بخشی از مقاله
چکیده:
بسیاری از سنن،آداب و رسوم جاری در میان اقوام و ملل، در ارتباط با ارزش، تقدس و اهمیت برخی از منابع طبیعیِمورد نیازِ آن قوم، شکل گرفته اند. در این میان »آب« به عنوان مایه ی حیات و پدیده ی ضروری و اجتناب ناپذیرِ استمرار زندگی، در میان تمامی اقوام و ملل، همواره دارای ارزش و اهمیت بوده است. قوم بزرگ، با فرهنگ و کهنِلُ ر نیز در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود از ادوار بسیار کهن تا به امروز برای آب، ارزش و منزلتی فوق العاده قائل بوده است و در راستای این ارزشگذاری، آداب، سنن و آیین هایی را به صورت ناخودآگاه یا به دلخواه، اساس و پی ریزی نموده است که با حفظ، احترام و گرامی داشت آن ها خصوصا در قرن اخیر و قرن آینده که بشریت با کمبود شدید منابع طبیعی و بویژه آب، روبرو خواهد شد، می توان در راستای توجه دادن بیشتر اذهان به اهمیت فوق العاده ی آبدر، راه ترویجِفرهنگ مصرفبهینه و صرفه جویی مناسبِ این پدیده ی هستی آفرین، گام های مفید و ارزشمندی را برداشت. این مقاله بر آن است تا با نگاهی گذرا به برخی از آیین ها و آداب و رسوم عامیانه ی مرتبط با آب، در میان مردم لرستان ،ضمن یادآوریِ مجدد ارزش ها و کارکردهافراوانِِیآب، اهمیت حفظ و حراست بیشتر از این عصاره ی بی بدیل را درسالیانِآینده برای مردمان عزیز این سرزمینِ همیشه سربلند گوشزد نماید.
کلید واژه ها:
آب، آداب و سنن، لرستان، آیین های آب
1
مقدمه:
آب، عنصری حیاتی است که پیش از خلقت انسان نیز وجود داشته است و با آفرینش او بر این عرصه ی خاکی، هیچگاه از وجود این مایه ی ارزشمند، بی نیاز نبوده است و بهتر آن است که بگوییم، بدون آب استمرار حیات برای وی غیر ممکن بوده است. خود و چهار پایانش از آن نوشیده اند، با آن به کشت و زرع پرداخته و حاصل آن را خورده است به وسیله ی آن استحمام نموده و خویش را تطهیر کرده است و بطور کلی با آن به عنوان مونس و همدمی مهربان و گرانقدر زندگی کرده است. بنابراین نقش آب در حیات آدمی غیر قابل انکار است. جایگاه و حضور دائمی این عنصر بی بدیل در طول تاریخ، آن را برای انسان به مایه ای ارزشمند و فوق العاده تبدیل کرده است، تا جایی که در برهه هایی از تاریخ به پرستش آن روی آورده و آن را
مقدس و پاک و آسمانی و روحانی و هدیه ای از جانب خداوندگار دانسته است، این طرزِتلقی انسانِ اولیه از آب، کم کم به صورت رمز و کنایه در قالب ضرب المثل ها، داستانها و روایات، درفرهنگ دینی و عرفانی او رسوخ کرده و موجب شده است تا عارفانه ترین تاویلات را درباره ی آب، داشته باشد و همواره آب، برای او رمز هر چیز مقدس، پاک و آسمانی باشد.
وقتی گفته می شود: آب الفبای آبادانی است، معنای دیگرش آن است که، آبادانی تنها در حضور آب، معنا می یابد و در غیاب آن، حاصلی جز خشکی، ویرانی و کم رونقیِ کشت و کار به دست نخواهد آمد. با این حساب وقتی که آب، سرچشمه ی زندگی و الفبای آبادانی باشد، بی تردید، رابطه یی مستقیم با فرهنگ خواهد داشت، بویژه که برای بهره برداری هر چه مناسب تر از این عنصر حیاتبخش به راه کارهای فرهنگی و فرهنگ سازی نیاز خواهیم داشت، و بدون پشتوانه ی اعتقادات و باورهایی که ریشه در باورهای دینی، عرفانی و فرهنگی ما دارند هرگز هیچ برنامه ای به بهره وری منجر نخواهد شد. با نگاهی به آثار اد بی و هنری و عرفانی که تجلی گاه تفکرات قومی و بومی و باورهای فرهنگی یک ملت است، به خوبی می توان به عمق این ارتباط دوسویه
ی موجود بین فرهنگ و آب، پی برد.
ارزش این عنصر ارزشمند در روزگار ما بر هیچ کس پوشیده نیست و ناگفته پیداست که با کم شدن تدریجی ذخایر آب برروی زمین، ارزش آن نزد عمومِ مردم دنیا رو به فزونی و گسترش است، تا آنجا که امروز شاهد آنیم که در بسیاری از نقاط جهان برای تصرف منابع آبی، جنگ و جدالهای خونین و مرگباری صورت می گیرد و دانشمندان، قرن بیست و یکم را قرن نزاع بشر بر سر ذخایر و منابع آبی می دانند. همانگونه که در قرن بیستم، بشر برای تصاحب میدانهای نفت تلاش می کرد، در قرن بیست و یکم نیز بر سر ذخایر آب، جدال
خواهد کرد و قطعاًارزشِ آب، برای انسان ارزشی فراتر از نفت و سایر محصولات طبیعی خواهد داشت. در حال حاضر با توجه به کمبود شدید منابع آب در دنیا، جامعه ی بین المللی به این نتیجه رسیده است که باید مردمِ جهان در این زمینه فعالیت های فرهنگی زیادی را در معرفی ارزش و اعتبار آن انجام دهند، لذا از ده سال پیش، سازمان ملل متحد، روز بیست و دوم مارس، مصادف با دوم فروردین را به نام روز جهانی آب، معرفی
2
کرده است تا بدین وسیله افکار عمومی، اعم از تصمیم گیران، تصمیم سازان و مردم را به این مقوله ی مهم جلب نمایدبا. توجه به شرایط جغرافیایی و محیطی کشور عزیزمان ایران که در منطقه ای تقریباً خشک و نیمه خشک قرار گرفته است و با توجه به اینکه در صده ی پانزده هجری(قرن ییست و یکم میلادی) با کم شدن منابع آب در تمام دنیا و خصوصاً نقاط خشک و نیمه خشک جهانامکان، بروز و ظهور بحرانِ کمبود آب، کشور را در معرض آسیب ها و چالش های عمده ای قرار خواهد داد، ضرورت تدوین برنامه های راهبردی علمی، عملی و فرهنگی جهت آگاهی بخشی به عموم مردم در راستای استفاده ی صحیح و بهینه از این عنصر
خدادایِ تجدید ناپذیر، اجتناب ناپذیر می نماید.
