بخشی از مقاله
مرکبات
چكيده :
دزفول بدليل وضعيت جغرافيايي ، ارتفاع از سطح دريا و شرايط آب و هوايي مناسب ، زمستانهاي معتدل ، تابستانهاي نسبتاً گرم ، بافت خاك و فرهنگ كشاورزي (باغداري ) بالا و شبكه آبياري پيشرفته از جمله محدود مناطق مستعد پرورش مركبات در استان خوزستان بشمار رفته و هر ساله بالغ بر 54824 تن مركبات در اين شهرستان توليد مي شود كه حدود 43982 تن آن به توليد پرتقال اختصاص دارد.
توليد مركبات در اين شهرستان حدوداً از سال 1332 با ورود قلمه از كشورهاي اروپايي به اين شهرستان شروع شده و هم اكنون حدود 4057 هكتار سطح زير كشت مركبات مي باشد .
پس با توجه به استعدادهاي بالقوه اين شهرستان و تعداد كشاورزان و باغداراني كه در اين بخش مشغول بوده و امرار معاش آنها وابسته به باغداري مي باشد و با توجه به اينكه هرساله بدليل وجود بيماري ها و آفات مختلف زيانهاي بسياري بر عملكرد باغداران وارد مي آيد ، بر آن شديم تا با تهيه اين نشريه با عنوان « آفات و امراض مركبات در شهرستان دزفول و مبارزه با آن » كه حاصل تحقيقات بعمل آمده از سوي متخصصان و محققان امر مي باشد ، باعث شناخت بيشتر و بهتر شما باغداران محترم از امراض و آفات عمده شهرستان شويم .
از جمله اين آفات مي توان به شپشك استراليايي ، كنه ، بيماريهاي مانند : استابورن ، اگزوكورتيس ، زوال تدريجي ، پوسيدگي طوقه فيتوفترايي و …. اشاره نمود .
نشريه حاضر از طريق مطالعات كتابخانه اي ، تحقيقات ميداني و پرسشگري جمع آوري و تدوين شده است . با اين اميد كه مورد توجه و استفاده شما قرار گيرد .
مقدمه :
شهرستان دزفول بدليل دارا بودن اقليم مناسب و موقعيت جغرافيايي يكي از مناسب ترين نقاط براي كشت و پرورش انواع مختلف مركبات در فصول مختلف سال مي باشد. مركبات از منابع مهم و تأمين كننده بخش عمده اي از ويتامين ها ، املاح معدني ، كربوهيدرات ها و ساير عناصر مورد نياز بدن انسان بوده و نقش مهمي در تأمين سلامت جامعه ايفا مي نمايند. عرضه مداوم اين محصولات بصورت تازه و فرآوري شده در بازار نشان دهنده اهميت بسيار فراوان اقتصادي اين گروه از محصولات كشاورزي است .
مركبات با سطح زير كاشت 4057 هكتار و عملكرد 13513 تن در سال در منطقه دزفول و بالغ بر 13783 تن پرتقال در سطح منطقه دزفول جزء عمده ترين مناطق توليد مركبات در كشور مي باشد . لذا با توجه به اهميت اين بخش از محصولات زراعي ، انجام تحقيقات در زمينه محدوديت هاي توليد و مهم تر از آن بكارگيري نتايج حاصل از آن در امر توليد بسيار حائز اهميت است .
قطعاً كاربرد دست آوردهاي عملي در جهت بر طرف ساختن مشكلات توليد خواهر توانست علاوه بر افزايش كمي و كيفي محصول مركبات ، در ارتقاء سطح سلامت جامعه نيز مؤثر باشد . اميد است مطالب حاضر مورد استفاده شما باغداران محترم قرار گرفته و گامي مؤثر در راه توليد محصولي سالم و عاري از آلودگي برداشته شود .
هدف از تأليف اين نشريه ، در اختيار قرار دادن نتايج حاصله از تحقيقات موجود در زمينه كنترل آفات و امراض مهم مركبات مانند كنه ، شپشك استراليايي ،تريستزا ، استابورن و ….. مي باشد كه هر ساله زيانهاي اقتصادي قابل توجهي به توليد مركبات شهرستان وارد آورده و باعث كاهش كمي و كيفي اين محصول مهم مي شود . باميد اينكه با همكاري شما باغداران محترم گامي مؤثر در افزايش درآمد و نيز سلامت محصول توليدي و بازار پسندي آنها برداشته شود .
باغدار گرامي ، از ميان گونه هاي مختلف آفات و بيماريها ي مضري كه در سطح منطق دزفول پراكنده مي باشند كه خسارتشاتان بر روي مركبات از نظر اقتصادي حائز اهميت است در اين نشريه به مهمترين آنها اشاره مي شود كه شامل آفاتي همچون: كنه زرد شرقي مركبات، شپشك آرد آلود جنوب و مبارزه طبيعي آن ( كفشدوزك استراليايي ) ، و بيماريهايي از قبيل : گموز مركبات ، آتترا كنوز مركبات ، بيماريهاي ويروسي تريستزا،رايلوپردياكاچسيا، استابورن ، اكزو كورتيس ، پسوردها ، كريتساكورتيس ، سبز خشك شدن ساقه ، غاتد ريشه مركبات اشاره مي شود و در آخر به علف هاي هرز شايع در باغات و مهمترين علف كش ها اشاره مي شود كه اميد است مورد استفاده شما قرار گيرد .
1: آفات مهم مركبات
1-1 : كنه زرد شرقي مركبات
اين آفت از نظر خسارت رساني مهمترين آفت مركبات شهرستان كازرون است و در تمام مناطق اين شهرستان انتشار دارد و خسارت جمعيت آن به ترتيب اهميت بر روي واريته ها نارنگي ، پرتقال ،ليمو شيرين ، نارنج ، ليمو ترش و بكرائي مي باشد.
برابر مشاهدات بعمل آمده كنه هاي بالغ از اواسط فرودين ماه از داخل درزو ترك هاي حوزه آبگير درختان واز پناهگاهها خارج شده و بر روي علفهاي هرز مي آيند و از اواسط خرداد ماه برروي درختان مركبات منتقل مي گردند .
جمعيت آفت در دهستان هاي خشت وجره در ماههاي تير ومرداد به حداكثر خود مي رسد و طغيان مي نمايدكه اين امر در مورد دهستان هاي حومه شاپور و قائميه در شهريور ماه تا اواسط مهرماه مي باشد . ممكن است اين نوع كنه در ماههاي آبان و آذر نيز با جمعيت قابل توجه بر روي درختان آلوده وجود داشته باشند ولي از اواخر آذر تا اوائل ديماه جهت زمستان گذراني به پناهگاه مي روند .
1-1-1 : نحوه و علائم خسارت
برگهاي مورد حمله رنگ سبز خود را از دست داده و رنگ پريده بنظر مي آيند ، شاخه هاي كوچك مي خشكند ، ميوه هاي مورد حمله سفت ، بي آب و ياكم آب مي ماند و مزه آن نيز تلخ مي شود و اغلب ريزش مي نمايد . درختان مورد حمله دچار ضعف عمومي مي شوند و ميزان محصول سال آينده آنها بنحو بارزكاهش پيدا مي نمايد . (منبع شماره 5)
2-1: شپشك آرد آلود جنوب
اين آفت بيشتر در منازل ، خيابان ها و محوطه هاي مشجر شهر كازرون و منازل دهستان خشت بترتيب اهميت درختان ليمو ترش ، نارنگي ، پرتقال و ليمو شيرين و نارنج را مورد حمله شديد قرار مي دهد ولي آلودگي آن در باغات بندرت مشاهده مي شود. توليد مثل و تكير شپشك آرد آلود جنوب در اين شهرستان در بيشتر ايام سال بويژه از ارديبشهت تا اواسط آذرماه بدون وقفه ادامه دارد .
اين حشره تخم هاي خود را در داخل توده هاي تارهاي مومي نازك و سفيد فراواني كه از ترشحات خود حشره است مي گذارد . معمولاً اين تارها در بغل شاخه ها ، دمبرگها ، روي دم و خود ميوه ها و در موارد حمله شديد در زير برگها و روي شاخه ها بصورت توده هاي انبوهي قرار گرفته كه محل تجمع آفت را تشكيل مي دهد.
اين آفت علاوه بر مركبات ، درختان توت سفيد را نيز مورد حمله بسيار شديد قرار مي دهد . بنا بر مشاهدات انجام شده دو نوع مورچه هاي سياه رنگ كوچك اندام و متوسط اندام در انتقال توده هاي مومي سفيد رنگ حاوي اشكال مختلف اين آفت از كانون هاي آلوده به درختان سالم ، رل اساسي را ايفا مي نمايد و اضافه مي نمايد كه انگيزه مورچه در اين مورد استفاده از مواد قندي مترشحه توسط اين آفت بر روي درختان مركبات مي باشد.
1-2-1: نحوه وعلائم خسارت
پوره و حشره كامل اين آفت به شاخه ، برگ و ميوه انواع مركبات حمله مي نمايد . ميوه هاي مورد حمله در اوائل فصل سبز، كوچك ، چروكيده و چسبنده مي شوند و از رشد باز مي مانند و حمله شديد آفت بر روي ميوه هاي آخر فصل بندرت مشاهده شده است . در درختان ليموترش و نارنگي ريزش قابل ملاحظه ميوه و برگ بعلت حمله شديد آفت به دم ميوه و دمبرگ مشاهده گرديده است . همچنين برگهاي جوان مورد حمله چروكيده و از رشد باز مي مانند . (منبع شماره 5)
بررسي هاي بعمل آمده ، مهمترين فاكتورهاي مهار و به كنترل در آوردن آفات مركبات را در عوامل زير مي داند :
1- تعيين نوع آفات ( سپرداران ، شپشك ها ، كنه ها ، حلزون ها و...)
2- دانستن بيولوژي آفات ، سپرداران و شپشك ها مخصوصاً شپشك مومي و كنه ها بمنظور تعيين زمان مناسب سمپاشي.
3- تعيين ميزان انبوهي ( Population ) آفات براي انتخاب نوع سموم و تعداد دفعات سمپاشي از اهميت خاصي برخوردار است . چنانچه سپرداران يا شپشك ها حالت طغياني داشته باشد پس از حدود (15-10 ) روز سمپاشي دوم بلافاصله بايستي تكرار گردد.
4- تغييرنوع پرداتورها و پارازيتها و درصد پارازيته . براي حفظ و حمايت آنها و همچنين ايجاد تعادل بيولوژي آفات كه در بكار بردن نوع سموم حائز اهميت مي باشد .
5- تدابير زراعي ( به زراعي و به نژادي ) از قبيل استفاده از كودهاي شيميايي و دامي، آبياري ، شخم و دفع علفهاي هرز و هرس و رعايت فواصل كاشت و انتخاب ارقام مناسب .
6- سمپاشي همگاني : در هر منطقه مركبات كاري ، زمان سمپاشي با توجه به بيولوژي آفات در زمان محدود بايستي انجام گيرد ولي در عمل مشكلات زيادي از قبيل تهيه به موقع سم و نبودن تعداد كافي موتورهاي سمپاشي عملاً سمپاشي در زمان محدودي انجام نمي شود و در نتيجه اختلاف تاريخ سمپاشي در منطقه زياد بوده و باغات آلوده ، كانوني براي آلودگي ساير باغات مي گردند .
سموم مورد استفاده معمولاً از انواع حشره كش ها ، كنه كش ها و يا قارچ كش ها است كه نوع و مقدار مورد استفاده از آن بر اساس دستورالعمل هاي تهيه شده در هر سال از طرف واحد هاي فني مروطه در اختيار باغداران قرار داده مي شود ( منبع شماره 4)
2: بيماريهاي مركبات
1-2: بيماريهاي قارچي
الف – گموز مركبات
بيماري گموز از مهمترين بيماريهاي قارچي درختان مركبات است .
علائم بيماري شامل پوسيدگي و قهوه ي شدن طوقه و ترشح صمغ ، ضعف تدريجي ، سرخشكي ، كم برگي ، پرگلي و خشكي سر شاخه ها مي باشد . علاوه بر علائم بالا در صورتيكه در فصل پاييز ميزان بارندگي بالا بوده و درجه حرارت نيز مساعد باشد ، ميوه هايي كه نزديك زمين هستند به عامل گموز مبتلا شده و در باغ ويا در انبار دچارپوسيدگي قهوه اي مي گردند . حساسيت ارقام مركبات به بيماري گموز متفاوت بوده و علائم گموز نيز در آنها به صورت هاي مختلف ظاهر مي شود .
ترشح صمغ در پرتقال ، كم برگي و پرگلي در ليموشيرين و سر خشكي شاخه ها در نارنگي همراه بايك يا چند علائم ديگر از خصوصيات بارز بيماري است . از بين مركبات ليمو شيرين ، ليموترش و گريپ فروت حساس تر بوده و نارنج كاملاً به آن مقاوم است .
روش هاي مبارزه در صورت ايجاد آلودگي
1- تراشيدن و برداشتن قسمت آلوده پوست و قسمتي از بافت سالم محل آلوده تنه درخت و ضدعفوني محل آن با محلول بردو و يا پانسمان آن با چسب سانتاراس ام و يا در موارد شدت بيماري استفاده توأم از هر دو ماده .
2- در مورد درختان جوان اگر اين بيماري بيش از ثلث محيط اطراف تنه درخت يا پوست طوقه را پوشانده باشد مي بايست آن درخت را با ريشه بيرون آورده و بسوزانند وپس از ضدعفوني محل آن اقدام به غرس نهال با پايه مقاوم گردد.
3- بيرون آوردن و سوزاندن درختان كاملاً خشكيده و ضد عفوني محل آنها .
4- تقويت درختان با مواد غذائي مناسب . (2)
ب- آنتراكنوز مركبات
اين بيماري به برگ ، شاخه ، سرشاخه وميوه حمله و در صورت شدت حمله بيماري سر شاخه هاي جوان خشك مي شوند و برگها زرد و خشك شده و ريزش مي كنند .
• مبارزه
1- قطع و سوزاندن شاخه و سرشاخه هاي خشك شده در ديماه .
2- تقويت درختان با كود و وجين علف هاي هرز و افزايش قابليت نفوذ خاك در فصل زمستان .
3- جبران كمبود آهن در نيمه دوم اسفند ماه .
4- سمپاشي با سموم مسي نظير اكسي كلرورمس بمجرد باز شدن برگهاي جديد و تكرار آن پس ازگل دهي . (منبع شماره 1)
2-2 : بيماريهاي ويروسي
ويروس ها موجودات بسيار ريزي هستند كه با ميكروسكوپ معمولي ديده نمي شوند.
انسان، حيوانات و تمام گياهان وحشرات وحتي باكتري ها را مورد حمله قرار مي دهند .
ويروس ها علاوه بر آنكه در انسان سبب بروز امراضي چون فلج اطفال ، آنفولانزا ، مننژيت و گريپ و غيره مي شوند به نباتات نيز حمله كرده و موجب خسارت زيادي مي شوند . بيماري هاي ويروسي سيب زميني ، گوجه فرنگي و توتون هرساله نه فقط از ميزان محصول به مقدار قابل ملاحظه اي مي كاهد بلكه در كيفيت محصول نيز اثرنامطلوبي دارند.
مركبات نيز از حمله ويروس هاي مختلف مصون نمي باشند. اكنون در تمام مناطق مركبات خيز دنيا بيماري هاي ويروسي مهمترين مشكل لاينحل مركبات مي باشد .
در مركبات شمال ايران نيز بيماري هاي ويروسي مركبات مورد مطالعه قرار گرفته و تاكنـون 12 نـوع بيماري ويروسـي مشخــص ومورد مطالعه قرار گرفته اند كه عبارتند از :
گروه پسوروزها شامل پسوروز A ، كيسه كور ، كيسه گشاد ، پيچيدگي برگ ، ابلقي برگ ، همچنين ديگر بيماري هاي ويروسي چون زايلوپرز مركبات يا كاچكسيا، تريستزا، اگزوكورتيس، استابورن (ريزبرگي ) ،لكه سبز ، نقش حلقوي وكوتولگي نارنگي ساتسوما. كه دراين قسمت با مشخصات چند بيماري ويروسي اشاره مي شود.
الف- ترايستزا
بيماري ويروسي تريستزا داراي ريشه اسپانيايي و به معني بيماري غم است كه در سال 1930 در بين باغداران كشور آرژانتين به مرگ درختان روي پايه نارنج اطلاق مي شد . از آنجا كه اين بيماري موجب مرگ ناگهاني مركبات در كاليفرنياي آمريكا مي شد بنام كوئيك ديكلابن نيز ناميده شد.
اين بيماري خطرناك تا به امروز بيش از 25 ميليون درخت مركبات را در كشورهاي برزيل ، آرژانتين و پرو و 3 ميليون درخت را در كاليفرنيا ، صد هزار درخت پرتقال و گريپ فروت را در فلورايداي آمريكا از بين برده و خسارت بسيار سنگيني در اسپانيا به اقتصاد مركبات آن كشور وارد آورده است .
ناقل بيماري ، شته هاي مختلف مي باشندكه 5 نوع از اين رشته در ايران شناسايي شده اند. علائم گلخانه اي اين بيماري بر روي نهال كي لايم (ليمو عماني يا ليمو جهرمي ) عبارتست از روشن شدن برگهاي جوان و كوچك شدن و قاشقي شدن آنهاست نهال آلوده به رنگ زرد در آمده و بتدريج خشك مي شود . علائم مزرعه اي آن فعلاً در ايران ديده نشده است .
ب- زايلو پرزيا كاچكسيا
علائم بيماري عبارتست از فرورفتگيها و گوديهاي طولي در زير پوست درخت مي باشدو چنانكه قسمتياز پوست درخت مبتلا از ناحيه پيوند برداشته شود در قسمت چوبي اين فرورفتگيها در زير پوست بطور وضوح وبصورت برجستگي ديده مي شود .
علائم مزبور فقط در قسمتي از درخت كه نسبت به اين بيماري حساس است مشاهده مي شود . در مراحل پيشرفته بيماري رنگ چوب و قسمت پيوند متمايل به قهوه اي مي شود و در اثر مسدود شدن آوند هاي چوبي و آبكش درخت از نظر كلي ضعيف شده و بشدت علائم كمبودهاي مواد غذائي را نشان مي دهد و تاج درخت كم پشت شده و بعضي از سرشاخه ها نيز خشك مي شوند . بعلاوه در ارقام حساس نيز ترك خوردگي وپوست انداختن شاخه ها و حالتهاي زوال نيز ممكن است بوجود آيد . همچنين بعضي از درختان خاصيت انعطاف پذيري پيدا نموده و چنانكه ميوه زياد باشد به يك طرف متمايل مي گردد.
