنها یک قرائت از قرآن کریم مورد قبول ائمه - ع - بوده است و قرائات موجود دیگر، مواردی است غالباً ریشه در خطا و سهو راویان، و همچنین تضعیف راویان این احادیث داشته که اضافات تفسیری را به اشتباه به عنوان جزئی از آیات تلقّی می کردند. ضمن اینکه هیچگونه تأییدیهای از طرف ائمه - ع - در مورد اختلاف در قرائات نیز وجود ندارد. از اینرو،با توجّه با ضعف این روایات،یقیناً نمیتوان از آنها وجود قرائات مختلف قرآن را برداشت کرد.
.1 مقدمه
یکی از مسائلی که در تایخ قرآن، مطرح است، پدیده اختلاف قراءات میباشد. این امر از سدهی نخست هجریمورد توجّه دانشمندان علم قرائت و تفسیر بوده و موجب پیدایش آراء و نظریاتی گردیده است. پدیدهی اختلاف قرائت واقعیتی انکارناپذیر است که قرنها افکار دانشمندان علوم قرآنی و نیز قاریان را تحت تأثیر خود قرار داد و به نوبهی خود آثار و مکاتبی در حوزه قرائت بوجود آورد که آثار آن تا عصر حاضر باقی است
یکی از بارزترین مواردی که در بروز این چالش نقش داشته است وجود روایاتی منسوب به اهل بیت - ع - است که در کتب حدیثی شیعه و اهل سنت آمده است. و این دسته از روایات، حاکی از آن است که ائمهی اطهار - ع - وجود اختلاف قرائت در برخی آیات قرآن را تأیید کردهاند. از آنجا که در این زمینه کمتر تحقیق شده است، در این نوشتار تلاش شده است که این روایات منسوب به اهل بیت - ع - مورد بحث قرار گرفته و با تحلیل و نقد آنان، میزان صحت و درستی این استنادات مشخص گردد.
.2 تعریف علم قرائت
برای شناخت بهترمسئله لازم است ابتدا معنای علم قرائت ذکر شود. پیرامون این مفهوم، تعریف های گوناگون و گاه نزدیک به هم، ارائه شده است؛
زرکشی - م 794 ق - درضمن تعریف علم قرائت میگوید: اختلاف مربوط به الفاظ وحی است که از سوی قراء نقل شده است
ابن جزری - م 833 ق - در تعریف علم قرائت آورده است: قراءات، عبارت است از علم به کیفیت ادای واژگاه قرآن و اختلاف آنها، به این شرط که ادای این کلمات به راوی و ناقل آن منسوب گردد
سیوطی - م 911 ق - مینویسد: قرائت عبارت است از سنتی که بادی لزوماً از آن در تلاوت قرآن کریم پیروی کرد
دمیاطی - م 1117ق - در تعریف علم قرائت معتقد است که : علم قرائت، علمیاست که از آن اتّفاق ناقلین کتاب االله و اختلاف آنها در حذف، اثبات، حرکت دادن، ساکن کردن، فصل و وصل و غیر آن دانسته می شود و نیز شیوه نطق و ابدال و غیر آن از جهت سماع دانسته میشود
شیخ زکریا انصاری، شرط دیگری را در تعریف قراءات آورده و آن این که قرآن کریم آن چنان قرائت شود که منطبق با قرآن باشد. یعنی پیامبر قرائت کرده باشد، یا مورد تایید او باشد
برخی نیز گفته اند: »علم قرائت، عبارت است از بیان طریقه خواندن قرآن مجدی مطابق قرائت قرّائی که سند قرائت آنان به حضرت محمد - ص - منتهی میشود و غرض و فایده آن، نیکو خواندن قرآن کریم به کیفیت مذکور است
محمد هادی معرفت به عنوان پژوهشگری متاخر در تعریفی ناظر به تعاریف قبلی با جمع بندی می گوید: »قرائت همان تلاوت و خواندن قرآن کرمی است و اصطلاحاً بهگونهای از تلاوت قرآن اطلاق میشود که دارای ویژگیهای خاصی است. بدین معنا که هرگاه تلاوت قرآن به گونهای باشد که از نصّ وحی الهی حکایت کند و بر حسب اجتهادکی از قرّاء معروف- بر پایه و اصول مضبوطی که در علم قرائت شرط شده- استوار باشد، قرائت قرآن تحقق یافته است: البته قرآن، دارای نصّ واحدی است و اختلاف مانی قرّاء بر سر بهدست آوردن و رسیدن به آن نص واحد است
