بخشی از مقاله
چکیده
کاربردهای بی رویه از نهاده های شیمیایی، اخیراً نگرانـی هـای فزاینده ای را در بخش کشاورزی، محیط زیسـت و حفاظـت از منابع، صادرات محصولات کشاورزی بوجود آورده است. امـروزه بحث حفظ محیطزیست، یکی از چالشهای مهم بشر میباشـد
æ تولید محصولات کشاورزی سالم همراه با رعایت استانداردهای جهانی همگام با حفظ محیط زیست دردستیابی بـه پایـداری و کشاورزی پایدار مورد توجه قرارگرفته است. به نظـر مـی رسـد مفهوم زیست محیطی استاندارد که گستره هـای مهمـی نظیـر مسائل سلامت اکوسیستم ها، سلامت زنجیره غذایی و ... را دربر می گیرد بیشترین اهمیت را داشته باشد. در این راستا عملیات مناسب کشاورزی((GAPرهیافتی اسـت کـه بـا هـدف حفـظ اطمینان مصرف کننده، سلامت ایمنی و رفاه انسان و دام، حفظ اکوسیستم طبیعی و تولید در شیوه هـای پایـدار مطـرح شـده است. دستورالعمل گپ بوسیله روش های کشاورزی پایدار مانند کشاورزی حفاظتی و مدیریت تلفیقـی آفـات بـه منظـور ایجـاد پایداری زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی بکـار گرفتـه مـی شود. در نتیجه این عملیات امنیت و سلامت تولیدات کشاورزی فراهم می شود. این محصول که توسط یک نهاد بازرسی تأیید
æ گواهی می شـود، دارای حـدمجاز آلاینـد ه هـا و باقیمانـده سموم شیمیایی بوده و سالم است. این مقاله از طریـق مطالعـه مروری- تحلیلـی، ضـمن بررسـی اسـتاندارد عملیـات مناسـب کشاورزی، ضرورت پایداری زیست محیطی و نقش گپ در ابعاد پایداری بخصوص پایداری زیسـت محیطـی، عملیـات مناسـب کشاورزی (GAP) را به عنوان اهـرم کلیـدی در دسـتیابی بـه پایداری زیسـت محیطـی معرفـی مـی کنـد. مطـابق بررسـی مهمترین اثـرات کـاربرد عملیـات خـوب کشـاورزی در مسـائل زیست محیطی در حاصلخیزی خاک، فرسـایش خـاک، تغذیـه، مدیریت آفات، تنوع ریستی، ارزش محصولات تولیـدی، انـرژی می باشد که با رعایت مواردی از قبیل استفاده مسئولانه از مواد شـیمیایی کشــاورزی، حفاظــت از تنـوع زیســتی، جلــوگیری از فرسایش خاک، عـدم قطـع درختـان جنگلـی ازجنگـل اولیـه،
استفاده از درختان سایه، حفاظت از گونه های در معرض خطر، طرح حفاظت از زیسـتگاه هـای طبیعـی، بـه حـداقل رسـاندن آلودگی زیست محیطی، مدیریت ضایعات، حفظ و تجدید مـواد آلی خاک، کاهش فشردگی خاک، حفظ ساختار خاک، آبیـاری برنامه ریزی شده، جلـوگیری از شـوری خـاک، حفـظ پوشـش خاک، حفظ و تجدید تالاب ها، تهیه منابع آبـی مناسـب بـرای احشام و... می تـوان بـه سـوی پایـداری زیسـت محیطـی گـام برداشت.
واژههای کلیدی: پایداری زیسـت محیطـی، عملیـات مناسـب کشاورزی (GAP)، محصول سالم، استاندارد
1 -مقدمه
امروزه در راستای دستیابی به ابعاد کشاورزی پایدار، سـلامت و امنیت غذا برای مصرف کنندگان و سلامت و ایمنی کشاورزان و خانواده های آنـان و کـارگران بخـش کشـاورزی در فعالیتهـای مزرعه و متعاقب آن سـلامت دام و محـیط زیسـت، در برنامـه های جهانی فائو مورد توجه قـرار گرفتـه اسـت. بـا توجـه بـه تقاضای محصولات سالم و بهداشتی کشـاورزی در دنیـا توسـط مصرف کنندگان و خریداران، اعمال مقررات سلامت محصول و الزامات ملی و بین المللـی نیـز در جهـت تـأمین نظـر مصـرف کنندگان محصولات کشاورزی در حال گسترش اسـت. یکـی از این استانداردها رهیافت عملیات مناسب کشاورزی1 می باشـد. عملیات مناسب کشاورزی به رهیافتی اشاره دارد که بـه فراینـد هــای پایــداری در ســطح مزرعــه مــی انجامــد و در نهایــت بــه اطمینان از سلامت و کیفیت محصولات غـذایی و غیـر غـذایی کشاورزی کمک می کند. این رهیافت اهدافی را برای در اختیار گرفتن( 1 منـافع بازارهـای جدیـد (2 بهبـود و مناسـب کـردن نظارت بر زنجیره تـأمین(3 بهبـود اسـتفاده از منـابع طبیعـی، سلامت کارگران، و شرایط کار و (4 ایجاد موقعیت های جدیـد بازار برای کشـاورزان و صـادرکنندگان در کشـورهای در حـال توسعه دارد .[8]
1 -Good Agriculture Practices (GAP )
با توجه به جایگاه امنیت غذایی در برنامه های چهـارم و پـنجم توسعه کشور و اعمال سیاست های حمایتی و تشویقی برای در اولویت قرار گرفتن تولید محصـولات سـالم بـه منظـور کنتـرل کیفی، بازرسی و صدور گواهی کیفیـت محصـولات کشـاورزی، تدوین استاندارد عملیات مناسب کشاورزی امری ضروری است. دسترسی کشاورزان خرده پـا، متوسـط و تجـاری بـه بازارهـای جهانی، تقویت صادرات، تضمین اطمینان مصـرف کننـدگان در مورد کیفیت موادغذایی، اثرات مثبـت بـر توسـعه روسـتایی بـا افزایش درآمد و بهبود زندگی مردم روستایی و کاهش مهاجرت روستایی، بهره مندی بخشهای تجارت، کشاورزی و صـنعت از سود حاصل از تولیدات بهتر، برخورداری همـه افـراد جامعـه از محـیط زیسـت بهتـر و سـالم تـر از مهمتـرین مزایـای اجــرای استاندارد طرح گپ جهانی به شمار میرود .[1]
(رزاقی و همکاران،.(1391
آثاری .(2011) 2 در مطالعه خـود در زمینـه عملیـات مناسـب کشاورزی برای تولید پایدار کاکائو به بررسـی حفظـت و تنـوع زیستی در اطراف مزارع کشت کاکـائو پرداختنـد. در تحقیقـات خود دریافتند که بسیاری از شرکت های خرید کاکائو در غـرب آفریقا و افرادی مصرف کننده محصولات شکلات در کشـورهای توسعه یافته در مورد اثرات تولید کاکائو در کشاورزان کاکائوکار، جوامع خود و محیط زیست نگران هستند. آنها می خواهند بـه کشاورزان کاکائوکار در مورد دریافت بـالاتر درآمـد و اسـتاندارد زندگی خوب بـا انجـام عملیـات مناسـب کشـاورزی و دریافـت گواهی های سلامت محصول اطمینان دهنـد. ایـن کشـاورزان قیمت بالاتری برای فروش محصول خود دارند. عملیات مناسب کشاورزی در این تحقیق شـامل عملیـات مناسـب کشـاورزی و کنترل و بررسی بعد از برداشت، نگهداری و حفاظت از مزرعـه کاکائو، مدیریت خاک و کوددهی، مـدیریت تلفیقـی آفـات مـی باشد و شـامل مسـائل اجتمـاعی: اختیـار و عـدم اجبـار و کـار کودکان، پرداخت حداقل دستمزد، مـدیریت گروهـی شـفاف و پاســخگو، فرصــتها و موقعیتهــای برابــر بــرای زن و مــرد، عــدم تبعیض، رفتار با رعایت احترام به کارگران، دسترسی به مراقبت های بهداشتی، دسترسی به آموزش، روابط خوب بـا اجتمـاع و جامعه، شرایط زندگی خوب، آموزش های سـلامت و بهداشـت، شرایط کاری امـن و سـالم، شـیوه هـای اورژانسـی و ناگهـانی، مسائل زیست محیطـی: اسـتفاده مسـئولانه از مـواد شـیمیایی کشــاورزی، تقویــت و حفاظــت از تنــوع زیســتی، جلــوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از فرسایش خاک، بدون قطع درختان جنگلی جنگل اولیه، استفاده از درختان سایه، حفاظت از گونـه های در معرض خطر، طـرح حفاظـت از زیسـتگاه طبیعـی، بـه حداقل رساندن آلودگی زیست محیطی، مدیریت ضـایعات مـی
2- Asare
باشد. که مطابق تحقیق حفاظت از تنوع زیستی و حیات وحش در مزارع کاکائو در نزدیکی مناطق حفاظت شده با هدف بهبـود دانش کشاورزان بر روی تنوع زیستی و حفاظت از حیات وحش به منظور تقویت ظرفیـت تصـمیم گیـری آنهـا بـوده اسـت. تـا کشاورزان به درک اهمیت تنوع زیستی و حیات وحش، توسـعه استراتژی های حفاظت، درک نقـش خـود بـه عنـوان مـدیران اکوسیستم؛ کاهش درگیری انسان و حیات وحش؛ درک قوانین ملی در حفاظـت از تنـوع زیسـتی و توسـعه ارزش اقتصـادی و ارزش حفاظت از جنگلکاری کردن کاکائو پی ببرند .[6]
مطابق یافته های تحقیق نیستیکا3 و همکـاران (2010) تحـت عنوان عملیات مناسب کشاورزی (GAP) به عنوان یک حامل برای انتقال محصول پایداردر مکونگ دلتا کشور تایلند GAP به عنوان یک چارچوب برای اطمینان از سلامت غذا و محصول پایدار بیان شد و مدرسه مزرعه کشاورز به عنوان یـک سـکو4 برای یادگیری GAP و ایجاد اقدامات و عملیات جمعی تحـت شرایط خاص خرده مالکان ویتنامی در جایی که فرایند GAP قویاً بوسیله دولت ارائه می شود معرفی گردید.[18]
سیبیا( 2008) 5 مفهوم عملیات مناسب کشاورزی را پاسـخ بـه یک تغییر سریع در جهانی شدن، اقتصاد مواد غذایی و نگرانی ها و همچنین تعهدات طیف وسیعی از ذینفعان دربـاره تولیـد مواد غذایی، امنیت، ایمنی، کیفیت و پایداری محیط زیست می داند و بر این باور است که در محیطی که مصرف کننـدگان را به نسبت به آنچه می خورنـد شـکاک و فـوق العـاده هوشـیار هستند، استقرار نظام GAP اعتماد مصرف کننده به زنجیـره تأمین مواد غذایی باز می گرداند و دسترسی کشاورز خرده پا را به بازارهای جهانی فراهم می آورد. .[20]
مفهوم استاندارد مفهوم گسترده ای اسـت، بسـیاری از فعالیـت های کشاورزی از جملـه تولیـدی، خـدمات و ... مشـمول انـواع استانداردها مـی باشـند. شـاید فقـط مفهـوم زیسـت محیطـی استاندارد که گستره های پر اهمیتی نظیر مسائلی مثل سلامتی اکوسیستم ها، سلامتی زنجیره غـذایی و ... را دربـر مـی گیـرد بیشترین اهمیت را داشته باشد. اما بایـد گفـت بـرای هـر نـوع فعالیتی در بخش کشاورزی استانداردهای جهانی وجـود دارد و فقط مبحث زیست محیطی مدنظر نیست.
