بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از مهمترین اهداف بررسیهای اقلیم ومعماری که امروزه اهمیت فراوانی یافته است مسایل مرتبط با شهرسازی ومعماری در شهرها می باشد.رشد روزافزون جمعیت وفضاهای شهری در مناطق با آب وهوای گرم ومرطوب کشور به یکی از مسایل مورد توجه برنامه ریزان وطراحان شهری برای تامین فضاهای مناسب شهری شهروندان تبدیل شده است. شهر بندرعباس در منطقه جنوب ایران ودر کرانه های خلیج فارس وتنگه هرمز با اقلیم گرم ومرطوب واقع شده ودارای زمستانهای معتدل و کوتاه وتابستانهای بسیار گرم ومرطوب طولانی که موجب استرس گرمایی وتقلیل آسایش حرارتی برای فعالیتهای شهروندان می باشد.بندرعباس می تواند بعنوان نمونه ای مناسب ازیک منطقه شهری با رشد سریع مرکب از بافتهای شهری جدید وسنتی در نظر گرفته شود.
این پژوهش از روشهای مختلف تحقیق شامل روشهای کمی وکیفی در غالب مطالعه موردی شهر بندرعباس با بافتهای شهری وعناصر معماری متفاوت وشبیه سازی رایانه ای الگوهای اقلیمی ترکیب یافته است. نتایج پژوهش نشان میدهد که برای دستیابی به فضاهای داخلی وبیرونی توام با آسایش حرارتی طراحان نیازمند توجه عمیق وجامع به راه حلهای اقلیمی و پایدار هستند.
یافته های این تحقیق می تواند برای شهرهای با اقلیم مشابه در محدوده خلیج فارس ویا سایر شهرهای با اقلیم گرم ومرطوب جهت بکارگیری در طرحهای جدید توسعه شهری مد نظر طراحان وبرنامه ریزان شهری قرار گیرد وبه افزایش دانسته های ما از شرایط اقلیمی وجنبه های مرتبط با آن مانند آسایش حرارتی یاری نماید.
واژه های کلیدی: آسایش حرارتی ; اقلیم گرم ومرطوب ; شهرسازی ; طراحی اقلیمی ; معماری
1
.1مقدمه :
پیشینه تاریخی شهر بندرعباس به حدودچهارصد سال پیش بازمی گردد که پس از اشغال منطقه توسط پرتغالیها، این بخش از خاک کشورمان در دوران صفویه مجدداً بازپس گرفته شد و از گامرون به بندرعباس تغییر نام یافت. در این دوره بازرگانی و تجارت از مهمترین اهداف کشورهایی مانند هلند، انگلیس ، فرانسه و سایر کشورهای استعمارگر برای بهره گیری از سواحل مناسب و استراتژیک این شهر بود. بندرعباس به عنوان مرکز استان هرمزگان از گذشته های دور یکی از مراکز ماهیگیری ،تجارت و خدمات کشتیرانی با سایر کشورهای حوزه خلیج فارس ودیگر کشورهای دوردست بوده است و در همه این دورانها از نظر
معماری، فرهنگی ، هنری و اجتماعی از اقوام گوناگون تأثیر پذیرفته است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی و به دلیل شرایط خاص جغرافیایی ، بندرعباس به عنوان مرکز حمل و نقل دریایی و امور مرتبط با خدمات گمرکی ، صنعتی و تولیدی کشور درنظرگرفته شده و یک نقش بارز ملی را در این زمینه به عهده داشته است. جمعیت شهر بندرعباس از 87000 نفر در سال 55 به 273000 نفر در سال 75 و حدود 500 هزار نفر در حال حاضر(علاءالدینی، (2007 رسیده است. مانند سایر مراکز استانهای کشور طی سالهای اخیر شهر بندرعباس رشد روز افزونی در زمینه جمعیت و توسعه محدوده شهری داشته است که از حدود 25 کیلومترمربع در سال56 به حدود 70 کیلومترمربع در حال حاضررسیده است.
نیاز روزافزون به ساخت مسکن در کوتاه مدت موجب گردید که بسیاری از اصول طراحی شهری شامل طراحی اقلیمی ، آسایش حرارتی و سایر کاربریهای مورد نیاز شهروندان چون فضاهای مناسب سبز، فضای باز شهری وسایر کاربریهای عمومی نادیده انگاشته شده و شهر بندرعباس با کارکرد ملی و به عنوان بزرگترین شهر این منطقه از کشور کاستی هایی را دارا باشد که امروزه به عنوان چالشهای دست اندرکاران مرتبط با مدیریت شهری درآمده است.
اقلیم شهری معمولاً تحت تأثیر شرایط گوناگونی قرار دارد که ویژگیهای منحصر به فرد آن با فضاهای باز اطراف شهرها که شامل حومه های شهری و مناظر طبیعی می باشد ، کاملاً متفاوت است .(بالزاس ، .(2009
با توجه به شرایط خاص جغرافیایی، ایران دارای اقلیمهای مختلف می باشد. در میان این مناطق اقلیمی ، نواحی گرم و مرطوب که دارای تابستانهای گرم طولانی و زمستانهای معتدل و کوتاه می باشند در نواری باریک و طولانی از سواحل خلیج فارس و دریای عمان قرار گرفته اند . طول این نوار باریک حدود 2000 کیلومتر می باشد (شکوهیان ، .(2005 در این ناحیه رطوبت نسبی و دمای هوا در طول ماههای گرم تابستانی بسیار بالا است. علاوه بر آن، دامنه نوسان دمای روزانه و سالانه به نسبت سایر نواحی ایران از اختلاف کمتری برخوردار می باشد (حیدری ، . (2002 شهر بندرعباس در این ناحیه گرم و مرطوب ساحلی و در ارتفاعی حدود 10 متر از سطح دریا قرار گرفته و دارای عرض جغرافیایی 11 و 27° شمالی و طول 22 و 56° شرقی می باشد. این ناحیه جایی است که دارای 8 ماه گرم همراه باشرجی شدید و غیرقابل تحمل می باشد(تاپر ، .(2008
(شکوهیان وهمکارانٍ ٍ ویژگیهای اقلیمی و جغرافیایی این منطقه از جنوب ایران را به شرح زیر خلاصه نموده اند (شکوهیان، .(2005
1. بارش اندک سالانه با تمرکز بیشتر بارش در پاییز و زمستان
2. بالا بودن رطوبت نسبی در طول سال
3. تغییرات دما از خیلی گرم و شرجی در تابستانها تا معتدل در زمستان
2
4. اختلاف بسیار ناچیز دمای روز و شب .
5. آبهای زیرزمینی شور و نمکی در بیشتر نواحی
6. پوشش بسیار خفیف مرتعی و گیاهی
چرخه سالانه دما در طول سال در بندرعباس به دوره های زیر تقسیم می شود:
الف. هوای معتدل از آذرماه تا اسفند با میانگین دمای هوای فضاهای خارجی بین 18-23 °C (شکل (1
ب.دوره گرم شامل ماههای آبان وفروردین با میانگین دما در فضاهای خارجی بین 24-27 °C
ج. دوره بسیار گرم ومرطوب وشرجی از اردیبهشت تا آبانماه بامیانگین دمای فضاهای خارجی بین 30-34 °C
شکل -1 نمودار تغییرات سالانه فاکتورهای اقلیمی
دوره های اول و دوم درصورتی به عنوان دوره های با آسایش حرارتی و شرایط مطبوع خواهند بود که از روشهای غیر فعال درطراحی (استفاده مطلوب از عوامل طبیعی و اقلیمی) بهره گیری شود و فضاهای خارجی نیز در صورتیکه به خوبی از سایه بهره برده و از نسیم مطبوع دریا برخوردار شوندٍ می توانند به عنوان فضاهای با آسایش حرارتی قلمداد شوند (تاپر ، .(2008
همانگونه که نمودار تابستانی گلباد شهر بندرعباس (شکل (2 نشان می دهد باد غالب و درجه یک منطقه عمدتا جهت جنوبی دارد.
3
شکل – 2 نمودار گلباد تابستان شهربندرعباس
بطور کلی بافت سنتی جهت بهره گیری بهتر از باد غالب و مطبوع جنوبی عمدتاً به سمت ساحل گسترده تر و در مناطق دور از ساحل متراکم تر می گردد و چرخش باد در کانیونهای محلات مسکونی با بهره گیری از دیوارهای بلند و سایه اندازی مناسب در اوج ارتفاع خورشید روزانه نشانگر هماهنگی کوچه ها و معابر با جهت خطوط ساحلی و باد غالب می باشد.(دالمن، .(2011
.2مواد و روشها
2,1ساختمانها و خرده اقلیم :
شهر بندرعباس دارای سه نوع مختلف بافت مسکونی ومجموعه های ساختمانی می باشد که عبارتند از :
بلندمرتبه ها
بلوکهای ساختمانی میان مرتبه ارتفاعی
بلوکهای ساختمانی کم ارتفاع و یک طبقه حیاط دار
بافت های مختلف با توجه به شرایط خاص هر بافت تأثیر محسوسی بر خرده اقلیم منطقه و در نهایت آسایش حرارتی دارند که بر تابش آفتاب، حرکت و چرخش باد ، دمای هوا و نیز میزان سایه اندازی تأثیر می گذارد (تاپر ، .(2008 در حال حاضر و طی سالهای اخیر ساختمانهای بلند مرتبه به دلایل خاص و برتریهای خود بیشتر مورد توجه مردم قرار گرفته اند که شامل هزینه کمتر نگهداری، دید مناسب ، تجمل گرایی و خصوصی گرایی زندگی می باشد هر چند بلوکهای ساختمانی میان مرتبه ارتفاعی هنوز هم محبویت دارند ولی در نهایت خانه های ویلایی و یک طبقه که عمدتاً در بسیاری محلات شامل خانه های بافت قدیمی
شهر ، بافت حاشیه ای و بافتهای فرسوده می باشند بیشتر تابع معماری بومی و سنتی می باشند و به نظر می رسد از نظر اقلیمی و آسایش حرارتی به نسبت انواع دیگر مناسب تر باشند. در حال حاضر خانه های ویلایی در بسیاری از مناطق بتدریج جای خود را به ساختمانهای بلند و میان مرتبه می دهند که عمده آن دلایل اقتصادی ناشی از افزایش قیمت زمین و صرفه اقتصادی مالکین می باشد.
