بخشی از مقاله
خلاصه
در دهه اخیر موضوع فشار عصبی یا استرس و آثار آن در سازمان، مولد التفات و توجه بسیار واقع شده و یکی از مباحث اصلی رفتار سازمانی را به خود اختصاص داده است. اگر چه در علم پژشکی مساله فشار عصبی و علل و عوارض آن مدت هاست مورد بررسی و تحقیق قرار دارد، اما باب این بحث در رفتار سازمانی تازه گشوده شده است و علمای این رشته، مدتی کوتاه است که به تحلیل فشار عصبی و آثار و عواقب آن در سازمان و اعضای آن پرداخته اند.
با وجود این نظر که استرس مفید و خوش خیم نیز وجود دارند و قدری از فشار عصبی برای ایجاد تحرک و تلاش در انسان ضروری است،زمانی که بحث استرس مطرح می شود، بیشتر به عوارض و ضایعات آن توجه می شودو استرس مضر و مخل مدنظر قرار می گیرد. به هر حال فشار عصبی آثاری فراوان بر عملکرد و فعالیت های اعضای سازمان دارد. مدیران، کارکنان و ارباب رجوع سازمان تحت تاثیر فشارهای عصبی دچار حالات روان خاص می شوند و دست به رفتارها و اعمالی می ندزن که مستقیماً در بازدهی سازمان منعکس می شوند.
فشارهای عصبی دارای آثار جسمانی نیز هستند و از این طریق هم به سازمان اطماتی شدید وارد می آورند. استرس های حاد نیروی انسانی سازمان را ضایع می کنند و هدف سازمان را دستخوش تزلزل می سازند. افرادی که دچار آسیب می شوند و توان مقابله با آن را از کف می دهند، از جهات جسمانی، روانی و رفتاری دچار آسیب می شوند و بدین ترتیب است که استرس در سازمان همچون آفتی نیروها را تحلیل می برد و فعالیت ها و تلاش ها را عقیم می سازد.
.1مقدمه
استرس یک پدیده ذهنی است. اینکه در برابر حوادث زندگی چگونه برخورد کنیم چه تفسیری از آنها داریم و چگونه بر آنها بر چسب می زنیم. استرس زا بودن یا نبودن آنها را مشخص می سازد. ناراحتی، تضاد، تعارض و فشار را عناصر اصلی استرس روانی معرفی می کنند. ناراحتی و دلتنگی ناشی از عواملی است که راه رسیدن به هدف را مسدود می کند. عوامل درونی هم می توانند مانع از رسیدن فرد به هدفش شوند. تعارض منبع دیگری برای استرس است و زمانی مصداق پیدا می کند که دو یا چند انگیزه یا رفتار ناسازگار برای ابراز خود با هم رقابت می کنند.
تغییر منبع دیگری برای استرس است به خصوص می توان به تغییراتی اشاره کرد که مستلزم تعدیل های عمده ای در شرایط زندگی خود هستند - بنی سی و دلفان آذی، . - 69 :1389 استرس در حقیقت پاسخ بدن ما به محیط اطرافمان است. این واکنش اغلب در اثر وقایع خاصی پدید می آید. تغییرات استرس آفرین می توانند فیزیکی، روانی یا رفتاری باشند. علل ایجاد کننده ی استرس زا استرسور می نامند و این علل از فردی به فرد دیگر متفاوتند - پورفخاران و نوری آق قلعه، . - 52 :1390 استرس به معنی فشار، واژه ای است که از فیزیک به عاریت گرفته شده و امروزه برای بیان فشار روان تنی کاربرد عام یافته است.
به عبارت بسیار کلی و ساده، استرس حالتی است در روان و تن که ناشی از وارد شدن فشارهای روحی یا جسمی به فرد است، بنابراین شاید فشار عصبی معادلی دقیق برای استرس نباشد. چه استرس ناشی از فشار است، نه خود فشار. اما با اندک اغماضی می توان استرس را همان فشار عصبی معنی کرد و آن را حالتی دانست که انسان در مقابل محرک های ناسازگار بیرونی از خود بروز می دهد - الوانی، . - 295 :1386
استرس حالتی قلمداد شده است که در ان فرد بر اثر محرک های خارجی از وضعیت و حالت معمول و متعارف خود خارج می شود. به طور خلاصه در فضای عصبی فرد با محرک های موجود استرس مواجه می شود که با موقعیت عادی متفاوتند. او می کوشد تا خود را با آنها منطبق و سازگار کند. واکنش های روان تنی حاصل از این تلاش استرس نام دارند - الوانی، . - 295 :1386 استرس حالتی پویا و هیجان انگیز است که فرد با یک فرصت، محدودیت یا تقاضای غیر عادی مواجه می شود و واکنش های احساسی، فیزیکی و شناختی از خود نشان می دهد - مقیمی، . - 435 :1385
استرس پاسخی است که فرد برای تطبیق با یک وضعیت خارجی متفاوت با وضعیت عادی، به صورت رفتاری روانی یا جسمانی از خود بروز می دهد. در این تعریف، استرس عبارت است از عکس العمل های فرد در مقابل موقعیت های تهدید کننده در محیط - الوانی، . - 295 :1386 استرس به عنوان یک عکس العمل فیزیکی، ذهنی به تنش های ذهنی و جسمی اطراف محیط فرد است - داناپل1، . - 2011 در تعریفی دیگر استرس یک تجربه شخصی است چون به این بستگی دارد که در چه شرایطی قرار گرفته ایم به خودمان چه می گوییم و آنچه ما را در ان شرایط بخصوص به خود می گوییم تحت تاثیر عوامل متعددی قرار گرفته که شامل عوامل روانی، اجتماعی، محیطی و جسمی است - بنی سی و دلفان آذی، . - 68 :1389
در تعریفی دقیق تر استرس حالتی بیان شده که در آن فرد با موقعیت ها و فرصت ها، موانع و محدودیت ها، یا نیازها و انتظاراتی مواجه می شود که نتایج حاصل از آنها برای او مهم هستند، اما امکان تحقق نتایج مذکور نامطمئن و غیر قابل پیش بینی دقیق است. بدین ترتیب احتمال نامشخص وقوع نتایج ناخوشایند و مهم بودن عوامل مذکور، به وجود آورنده استرس در فرد است - الوانی، . - 295 :1386
-2 استرس
استرس به عنوان پاسخی که توسط یک محرک بر روی شما تاثیر می گذارد، تعریف می شود. استرس یک عکس العمل نرمال به تهدیداتی که مغز شما شناسایی می کند، است - آبیسپو2، . - 2012 در مورد استرس اول آن که استرس همواره به علت عوامل ناخوشایند و نامطلوب در فرد به وجود نمی آید. یک مژده بسیار مسرت بخش و موفقیت غیر منتظره در یک مسابقه بزرگ نیز می تواند برای فرد ایجاد استرس کند، به همان گونه که یک خبر ناگوار و یک شکست ناگهانی نیز چنین است.
نکته دیگر آن که استرس را لزوماً نباید به عنوان یک پدیده منفی در نظر گرفت. میزانی مشخص از استرس که برای فرد سازنده و محرک باشد، همان گونه که اشاره شد، استرس مفید است و نباید از آن هراس داشت. آنچه باید کنترل و با آن مقابله شود، استرس های مضرر و مخل است و نکته آخر اینکه استرس به مفهوم اضطراب نیست، زیرا اضطراب جنبه روانی دارد در حالی که استرس دارای تظاهرات اختصاصی و غیراختصاصی است، البته ممکن است استرس به علت بیماری ایجاد شود، اما استرس بیماری نیست.
فردی که دچار بیماری می شود ابتدا یک سلسله علائم اختصاصی از خود بروز می دهد، اما اگر عامل بیماری زا به مدتی طولانی و شدید بر ارگانیسم اثر کند، آنگاه علاوه بر تغییرات خاص، شماری از تغییرات کلی نیز روی می دهند که دارای ماهیت قالبی و کلیشه ای اند. و این تغییرات عمومی علائم استرس به شمار می آیند، تغییرات مذکور ممکن است منشاء دیگری غیر از بیماری داشته و ناشی از فشار مسئولیت، هیجانات کاری و امثال آنها باشند.
از این رو می توانیم نتیجه بگیریم که استرس از نظر ماهیت اختصاصی ولی از نظر منشاء غیر اختصاصی است. اختصاصی بودن ماهیت آن یعنی اینکه دارای تغییرات قالبی و یکسان مانند تورم یا زخم در دستگاه گوارشی، ایجاد حساسیت، عوارض قلبی و امثالهم است. اما غیر اختصاصی بودن منشاء آن از این نظر است که ممکن است استرس بر اثر محرک های بسیار متفاوت ایجاد شود - الوانی، . - 296 :1386
استرس حالتی روحی و جسمی است که بر بهره وری، عملکرد، کارآیی، سلامت جسمانی و روانی کارکنان اثر می گذارد. استرس واکنش جسمی و رفتاری است و زمانی که توازن بین توانایی شخص و انجام وظیفه محوله وجود نداشته باشد بروز می کند. استرس از موانع رشد و توسعه سازمان بوده و عواملی مانند اضافه کاری، شرایط نامناسب کاری، روابط انسانی ناسالم، اعمال کنترل های شدید بر کارکنان، انتظارات و توقعات بی جا در بروز آن موثرند - آقایار، . - 166 :1386 آمار مرگ و میر ناشی از کار اضافی یکی از عوامل استرس زا می باشد و آمار تلفات ناشی از استرس در کشور ژاپن سالیانه به 100000 نفر می رسد. کوراشی اولین کارمندی بود که به علت این بیماری فوت نمود. روزانه 15 ساعت کار می کرد و 100 ساعت در ماه اضافه کاری داشت.
خسارت ناشی از استرس در کشور آمریکا سالیانه بالغ بر 200 میلیارد دلار، انگلستان 63 میلیارد پوند و استرالیا 15 میلیارد دلار تخمین زده می شود. خسارت فوق شامل کاهش بهره وری، غیبت، سوانح، هزینه های درمانی، حوادث و بیمه عمر می باشد. در بازدید مدیریت امریکا که بین سال های 1990 تا 1996 از 292 کارخانه صورت گرفت نشان می دهد که رابطه معناداری بین استرس و کم کاری، خشونت، پرخاشگری، بیماری های گوارشی، فشار خون و ناهنجاری های رفتاری وجود دارد. بنابراین با توانمندسازی کارکنان توان آنان را می شود برای مقابله با استرس افزایش داد تا با حفظ کارایی خود موقعیت سازمان را در بازار جهانی تثبیت نمایند - آقایار، . - 166 :1386
-3انواع استرس
همانطور که تضاد و ابهام ضرورتاً منفی نیستند، استرس نیز پدیده زشتی نیست، بلکه در مواقعی باعث ایجاد چالش در افراد می شود و می تواند دستاورد بالقوه مثبتی را به دنبال داشته باشد. به طور کلی دو نوع استرس وجود دارد:
الف - استرس سازنده، مفید و خوش خیم: عبارت است از استرس مطبوع و خوشایند. احساسات مثبتی که به یک شخص دست می دهد، همانند تشویق بخاطر انجام درست وظیفه، ایجاد یک راه حل جدید یا مذاکره برای دست سابی به یک توافق مطلوب.
ب - استرس مخرب، مضر و بدخیم: استرسی که نامطبوع، زیان آور و بیماری زاست. عمده تمرکز مباحث تئوریک در استرس بر روی استرس بدخیم است - مقیمی، . - 435 :1385
-4مدیریت استرس
شاید جالبترین کاربرد تئوری آشوب در حوزه منابع انسانی، مطالعه توصیفی کارکنان به عنوان یک گروه باشد. کارکنان به عنوان بخش لاینفک سیستم سازمانی، به محدودیت های خاصی پایبند بوده و تابع نیروهای خاصی هستند. آنها، نوعی الگوهای رفتاری و فکری خاصی نشان می دهند که ویژگی های ساختاری خاصی دارند - الوانی و دانایی فرد، . - 169 :1384 کاهش بازدهی و بهره وری کارکنان مشکل اکثر مدیران سازمان ها است که ذهن آنان را در جستجوی راه حل اساسی برای این معضل پیچیده مشغول کرده است - پرداختچی و همکاران، . - 12 :1389 ملاحظات مربوط به تاثیر فشار روانی بر انسان ریشه در پزشکی، به ویژه در آثار پیشگامانی نظیر سلی3، پدر سرشناس فشار روانی دارد. وی در تحقیق پیرامون یک هرمون جدید جنسی، بر حسب تصادف کشف کرد که آسیب بافت بدن تقریباً پاسخ نامشخص همه محرکات زیان آور است. وی نام این پدیده را علامت مشخصه انطباق عمومی گذاشت.
