بخشی از مقاله
چکیده
در دنیاي معاصر، رشد فزاینده جمعیت، موجب پیامدهاي متعددي همچون مصرف بیش از حد و غیر مسئولانه انرژيهاي فسیلی شده است بحران انرژي و ضرورت صرفه جویی در مصرف آن، لزوم تجدیدنظر در نحوه ساخت و ساز را به یکی از ارکان اصلی برنامه ریزي و طراحی کشور تبدیل نموده است. بخش زیادي از این اتلاف انرژي در بخش ساختمان و به دلیل مدلهاي غیراستاندارد و سبکهاي معماري ناهمگون با اقلیم است. بنابراین طراحی معماري همساز با یک اقلیم، پیش از تلاش براي دستیابی به روش هاي کاهش مصرف سوخت به صورت مکانیکی و تاسیساتی، حائز اهمیت است و این که چگونه می توان به اصول و راهکارهایی دست یافت که بتوان در کنار روش هاي مصنوعی پاسخگوي نیازهاي کاربر باشد.
اقلیم گرم و مرطوب در کشور ایران، بعنوان بخشی از چهار پهنه اصلی اقلیمی ایران، با دو مشکل رطوبت بالا و تابش زیاد مواجه می باشد. در این مقاله با بررسی ویژگی هاي اقلیمی بندرعباس به عنوان یکی از شهرهاي مهم این پهنه آب و هوایی، توصیههایی در رابطه با کنترل عوامل طبیعی براي سایه اندازي و تهویه بیشتر براي مهار نمودن شرایط نامطلوب مطرح شده است. در این گفتار سعی بر این است، به روش تحلیلی- توصیفی، با استفاده از تجربیات گذشتگان و معماري سنتی، در کنار توجه به نمونه هاي مدرن امروزي، به راهکارهایی پیشنهاد شود که موجب تسهیل طراحی ساختمان سبز و متناسب با آب و هواي هر پهنه گردد و در صرفه جویی مصرف انرژي و آسایش انسان در شرایط کنونی موثر باشد.
واژه هاي کلیدي
راهکارهاي طراحی، معماري همساز با اقلیم، اقلـیم گـرم و مرطـوب، بندرعباس.
مقدمه
آب و هواي هر منطقه بر اساس چهار پارامتر اصلی اقلیمی: اشعه خورشیدي، درجه حرارت هوا، رطوبت نسبی، باد و تبخیر قابل پیش بینی و تعریف است و با آگاهی از این فاکتورها و تاثیر آنها، می توان به شناخت اقلیمی از یک منطقه رسید. از طرفی، طراحی معماري برگرفته از عوامل متعدد از جمله تاثیرات محیطی که ساختمان در آن بنا شده می باشد.؛ بنابراین ایجاد فضایی مطلوب که درکنار توجه به شاخص هاي متعارف طراحی هر منطقه، در آن به آسایش فیزیکی
به عنوان یک مسئله پرداخته شود، مطلوب و قابل توجه می باشد. در معماري گذشته ایران در پهنه هاي مختلف آب و هوایی ، به نمونه هاي زیادي برمی خوریم که در طراحی آن، توجه به شرایط اقلیمی در کنار سایر عوامل مورد توجه بوده است در حالیکه، امروزه به دلیل مشکلاتی از قبیل محدودیت زمین و ... ، توجه به آسایش فیزیکی و طراحی اقلیمی مکان بسیار کمرنگ شده و ما شاهد ساخت بناهایی مشابه بدون توجه به شرایط آب و هوایی منطقه، در سراسر ایران هستیم.از طرفی مصرف فزاینده سوختهاي فسیلی به دلیل رشد بالاي جمعیت جهان نگرانیهاي زیادي را درمورد آینده وضعیت تأمین انرژي ایجاد نموده است و این در حالیست که ساکنین مناطق اقلیمی مختلف، علیرغم صرف هزینههاي گزاف، از لحاظ گرمایش و سرمایش ساختمان، کمتر آسایش اقلیمی دارند.امروزه نیز بدلیل افزایش مصرف انرژي و کمبود منابع زیرزمینی، باید در انتخاب نوع مواد و مصالح ، ابعاد بازشوها، ابعاد سایبان، جهتگیري آنها و ...
متناسب و همساز با اقلیم آن منطقه گام برداشت.
در این تحقیق تلاش شده به مطالعه شهر بندرعباس به عنوان یکی از شهرهاي واقع شده در پهنه ي اقلیمی گرم مرطوب ایران، پرداخته و عوامل تاثیر گذار بر آن شناخته شود. در انتها راهکارهاي مناسب در مقیاس خرد و کلان براي طراحی معماري با رویکرد اقلیمی در این منطقه ارائه شود.
تقسیمات اقلیمی در ایران
اساسا اقلیم در بسیاري از مناطق دنیا بوسیله عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا مشخص می شود. ایران با قرار گرفتن بین عرض 25تا 40درجه شمالی در منطقه گرم قرار گرفته است و از نظر ارتفاع نیز فلاتی مرتع است که مجموع سطوحی ازآن که ارتفاعشان از سطح دریا کمتر از 475 متر است، درصد بسیار کمی از سطح کل کشور را تشکیل می دهد.
در مورد تقسیمات اقلیمی در ایران، دانشمندان ایرانی مبناي کار خود را بر اساس روش کوپن قرار داده اند.دکتر حسن گنجی تقسیمات اقلیمی چهارگانه اي را با توجه به تقسیم بندي کوپن با نختصر تغییرات و با توجه به عرض جغرافیایی کشور پیشنهاد کرد. [1]
اقلیم معتدل ومرطوب- سواحل جنوبی دریاي خزر اقلیم سرد-کوهستان هاي غربی اقلیم گرم و مرطوب- سواحل جنوبی ایران
1
اقلیم گرم و خشک- فلات مرکزي
شرایط اقلیمی منطقه گرم و مرطوب، هرمزگان، بندرعباس
بندر عباس مرکز استان هرمزگان می باشد. استان هرمزگان با وسعت 68475,8 کیلومتر مربع، در جنوب ایران مابین مختصات جغرافیایی 25درجه و 23دقیقه تا 28 درجه و57 دقیقه عرض شمالی، و 52درجه و 41 دقیقه تا 59 درجه و 15 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. سواحل جنوبی ایران بوسیله رشته کوه هاي زاگرس از فلات مرکزي جدا شده اند، ادامه این رشته همراه با کاهش ارتفاع، به تپه ماهورهاي آهکی، گچی و شنی منتهی شده و به زمینهاي پست ساحلی خلیج فارس و دریاي عمان متصل میگردد. این منطقه، در امتداد یک نوار ساحلی باریک و نسبتا طولانی است که بیش از 2000 کیلومتر طول آن می باشد و از مصب اروند رود در جنوب غربی استان خوزستان شروع شده و به خلیج گواتر در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان ختم می شود. از ویژیگیهاي آب و هوایی استان هرمزگان، یک فصل طولانی گرم و یک فصل کوتاه خنک است. میزان بارشهاي جوي آن نیز فوق العاده اندك میباشد. در این منطقه، در حدود نه ماه از سال بارندگی مهمی صورت نمیگیرد و قسمت عمده بارندگی آن نیز در یک یا دو نوبت بوقوع میپیوندد . در همان موارد اندك هم بارندگی آن اغلب مانند بارانهاي بهاري سیل آسا است وخسارات فراوانی به بار میآورد . [2] بندرعباس، داراي عرض جغرافیایی N ° 27 ’17 ”02 و طول جغرافیایی E °56 ’26 ”56 می باشد. براساس میانگین اطلاعات اقلیمی بندرعباس مربوط به دوره 30 ساله است که از سال 1360 تا 1392 را شامل می شود، می توان بیان نمود، با مقایسه میانگین دما با جدول آسایش، می توان بندرعباس را در منطقه خیلی گرم و داغ به شمار آورد. دماي ظاهري آن با اعمال تاثیر رطوبت بالا در 6ماه در حوزه داغ و 2ماه بسیار گرم است در حالیکه با توجه به میانگین دما اندازه گیري شده نیز 6ماه از سال در دسته خیلی گرم واقع شده است. بنابراین این شهر در زمره شهرهاي بسیار گرم محسوب می شود به دلیل مجاورت با دریا وتابش تقریبا عمودي آفتاب در فصول بهار و تابستان ، میزان تبخیر آب در منطقه بسیار زیاد و رطوبت هوا نیز زیاد است. رطوبت زیاد در سواحل دریا، توام با حرارت بسیار زیاد، در اغلب مواقع در فصول گرما ایجاد هواي شرجی می کند که از لحاظ زیستی بسیار مشکل و طالقت فرساست. [3]
با توجه به گراف ها و مطالب فوق می توان چنین گفت که بندرعباس از خرداد تا مهر ماه در شرایط بحرانی به سر می برد و عمده بادها در این فصول از سمت جنوب غربی می وزد. در ادامه راهکارهایی براي چگونه مواجهه با این اقلیم و ایجاد شرایط بهتر زندگی در این منطقه ارائه شده است. در ابتدا باید اشاره شود که براي مواجهه با دو مسئله اصلی منطقه، سه راهکار اساسی طراحی، به حداقل رساندن میزان جذب حرارت، فراهم کردن بیشترین میزان سایه اندازي و بهره گیري حداکثر از تهویه و جریان هوا در بنا می باشد. در اقلیم گرم و مرطوب،با حداکثر رساندن سرعت هوا،می توان از انباشت رطوبت و افزایش گرماي نهان داخلی فضاها جلوگیري کرد.
مکان یابی و جهت گیري
- مکان یابی صحیح براي آب و هواي مرطوب، بـر اسـاس بیشـترین میزان تهویه و سایه : قرار گرفتن در بالاي شیب [4]
- ساختمان ها بهتر است به صورت فاصله دار از هم قرار گیرند تا حرکـت هوا و کوران در بین آنها جریان داشته باشد، فرم و چیدمان ساختمان هـا تا حد امکان باز و پراکنده باشد. [5]
- جهت گیري ساختمان نسبت به وزش باد ، عمود تا حدود 50درجه، پیشنهاد می شود. [6] در بندرعباس، براي بهره از نسیم دریا و کنترل افـزایش دمـا، جهـت
اصلی خانه به طرف ساحل و کشـیدگی شـرقی غربـی پیشـنهاد مـی شود. [7]
2 GBC2013-XXXX
در ساختمان هاي سنتی از حیاط مرکزي استفاده می شد و خانه ها به صورت نیمه درونگرا بوده است. فرم حیاط مرکزي باعث تهویه هوا به روش عبوري و دودکشی به طور همزمان می گردد. [8] بنابراین در صورت فراهم بودن زمین، پلان بـا حیـاط مرکـزي بـراي طبقه همکف و پلان Uشکل براي طبقه اول پیشنهاد می شود. اما بـا توجه به شرایط امروز به ندرت چنین امکانی فراهم می شود.
فرم کالبدي و رابطه فضاي پر و خالی
- ساختمان به صورت باز، آزاد و پراکنده و فرم آن به صورت باریک، کشیده و خطی (به منظور جریان هوا در فضاهاي داخلی) ترجیحا مساحت سطوح بنا نسبت به حجم آن زیاد باشد. [9]
- حیاط خطی: براي کوران بیشتر، حیاط به شکل مستطیل کشیده اي که محور طولی آن در راستاي شمال و جنوب و در دو سمت شمال و جنوب فضاهاي اصلی ساختمان قرار گیرد .
فاصله بنا از ساختمان هاي واقع در شمال و جنوب نباید کمتر از 4برابر ارتفاع آن باشد. [12]
