بخشی از مقاله
مسجد جامع ساوه
اين مسجد در منطقه نيستانك قرار دارد .
پيشينه نيستانك
سابقه تاريخي نيستانك به قرنها پيش از اسلام و اولين دوره هاي شكل گيري تاريخ ايران مي رسد ( رهاورد تحقيق نيستانكدكتر هدايت الله نوري فرهنگ اصفهان شماره 13 ) ا
در عهدي كه تاريخ آن را به ياد ندارد در جاي كويرهاي مركزي درياي بزرگي بوده كه بتدريج خشك شده و بقاياي آن هنوز به صورت درياچه ها و شوره زارها خودنمايي مي كند. تصور مي رود در عهدي كه هنوز رطوبت داخله فلات بيشتر از امروزه بوده حاشيه اطراف كوير را مراتع و جلگه‌هايي كه در دهانه دره هاي كوهستاني قرار گرفته و پوشانده و موجبات يك نوع زندگي
فعال شباني را فراهم كرده است و مردمي كه مربوط به دوره حجر بوده اند و زندگي قبلي آنها در دره هاي كوهستان از راه شكار و سكونت در غار تامين ميشده از دره ها به طرف پايين سرازير شده ، در اين دشتهاي خرم سكونت اختيار كرده ، پايه يك مدنيت بر سكونت در ده را ريخته. (تاريخ ايران تاليف گيرشمن.) ا
درياچه ساوه كه در شب ميلاد پيامبر اسلام خشك شده تا نواحي مركزي ايران امتداد داشته و نائين بر ساحل آن بوده است. برخي گويند نائين جايي كه در آن ني مي رويد ، چنانچه روستاهاي نيستانك و نيستان در آن حوالي گوياي اين وجه تسميه اند و در كوه مشهور به ( كليزه ) واقع در شمال نائين آثار لنگر دست ساخته اي موجود است. ( سيماي نائين تاليف غلامرضا علي زواره ) . ا
و هنوز در دره نيزار نيستانك ني ميرويد. اين دره و چند دره ديگر در كوه چهار گنبد واقع و نيستانك قديم همان منطقه بوده است كه نيزاريها در آنجا سكونت داشته اند و تاريخ آن روشن نيست. ا
از آثار قبل از مهاجران آريايي ها كه مهاجرتشان ظاهراً در اواسط هزاره دوم قبل از ميلاد آغاز شد و به فلات ايران و سواحل بحر خزر دست يافتند بومي هاي ساكن ايران را ديو خوانده اند. ديوها مردمان قهرمان و پيكار جوي بومي بوده اند. جنگ آريانها با ديوان از زمان كيومرث پيشدادي آغاز شد و تا پادشاهي تهمورث دومين پادشاه از سلسله پيشداديان به درازا كشيد. ا
از آثار توتميزم در نيزار نمادين عقاب – اژدها و درخت كهنسال وًّن مي باشد. ا
ايمان و احترام خاص به بعضي نباتات و حيوانات و موجودات از افكار باستاني و انديشه هاي بدوي انسان عصر حجر است ( تاريخ اديانتاليف علي اصغر حكمت ) كه هر قبيله و عشيره در اعصار قبل از تاريخ نسبت به يك درخت خاص و حيواناتي حرمتي قائل مي شده و آن را حافظ و نگاهبان قوم و قبيله خود مي دانسته است. در شاهنامه اشاره اي به پرچم هاي گوناگون ايرانيان قديم آمده كه عشاير و طوايف لشكريان شاهنشاه ايران هر كدام داراي پرچمي با نقوشي مخصوص خود داشته اند. توتميزم كه از افكار باستاني و انديشه هاي بدوي انسان عصر حجر بود در نيزار نيز مرسوم بوده است. ا
در دوران مادها مردم نيزار تغيير مكان داده و در دشت عٍّز ( نام يكي از خدايان باستان ) آي ( آباد ) شده اند. بقاياي عزّت آباد كهن به شكل تپه هايي است كه طي قرون متمادي از عمارات مخروبه ، آرامگاه مردگان و بقاياي همه نوع وسايل زندگي اكنده شده است و استخوان مردگان بچشم مي خورد. معمولاَ مردگان را به پهلو خوابانيده پاهاي آنان را كمي جمع و دستهايشان را دم دهن قرار داده اند ، آذوقه مورد نياز آنها در ظروف گلي درون قبر نزديك دستشان ديده مي شود. بدين ترتيب ساكنين عزّاي به زندگي پس از مرگ معتقد بوده اند. (بنابر ادعاي ژ- كونتنو قدمت اين گورها به 3 هزار سال قبل از ميلاد مسيح مي رسد ) . ا
بنابر ادعاي زردتشيان و افسانه هاي محلي در دوران كهن اين محل يكي از مراكز مهم ديني زردتشت محسوب مي شده و موبدها براي تعليمات عاليه از سراسر نقاط به اين مركز ديني مراجعه و در نزد موبد موبدان ( موبد موبدان كه قدرتش فقط از شاه كمتر بود بر يك طبقه مقتدر و حاضر در صحنه كه افراد آن مغان يا مجوسان ناميده مي شوند و مقامشان ارثي بود حكومت مي كرد ) نيستانكي بتدريس مشغول مي شده اند از آثارهاي تاريخي عزاي كه نامي از آن باقي مانده برج و بارو و آتشكده و معبدي است كه در آغاز شهر عزّاي بنا شده و سپس در اثر مرور زمان و جنگلها از بين رفته است.
نيستانه ( نيستانك ) در عهد كيانيان جزو يكي از هفت شهرهاي ليلاز يا لاسون محسوب مي شده است. ( حدود اين شهرها از موغار شروع و تا نزديكي كوير و از طرف ديگر تا نزديكي يزد امتداد داشته است. ) كه ليلاز پدر كيخسرو ( سومين پادشاه داستاني از سلسله كيانيان ) كياني آنها را احداث كرده است و بمرور شاهزادگان كياني به عمارات آن افزوده و قناتهايي حفر نموده اند كه عبارتند از مهرداران و قنات مهرآباد لغت مهر كه در اول اسم ذكر شده اصولا وابسته به زمان مهر پرستان و زردتشتان عصر باستان است ، چه ديده و شنيده شده كه غالباً امكنه ايكه در آن دوران احداث گرديد به اين گونه اسامي كه از خورشيد يا آتش يا ماه يا رب النوع ايرانيان يا معابد اتخاذ شده ناميده اند و همانطور كه اشاره شد اعتقاد
آنان بوده كه هر فعلي از طرف رب النوع صادر مي شد و از مظاهر رب النوع ايرانيان مهر ( مهر يا (ميترا ) از خدايان مشترك هند و ايرانيان ) و ماه و آتش بوده است در دوران باستان قلعه هايي در محله مسجد جامع وجود داشته است كه مركز آتشكده و معبدها در آنجا بوده است بدين رو محل را بنام قلاع يا قلعه ها خوانده اند بنابر افسانه ايي كه از عهد كيانيان ( دومين سلسله پادشاهي از دوره تاريخ افسانه اي ايران كريستين سن و گروهي ديگر باستناد اوستا و داستانهاي ملي و ديني ساساني معتقدند كه تاريخ كيانيان واقعي است ). نقل شده است برزو ( پسر سهراب نوه رستم ) در نيستانك متولد مي شود و در جواني قنات نيفرزان را حفر مي كند مادرش اصل و تبارش را پنهان مي دارد تا مبادا به انتقام خون پدر به جنگ رستم رود شاعري بنام عطائي در قرن پنجم هجري منظومه اي بنام برزونامه در شصت و پنج .هزار بيت سرود .ا
آغاز مهاجرت
. در قرن چهاردهم بتدريج در منطقه ناامنيي حكمفرما گرديد غارت ها و چپاول هاي نايب حسين كاشي و پسرانش ، انتظام الملك ، قشقايها و آخر هم بختياريها به آنها پيوستند و هر آنچه در نيستانك مانده بود بغارت بردند و از آن تاريخ مهاجرت نيستانكيها آغاز گرديد و در دهه هاي اخير نيستانك كوچك و كوچكتر شد چنانكه طبق آمار دولتي سال 1325 هجري شمسي نيستانك 1163 نفر سكنه داشته است و در سال 1381 هجري شمسي جمعيت نيستانك به كمتر از دويست نفر مي رسد
هفت شهر ليلاز ويالاسون که از نزديکي موغار و مه آباد اردستان آغاز و از کناز زواره و امير آباد گذشته به يزد منتهي ميشده است .
جغرافياي تاريخ ايران باستان دکتر محمد جواد مشکور
براي آگاهي از مناطق کهن به سروده شادروان رفيع مهر آبادي رجوع مي کنيم : ا طليعه ديدي چو مدائن را باديده عبرت هان ............ زانجا قدمي بگذار در خطه اردستان
موغار که بدمغ آر ديگر نبود آثار............ پندار که ذکر مغ گرديده دگر دستان
مه باد که بد آباد در عهد مهابادان ........... بيني که شده اينسان ويرانه چو قبرستان
ليلازو دگر لاسون گرديد چنان هامون........... اطلال همه بيني در معبر ريگستان
بس قصر زمرد گون چون طاس شده وارون.......... در قعر زمين مدفون گريده نگارستان
زانجا نگهي بنما با ديده خون پالا........ بر باروي اردستان يا بارگه دستان
آتشکده بهمن شاهنشه شير اوژون ........... ويرانه شده از بن ايوان بهارستان
آن قلعه بد سالان آتشکده ايران............ سودندهمي شاهان بس جبهه برآن آستان
اکنون شده مشتي خاک آلوده بصد خاشاک............ روئيده هزاران تاک گريده انارستان
آن زادگه کسري شاهنشه نوشروان............ خوش بين که شده ويران معموره ارگستان
گامي تو فراتر نه بين با روي ازواره............. يکباره شده شوره آن قزم شهرستان
بنگيره کشتيها افتاده زمنظرها.............. و انجاي که کوبيدند نقاره شده بستان
آنجا که زواره سود بس جبهه بر آتشگاه............... اثار نيابي زان مسجد شده نارستان
کن قطع سخن نزهت در کار گه خلقت.........دمدرکشوشوخاموشمدهوشترازمستان
نیستا نک را بیشتر به عنوان تجسّم تاریخ ریشه داری باید دانست که درپهنه جغرافیا ی ایران جلوه گر است وسر گذشتش با افسانه ها وداستانها آمیخته وفر هنگ اصیل وسالمی را در دامان خود پرورده است ، گذشته ای که هزاران سال است پشت سرگذاشته ایم گذشته ای که یادگا ر هزاره های تاریخ است گذشتهایکه مملو از مو فقیت ها ومجمو عه ای از علوم میباش نیا گانمان نسل اندر نسل حتی در دوران پر آشوب از میراثها حفاظت نموده اند وسالم به نسل ماانتقال داده اندولی ما نتوانستیم از آنها حفا طت کنیم بلکه آنهارا به نابودی کشاندیم به همین دلیل سا یت در جستجو وجمع آوری گذشته دیر ینه وپیشنه گهن نیستا نک میا شد از تک تک نیستانکیها عزیز استدعاداریم چنانچه اسناد –مدارک یا منابع در اختیار دارند در اختیار سا یت قرار دهند .
......................................
از میراث فرهنگی که تا کنون نسبت به آثارهای نیستا نک بی تفاوت بوده تقا ضا داریم وظیفه قانونی خود که حفظ ونکهداری بنا های تاریخی است، قلعه –مسجد هنف ورباط را به ثبت برساند وکارشناسانی برای مرمت قلعه به نیستانک اعزام دارند
مو قعیت قدیم وجدید نیستانک
نیا ستانه-نیا =نیاگان –ستانه –ا. {بفتح سین } آستانه
در قرن چهارم هجری قمری مقدسی از نیستا نک بنام شهر نیا ستا نه نام برده است
محله ها
1 –محله پا درخت
2 –محله ملخصبو
3 – محله قلاع {قلعه ها}
4- محله تو حسینه
5-محله با لا ده
6 –محله قلعه
7 – محله دروازه{پا ئین ده}
سا با طها
1 – سا با ط امر بمعروف واقع در محله قلاع {قلعه ها} دراردستان هم محله ای بنا م محله قلاع وجود دارد که مر کز آتشکده ها وقلعه ها در آن محل واقع گردیده بوده است همانند محل قلاع نیستا نک
2 – سا با ط حا ج ملا صادق ......محله قلاع {قلعه ها}
3 – سا با ط حاج ملا علی اکبر ....محله قلاع {قلعه ها}
4 –سا با ط اقا سید محمد علی ......محله ملخصبو
5 –سا با ط علی عسکر .............محله ملخصبو
6سا باط جواهری ....................تو حسینه
7سا باط جنب مسجد حضرت صا حب الزمان {عج}
8-چند سا با ت بن بست
مسجد ها
1 – مسجد جامع واقع در محله قلاع {قلعه ها}
2 – مسجد حنف .........محله قلا ع {قلعه ها}
3 –مسجد حضرت امام حسین {ع} ....محله قلاع {قلعه ها}
4 – مسجد حضرت امام موسی کا ظم {ع} ...محله تو حسینه
5 –مسجد حضرت امام حسن {ع}..............محله بالا ده
6 –مسجد حضرت صا حب الزمان {عج}....محله با لا ده
7 –مسجد هفت دختران ...........................محله ملخصبو
8 مسجد چهل دختران .............................محله دروازه {پا ئین ده}
9 –مسجد النبی .قوری..سابق..................................محله قلعه
مسجد جامع ساوه در حالی که با نوع معماري و ارزش هاي تاريخي قابلیت ثبت در فهرست آثار جهانی را دارد پس از 45 سال از شروع مرمت این بنا هیچ کار جدی انجام نشده است .
" سيد محمد حسيني" مدير کل ميراث فرهنگي و گردشگري استان مرکزي در گفت وگو با خبر نگار ایسنا با اعلام این خبر تصریح کرد:" در صورتي که فعاليت هاي مرمتي و حفاظتي مسجد جامع ساوه با برنامه ريزي هدفمند انجام شود مي توان به ثبت جهاني آن اميدوار بود اما براي تحقق اين امر بايد از توان اجرايي همه مسئولان ميراث فرهنگي کشور ياري گرفت.
رئیس سازمان میراث ميراث فرهنگي و گردشگري استان مرکزي با تصريح اين موضوع که پيگيري هاي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري مهمترين عامل آماده شدن مقدمات ثبت جهاني مسجد جامع ساوه است افزود: از مسئولان رده بالاي سازمان انتظار داريم براي ثبت اين اثر منحصر به فرد در فهرست ميراث جهاني از اين پس توجه خود را نسبت به مسجد جامع ساوه بيشتر کنند.
وي با بيان اينکه اعتبارات مصوب حوزه ميراث فرهنگي استان مرکزي از جمله اعتبار مرمت مسجد جامع ساوه که در سفر هيات دولت به اين استان تخصيص يافته بود هنوز به طور رسمي به اداره کل ميراث فرهنگي و گردشگري استان ابلاغ نشده است ،افزود: اين اداره از هم اکنون فعاليت هاي خود را آغاز کرده تا در صورت ابلاغ رسمي اعتبارات از برنامه پيش باشد.
به نقل از میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی مسجد جامع ساوه که چهار هزار و 200 متر مربع وسعت دارد در سال 1310 به عنوان نخستين مكان تاريخي استان مركزي در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. اين اثر سال گذشته براي مرمت ، ساماندهي و حفاظت در رديف پروژه هاي ملي كشور جاي گرفت. که « با ويژگي‌هاي معماري از دوره‌هاي آل بويه، ايلخاني، صفوي قابليت ثبت در فهرست آثار جهاني را داراست.
اين بنا در جنوب شهر ساوه يكي از آثار ارزشمند هنر معماري، نقاشي، كاشيكاري و گچبري و داراي نقشه‌اي به شكل مربع مستطيل با ورودي رو به شمال و غرب است.
