بخشی از مقاله
چکیده
معماری طی هزاران سال وجود داشته و اصالت ارزشهای کیفی آن در طول قرنها شکل گرفته و رسالت یک معمار موفق در هر عصر و زمانی گردن نهادن به تمامی آنها و بکارگیری صحیح و منطقی مجموعه این قابلیت هاست. در این راستا معماری سنتی ایران دارای ویژگیهای منحصر بفردی است که ضمن توجه به مسایل زیباشناختی و حفظ محیط زیست پاسخگوی نیازهای اقلیمی هرمنطقه نیز بوده است. در بحث توسعه پایدار و به طبع آن معماری پایدار، تعامل هر ساختمان با بستر و محیط طبیعی پیرامون خود بیش از سایر مولفه ها موردتاکید قرارگرفته است. چگونگی برقراری این تعامل و نوع تدابیر درنظرگرفته شده مهارتی است که معماران گذشته با فنون خاص خود از آن بهره جسته اند.
تاثیر این تدابیر نه تنها در زمینه های زیست محیطی بلکه در ابعاد دیگر پایداری چون ابعاد اجتماعی و اقتصاد ی نیز مشهود است. در ایرانمعماریِ بناها و شهرها در اقلیم گرم و خشک یکی از بارزترین و مشخص ترین نمودهای تأثیر اقلیم بر فرم گیری و شکل گیری شهر و بناهاست و می توان زیباترین و هنرمندانه ترین طراحی های ایرانی را در پهنه وسیع این اقلیم مشاهده نمود. با مطالعه و تعمق در معماری بومی مناطق کویری و نحوه تعامل انسان بومی با محیط در می یابیم که تفکر پایداری محور، رویکردی نوین و بی سابقه نیست.
معماری این مناطق بگونه ای شگفت انگیز با اصول پایداری همگراست. در این مقاله -که به روش توصیفی تحلیلی است - سعی برآن است که تجربه معماری سنتی شهرهای کویری با رویکرد معماری پایدار مورد بررسی قرار گیرد. در مسیر پژوهش ضمن اشاره به اصول معماری پایدار، راهکارهای طراحی اقلیمی شهرهای سنتی در مناطق کویری به روش تطبیقی با اصول پایداری مورد مقایسه قرار گرفته است. در پایان نتایج بررسی ها در قالب یک جدول ارائه می گردد.
-1 مقدمه:
معماری طی هزاران سال وجود داشته و اصالت ارزشهای کیفی آن در طول قرنها شکل گرفته و رسالت یک معمار موفق در هر عصر و زمانی گردن نهادن به تمامی آنها و بکارگیری صحیح و منطقی مجموعه این قابلیت هاست. به جرأت میتوان گفت که اقلیم و چگونگی تأثیر شرایط آب و هوائی بر شکل گیری بنا از جمله ارکان محدود معماری است که از ابتدای ساخت سرپناه توسط بشر مورد توجه قرار داشته و با گذشت زمان و تغییر سبکها و جنبشها و تعاریف زیبائی و هنر، و تحول نیازها و نگرشها و گسترش فضاهای معماری، اصل این نیاز دستخوش دگرگونی و تغییر نشده است.
شاید بتوان گفت یکی از مهمترین عوامل مؤثر در طراحی شهرها، اقلیم می باشد. آنچنانکه تأثیر آن در تمام تار و پود بافت شهری و حتی تک تک بناها و عناصر معماری داخلی فضاها دیده می شود. در ایرانمعماریِ بناها و شهرها در اقلیم گرم و خشک یکی از بارزترین و مشخص ترین نمودهای تأثیر اقلیم بر فرم گیری و شکل گیری شهر و بناهاست و می توان زیباترین و هنرمندانه ترین طراحی های ایرانی را در پهنه وسیع این اقلیم مشاهده نمود. عدم توجه به اصول معماری سنتی ایران و عوامل گوناگون موثر بر آن، پیکری فرسوده و ناپایدار از بافت شهری به جای گزارده است. بدون شک همگام شدن با پیشرفت تکنولوژی ضرورتی است که نمی تواننادیده گرفت، ولی این عامل نباید ارزشهای ما را خصوصاً در زمینه پایداری محیط زیست دستخوش مخاطره نماید.
در همین راستا می بایست راهکارهای فراموش شده در معماری سنتی شناسایی شده و با بروز نمودن آنها با توجه به تکنولوژی های موجود، از آنها در طراحی ساختمان های پایدار استفاده نمود. هماهنگی و سازگاری معماری و طبیعت نکته ایست که همیشه ذهن پویای معمار ایرانی را به خود معطوف داشته است؛ ساختمان در کنار طبیعت نه ساختمان به جای طبیعت و تلفیقی از انسان، طبیعت و معماری ما را به سوی آن مدینه فاضله و هنر عرفانی گذشته سوق خواهد داد. با توجه به اینکه معماری سنتی ایران در مناطق کویری دارای پشتوانه ای قوی و پر بار از جنبه های گوناگون پایداری است؛ بررسی این ویژگی ها می تواند در خدمت برنامه ریزی، طراحی و مردمی نمودن محیط زندگی امروز قرار گیرد.
-2 معماری پایدار
آغاز بحث معماری پایدار به قرن 19 بر می گردد . جان راسکین ، ویلیام موریس و ریچارد لتابی از پیشگامان نهضت معماری پایدار محسوب می شوند . راسکین در کتاب "هفت مشعل معماری " خود میگوید که برای دستیابی به رشد و پیشرفت میتوان نظم هارمونیک موجود در طبیعت ر ا الگو قرار داد . موریس بازگشت به فضای سبز حومه شهر و خودکفایی و احیای صنایع محلی را توصیه می کرد. هدف از طراحی ساختمانهای پایدار کاهش آسیب آن بر روی محیط از نظر انرژی و بهره برداری از منابع طبیعی است، که شامل قوانین زیر میباشد:
-1 کاهش مصرف منابع غیر قابل تجدید
-2 توسعه محیط طبیعی -3 حذف یا کاهش مصرف مواد سمی و یا آسیب رسان بر طبیعت در صنعت ساختمان اما به طور کلی تعاریف زیر را از معماری پایدار می توان مطرح کرد:
- ساختمانی که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود و در پهنه وسیع تر با منطقه و جهان دارد .
- خلق محیط انسان ساخت و مدیریت متعهدانه آن بر مبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع که این اصول عبارتند از: "به حداقل رساندن صرف منابع تجدیدناپذیر، ارتقاو بهبود شرایط محیط طبیعی و حداقل آسیبهای بوم شناختی برمحیط" - چارلزکی برت - 1994
- "تبیین رابطه متعادل تر و هم زیستانه اثر معماری با محیط که بر کنش مندی خودآگاه اثر معماری نسبت به شرایط محیطی پی ریزی شده است" - هاگان - 2001
- "بناهای پایدار ، "OECD"بر اساس طرح بناهایی تلقی می شوند که "کمترین تأثیرات مخرب ر ا بر محیط های ساخته شده - مصنوع - و طبیعی مجاور و بلافصل خود و نیز ناحیه اطرافشان و همچنین زمینه کلی خود داشته باشند. ساختمانهای پایدار به تمام چرخه حیات ساختمان ، محیط با کیفیت، کارکرد مطلوب و آینده توجه می کند. "
- "طراحی پایدار و همگن ، طراحی ای تلقی می شود که در آن هر جزیی به عنوان بخشی از کل بزرگ تر به خوبی مورد توجه قرار گیرد" - موسسه راکی مونتین -
- "معماری پایدار دربردارنده آمیزه ای از ارزشهای زیباشناختی، محیطی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی است" - سامویل موک بی -
- "طراحی پایدار به مفهوم درونی و اساسی از مکان منتج خواهد شد . فرآیندی که به احیا شدن بیش از تحلیل بردن می انجامد و در واقع علم و هنربرقراری ارتباطی مناسب بین محیط انسانی و جهان . طبیعت است" . - ون در رین -
-3 اصول معماری پایدار
از آنجا که معماری پایدار باید تداعی کننده احساس انسانها نسبت به طبیعت باشد و از سوی دیگر منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم شود، در طراحی آن باید اصول مربوط به مبحث پایداری رعایت شود.
