بخشی از مقاله
بررسی راهبردهاي مقابله با استرس و سرسختی روانشناختی در بین دانشجویان متأهل و مجرد دانشگاه پیام نور مرکز بروجن
چکیده
تحقیق حاضر به بررسی راهبردهاي مقابله با استرس و سرسختی روانشناختی در بین دانشجویان متأهل و مجرد دانشگاه پیام نور مرکز بروجن میپردازد؛ بنابراین هدف پژوهش بررسی نقش وضعیت تأهل در چگونگی مقابله با استرس و مقاومت در برابر آن میباشد. به این منظور از بین دانشجویان پیام نور بروجن تعداد 100 نفر به روش تصادفی ساده انتخاب گردیدند جامعه مورد نظر کلیه دانشجویان متأهل و مجرد در دانشگاه پیام نور بروجن در سال تحصیلی 1391-1392 می باشد.
نمونه این پژوهش شامل 100 نفر 50 ) نفر متأهل و 50 نفر مجرد) از دانشجویان دانشگاه پیام نور بروجن میباشد که توسط پرسشنامههاي مقابله با استرس (لازاروس وفولکمن) و سرسختی روانشناختی (دیدگاهاي شخصی کوباسا ومدي) مورد سنجش قرارگرفته اند.
نتایج حاصله حاکی از این است که میزان تحمل استرس و سرسختی روانشناختی در بین دانشجویان متأهل بیشتر از دانشجویان مجرد است
کلیدواژه: سرسختی روانشناختی، تحمل استرس، وضعیت تأهل، راهکارهاي مقابلهاي.
مقدمه
استرس سازه پویا و چندبعدي است که روانشناسان را با چالش مواجه کرده است استرس یکی از مفاهیم مهم در مطالعه روانشناسی و بهداشت روانی به شمار میآید و به کفیات گوناگون در زندگی اطلاق میشود و به عنوان علل بسیاري از دردها، ناراحتیها و بیماريها تلقی میشود. مردم عادي آن را پدیدهاي رنجآور و ناخوشایند، پزشکان مسئله را از دید واکنشهاي فیزیولوژیک روانپزشکان آن را تغییر رفتار و حالات هیجان و بحرانی میدانند (اتیکسون، ترجه براهنی .(1989 استرس در مفاهیم مهندسی ریشه دارد و به مقدار فشار بیرونی وارد شده بر اجسام اشاره دارد. لازاروس و فلکمن نیز تعریفی را در زمینه استرس ارائه دادهاند استرس رابطه اختصاصی بین شخص و محیطی است که در آن تنش ارزیابیشده، از حد امکانات فرد فراتر رفته و سلامتی او را در معرض خطر قرار میدهد در این تعریف بر این نکته تأکید میشود که استرس به رابطه تنش زا بین شخص و محیط اشاره دارد و وقتی فرد از مقابله با این وضعیت ناتوان است، به مشکلات روانی و جسمانی مبتلا میشود.
در دهههاي اخیر اصطلاح استرس به محرکی اطلاق میشود که میتواند تغییراتی را در شناخت، هیجان، رفتار و فیزیولوژي ایجاد کند. (دیویدسن و نیل، .(1990با توجه به تعاریف پیش گفته، میتوان گفت استرس رویداد یا وضعیتی است که بر جنبههاي روانی و جسمانی ارگانیسم آثاري زیانبار برجاي میگذارد.
مطالعه استرس به عنوان احساس حاصل از ارزیابی موقعیتی به عنوان فشار یا اضافه باري به منابع روانشناختی و چگونگی تعادل بین جسم و روان است . محققان بر این نکته توافق دارند که ما را در وریطه یک همهگیري استرس هستیم که باعث بیماري و حتی مرگ میشود. (ابطحی،(1992 نقش استرس هاي روانی- اجتماعی همواره به عنوان یکی از مهمترین عوامل پیدایش و شکلگیري بیماريهاي مختلف جسمانی، روانی و مرگومیر افراد مطرح بوده است. در این زمینه میتوان به ارتباط رویدادهاي تنش زا با ناراحتیهايقلبیَ، پوستی، دستگاه ایمنی و بیماريهاي همچون زخم معده و سرطان اشاره کرد. در این میان دانشجویان به عنوان قشري از جامعه که پیوسته در معرض استرس ها و فشارهاي محیطی و روانی زیادي ازجمله مشکلات آموزشی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادي زیادي قرار دارند مورد توجه خاص قرارگرفته و روشن است که استرس بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی و شغلی واز همه مهمتر بر سلامت روانی آنها تأثیر نامطلوبی بر جا خواهد گذاشت. (کوپر،(2001 اما دربارهي چگونگی تعریف استرس توافق کمتري در بین دانشمندان وجود دارد تعریف استرس بسیار دشوار است.
نظریهپردازان مختلف این اصطلاح را به شیوههاي مختلفی بکار بردهاند. یکی از شیوه هاي رایج تعریف استرس در نظر گرفتن آن به عنوان محرك است. استرس را در واقعه محرکی که لازم است فرد با آن سازگار شود تعریف کردند؛ بنابراین استرس به عنوان یک محرك، هر موقعیتی است که درخواست هاي غیرمعقول و فوقالعاده را داشتهاند و نیازمند تغییر در الگوي زندگی جاري فرد باشد. (حمزه گنجی،(1976 استرس به شکل دیگر میتواند به صورت پاسخ فیزیولوژیکی در نظر گرفته شود طبق نظریه هانس سلیه فیزیولوژیست،
الگوي نامتمایز فعالیت فیزیولوژیکیذاتاً ناگوار است؛ زیرا تند شدن ضربان قلب، تند شدن تنفس و افزایش تنش عضلانی و کارکرد تعادل حیاتی را مختل میکند بنابر تعریفی که توسط (کوباسا ومدي کري،(1982 در مورد سرسختی ارائه شده است و همچنین مورد توافق همگان قرار دارد سرسختی مجموعه و منظومهاي از ویژگیهاي شخصیتی است که به عنوان منبع مقاومت در برابر رویدادهاي استرس زاي زندگی عمل میکند علاوه بر این افراد سرسخت سه مشخصهي اساسی دارند که مجموع آن ویژگی سرسخت بودن را منجر میشود.
هدفمند بودن و تعهد عمیق به مردم و فعالیتهایی که انجام میدهند و مسئولیتهایی که بر عهده میگیرند، احساس کنترل داشتن بر وقایع و رویدادهاي پیرامون خود، مبارزهطلبی از مهمترین ویژگی هاي سرسختی بحساب می آیند.
از این رو سرسختی روانشناختی به عنوان یک صفت شخصیتی و یک تعدیلکننده رابطه میان استرس بیماري شناخته شده است.
دانشجویان در جامعهاي زندگی میکنند که مشخصات بارز آن را میتوان افزایش جمعیت شهرنشینی، گسترش مؤسسات و پیچیدگی تکنولوژي در ارتباطات دانست و این موارد بیش از پیش انسانها مخصوصاًو دانشجویان را به هم نزدیک کرده و باعث شده تا آنها در جهت رقابت با سایرین به تکاپو و تلاش بیشتر وادار شوند. (دادستان،(1998 از این طریق افزایش توقعات و انتظارات روزافزون جامعه نیز در جهت رفع این توقعات و حل موارد فوق مسمر ثمر نخواهد بود. یکی از مهمترین موضوعاتی که با آن بیشتر در تحقیق سروکار داریم استرس ها و عواملی که باعث این فشارهاي عصبی میشود که همهي دانشجویان با آن درگیر هستند که باید آنها را بشناسیم.
امروزه استرس به عنوان مهم ترین فاکتور در جوامع میباشد که باعث به وجود آمدن امراض جسمی، اختلالهاي روانی و رفتارهاي دانشجویان میشود. استرس در زندگی دانشجویان به شیوههاي متفاوتی بروز میکند، پرخاشگري ناگهانی در پاسخ به یک سؤال سادهلوحانه، سردرد شدید در پایان یک روز سخت و بروز عصبانیت. براي همین میزان تحمل دانشجویان به استرس نسبت به فاکتور هاي شخصیت و محیط متفاوت است آنها در دوران تحصیل استرس زیادي را تجربه میکنند. گروهی از روانشناسان رفتاري، استرس را بیماري شایع قرن نامگذاري کردهاند درحالیکه در عصر حاضر که در آن هستیم عصر استرس و فشارهاي روانی و عصبی است دورهاي که در آن دانشجویان بیش از هر زمان دیگري در معرض عوامل وجود استرس قرارگرفته و مسائل و مشکلات بیشماري از هر طرف آنها را احاطه کرده است. (خدایاري فرد، (2006 استرس به سه مفهوم در نظر گرفته شده است در یک رویکرد، تمرکز بر محیط معطوف است و استرس به عنوان محرك توصیف شده است که شامل واقعه یا رشتهاي از شرایط ویژه به عنوان مثال زمانی که فرد میگوید شغل من بسیار پر استرس است از همین دیدگاه به مفهوم استرس نگاه کرده است. وقایع و شرایطی تهدیدکننده یا زیانبخشاند و در نتیجه احساس تنش ایجاد میکند، استرس زا خوانده می شود.
رویکرد دوم استرس را به عنوان پاسخ در نظر گرفته و تمرکز آن بر واکنش مردم به عوامل استرسزاست. از این دیدگاه مردم به نقشی که احساس میکنند استرس میگویند مانند زمانی که فرد میگوید: به هنگام سخنرانی احساس استرس میکنم.
پاسخ فرد شامل دو جزء مرتبط با هم است. جزء شناختی که شامل رفتار، الگوي فکري و احساسات است مانند زمانی که احساس میکنید عصبی هستید و جزء فیزیولوژیکی که برانگیختگیهاي جسمی را در بر میگیرد مانند زمانی که قلبتان تند تند می زند دهانتان خشک میشود و عرق میکنید (نیکخواه، (1994 رویکرد سوم، استرس را فرایندي میدانند که در عین آنکه در برگیرنده استرس زاها و فرسایشهاست اما بعد مهم دیگري را نیز به آن میافزاید و آن رابطهي میان فرد و محیط است (نیکخواه،(1994
این فرایند شامل تعاملها و تطابقهاي دایم میان فرد و محیط است که هر یک بر دیگري اثر میگذارد و اثر دیگري اثر میپذیرد و بر اساس این نظریه، استرس تنها یک محرك یا پاسخ نیست بلکه فرآیندي است که فرد میتواند از طریق راهکارهاي رفتاري، شناختی و احساسی به گونهاي فعال از تأثیرات آن بکاهد.
ارزیابی وقایع به عنوان پر استرس به دو گونه از عوامل بستگی دارد، عواملی که مربوط به فرد است و عواملی که به موقعیت بستگی دارد. عوامل فردي شامل ویژگیهاي شخصیتی، هوش و انگیزش فرد میشود براي مثال، افراد برخوردار از عزت نفس بالا بر این باورند که تواناییهاي لازم را براي برآوردن نیازهاي یک موقعیت را دارند.
در صورت مواجهه با موقعیتی پر استرس، ممکن است به عنوان تهدید انگیز قلمداد کردن آن را به گونهاي مبارزهطلبی ببینند . (قاسمزاده، (1997 الیس معتقد است باورهاي غیرمنطقی بسیاري از مردم موجب افزایش استرس آنها میشود عواملی که موقعیتی را پر استرس میکند در وهلهي اول وقایعی هستند که ملزومات شدیدي را میطلبند. (رجب پور،(2000 ضرورت این پژوهش در راستاي بررسی میزان تحمل استرس و سرسختی در بین دانشجویان مجرد و متأهل دانشگاه پیام نور بروجن صورت گرفته و میتواند اطلاعات مفیدي را در حیطه تصمیمگیريهاي متعدد در دانشگاه فراهم سازد که این عمل از طریق انجام تحقیقات منظم و شناسایی میزان استرس دانشجویان امکانپذیر است در واقع رسالت ما این است که این عوامل تنش زا را در سطوح مختلف بررسی وشناسایی کنیم و راهکارهاي مفیدي که باعث کاهش این استرس ها میشود ارائه دهیم.
عواملی که اهمیت این پژوهش را نشان میدهد این است که محیط دانشگاه محیطی استرسزاست و بسیاري از دانشجویان دچار استرس میشوندمثلاً زمانی که مشغول دادن امتحان پر استرس هستند پرسش را بد میفهمند یا موضوعی را شب قبل از امتحان به خوبی مطالعه کردند اما آن را به یاد نمیآورند، بسیار سخت است که فکر کنیم پاسخ پرسشی را میدانیم احتمالاًو پس از پایان امتحان آن را به یادآوریم.
لذا استرس باعث کاهش در عملکرد دانشجویان شده و موجب میشود سلامت روان آنها به خطر بیفتد. براي همین به دنبال این هستیم تا این عوامل استرس زا و راهکارهاي مقابله با آنها را بررسی کنیم.
اهداف پژوهش الف-اهداف کلی
تعیین میزان سرسختی روانشناختی و تحمل استرس در بین دانشجویان مجرد و متأهل دانشگاه پیام نور بروجن.
ب -اهداف فرعی
بررسی میزان تحمل استرس در بین دانشجویان مرد و زن دانشگاه پیام نور.
بررسی میزان سرسختی روانشناختی در بین دانشجویان مرد و زن دانشگاه پیام نور بروجن.
بررسی رابطهي میزان سرسختی روانشناختی و تحمل استرس در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور بروجن.
فرضیههاي پژوهش
فرضیه اول: میزان تحمل استرس در بین دانشجویان متأهل و مجرد تفاوت معناداري دارد.
فرضیه دوم: میزان سرسختی روانشناختی در بین دانشجویان متأهل و مجرد تفاوت معناداري دارد. فرضیه سوم: میزان سرسختی روانشناسی در بین دانشجویان زن و مرد تفاوت معناداري دارد. فرضیه چهارم: میزان استرس در بین دانشجویان زن و مرد تفاوت معناداري دارد.
فرضیه پنجم: بین تحمل استرس و سرسختی روانشناختی راههاي معناداري وجود دارد.
متغیرهاي پژوهش تعریف استرس
فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی (1373) استرس را چنین تعریف کرده است: هر چیزي که در تمامیت زیستشناسی ارگانیسم اختلال به وجود آورده و شرایطی ایجاد کند که ارگانیسم از آن پرهیز میکند استرس شمرده میشود.
استرس : حالتی پویا و هیجانانگیز است که فرد که با یک فرصت، محدودیت یا تقاضاي غیرعادي مواجه میشود و واکنشهاي احساسی فیزیکی و شناختی از خود نشان میدهد (مقیمی،(1378 استرس: استرس را میتوان به عنوان محرك یا تغییري در محیط داخلی یا خارجی تعریف کرد که در درجه اول آن از نظر قدرت و شدت تداوم از حد ظرفیت سازشی ارگانیسم فراتر رود و در نتیجه در شرایطی مشخص بتواند به هم ریختن رفتار یا نوعی سازگار و اختلال منجر شود احیاناًو به بیماري منجر شود (اتیکسون،(1368
تعریف سرسختی روانشناختی
دانشمندان با استفاده از نظریههاي شخصیت سرسختی را ترکیبی از باورها در مورد خویش و جهان تعریف میکنند که از سه مؤلفهي ((تعهد)) و ((کنترل)) و (( مبارزهجویی)) تشکیلشده و درعینحال یک ساختار واحد است که از عمل یکپارجه و هماهنگ این سه مؤلفه مرتبط با هم سرچشمه میگیرد.
سه مؤلفه سرسختی روانشناختی را میتوان اینگونه تعریف کرد
((تعهد)) احساس در آمیختگی با بسیاري از جنبههاي زندگی مثل خانواده، شغل و روابط بین فردي است. فردي که این احساس را دارد، معنا و هدفمندي زندگی و کار و خانواده را دریافته است.
(( کنترل)) اعتقادي است مبنی بر اینکه رویدادهاي زندگی و پیامدهاي آن قابل پیشبینی و کنترل هستند و میتوان آنها را تغییر داد.
((مبارزهجویی)) نیز این باور است که تغییر جنبهاي عادي از زندگی است و وضعیتهاي مثبت یا منفی که به سازگاري مجدد نیاز دارند، فرصتی براي رشد و یادگیري بیشتر هستند نه تهدیدي براي امنیت و آسایش فرد.
دانشمندان حوزه روانشناسی همچنین معتقدند که سرسختی روانشناختی به عنوان یک ویژگی شخصیتی، نگرش درونی خاصی را به وجود میآورد که شیوه رویارویی افراد با مسائل مختلف زندگی را تحت تأثیر قرا میدهد . نیز این ویژگی باعث میشود که فرد استرس هاي خود را به صورت واقعبینانه و با بلندنظري مورد توجه قرار دهد (کو باسا، مدي وکان،(1982
روش پژوهش
در این پژوهش از روشهاي همبستگی استفاده شده است.
روش استفادهشده در این پژوهش tمستقل و ضریب همبستگی پیرسون می باشد وجهت تحلیل دادهها از نرمافزارهایی نظیر SPSS و Excel استفاده شده است.
جامعه و نمونه آماري
جامعه آماري این پژوهش کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور بروجن که در سال تحصیلی 1391-92 در حال تحصیل اندمی باشد. نمونه شامل 100 نفر 50) فرد مجرد و 50 فرد متأهل) از دانشجویان دانشگاه پیام نور بروجن که با روش نمونهگیري به صورت تصادفی ساده انتخاب شده اند.
ابزار پژوهش الف - پرسشنامه سرسختی روانشناختی یا آزمون دیدگاههاي شخصی کوباساومدي
آزمون توسط کوباسا، مدي و بارتون تهیه شده است. آزمون زمینهیابی دیدگاههاي شخصی پرسشنامهاي است که در سنجش سرسختی روانشناختی مورد استفاده قرارگرفته است. این آزمون از 50 ماده تشکیل شده است که آزمودنی باید میزان صحیح و یا غلط بودن جملات را با یک مقیاس 4 درجهاي مشخص کند عدد صفر نشاندهندهي این است که آن جملهاصلاً درست نیست و عدد سه نشان میدهد که آن جمله خاص از نظر آزمودنیکاملاً صحیح است. این آزمون از سه مقیاس فرعی مبارزهجویی، تعهد و کنترل تشکیل شده است که هر یک از انها به ترتیب 17؛ 16 و 17 ماده از آزمون را به خود اختصاص دادهاند. نمرات 39 ماده این آزمون، به صورت معکوس نمرهگذاري میشود. براي هر یک از مقیاسهاي مبارزهجویی، تعهد و کنترل نمره جداگانه ارائه میشود و آزمون داراي نمره کل نیز هست که از میانگین غیر وزنی نمرات سه مقیاس نامبرده در بالا تشکیل میشود.
درمطالعات گوناگون، پایایی آزمون دیدگاه هاي شخصی به روش همسانی درونیکاملاٌ موردتایید قرارگرفته است (مدي 1987، اوکان، زاتر ورابینسون،1988؛ پارکز و رندال،1988 ، دوري وفلورین،199 ویلیامزوهمکاران،(1992 همچنین، یافته هاي پژوهشی درکی از کشورهاي خاورمیانه بیانگر پایایی رضایت بخش این مقیاس است. درپؤوهش فوق، ضریب آلفاي کرونباخ کل مقیاس وخودمقیاس هاي تعهدف کنترل ومبارزه جویی، به ترتیب 0/81، 0/78، 0/84؛ و 0/75 گزارش شده است (در وري وفلورین،.(1991
درمطالعات داخل کشور نیز پایایی آزمون دیدیگاه هاي شخصی مورد حمایت قرارگرفته است. ناخدا (1377) ضریب پایایی به روش آلفاي کرونباخ مقیاس سرسختی روانشناختی وخرده مقیاس هاي تعهد، کنترل ومبارزه جویی را به ترتیب 0/75؛ 0/71؛ 0/75؛ و 0/64 گزارش کرده است. در پژوهش یارعلی (1379) نیز براي پایایی به روش آلفاي کرونباخ به ترتیب ضرایب 0/85؛ 0/78؛ 0/66 و 0/65 وبراي ضرایب پایایی به روش دونیمه سازي به ترتیب 0/79؛ 0/80؛ 0/56 و 0/58 گزارش شده است.
ناخدا (1377) براي کل مقیاس سرسختی روانشناختی وخرده مقیاس هاي تعهد، کنترل ومبارزه جویی به ترتیب ضرایب اعتبار 0/53، 35/48،0/0 و 0/38 را گزارش کرده سات. در پژوهش یارعلی نیزبراي همان متغیرها به ترتیب اعتبار 0/60؛ 0/73، 0/51 و 0/27 گزارش شده است .(0/001)
ب - پرسشنامه راهبردهاي مقابله بااسترس لازاروس و فولکمن
این پرسشنامه براي شناسایی افکار و اعمالی طراحیشده که فرد از آنها براي مقابله با حوادث استرس برانگیز خاص استفاده کرده است این پرسشنامه فرایندهاي کنار آمدن را میسنجند، نه گرایشها یا سبک کنار آمدن را در پاسخدهی به سؤالات پرسشنامهها افراد به هر ماده بر اساس یک مقیاس 4 گزینهاي لیکرت پاسخ میدهند که نشاندهنده فراوانی هر یک از راهبردهاي مورد استفاده است. پرسشنامه روشهاي کنار آمدن لازاروس شامل 66 سؤال است که 50 سؤال آن در 8 مقیاس روشهاي کنار آمدن رویارو یا نه دوري جویی، خویشتنداري، جستوجوي حمایت اجتماعی، مسئولیتپذیري، گریز اجتناب حل مدبرانه مساله، ارزیابی مجدد مثبت طبقهبندي شده و به 16 سؤال ازان نمرهاي تعلق نمیگیرد.
لازاروس (1993 ) ثبات درونی زیرمقیاس¬ها را با استفاده از آلفاي کرونباخ براي زیرمقیاس راهبردهاي مسأله محور 0/66 و براي راهبردهاي هیجان محور 0/79 گزارش داد. علپیور و همکاران (1389) نیز پایایی این آزمون را 0/85 گزارش داد.
چگونگی جمع آوري اطلاعات
پرسشنامههاي مقابله با سرسختی روانشناختی و میزان تحمل استرس را به 100 نفر از دانش جویان مجرد و متأهل به صورت مساوي به هر گروه 50 نفري میدهیم و ضرورت این تحقیق را براي آنها توضیح داده و از آنها تقاضا مینماییم که به پرسشهاي مطرحشده با کمال دقت پاسخ دهند.
تجزیه و تحلیل دادهها
در این تحقیق براي تجزیه و تحلیل داده از شاخصهاي آمار توصیفی و استنباطی شامل فراوانی، میانگین، انحراف استاندارد و تفاوت میانگینها به روش تجزیه و تحلیل از طریق مقایسه میانگین 2 گروه از دانشجویان مجرد و متأهل، انحراف استاندارد و بر اساس میانگین و انحراف استاندارد به دست آمده محاسبه شده است.
