بخشی از مقاله
مقدمه
اضطراب اجتماعی یک اختلال بسیار ناتوان کننده است که می تواند بسیاری از جنبه های زندگی فرد را مختل کند (هولاندر1،سیمون 2 ، 2008،( 32 اختلال اضطراب اجتماعی نوعی اختلال روانی است که مشخصه آن ترس غیر منطقی است، ترسی که خود فرد هم به سادگی به بی اساس بودن و مبالغه آمیز بودن آن پی می برد( بروند، 1377،.(68 مبتلایان به اختلال اضطراب اجتماعی تقریبأ همیشه نشانه های اضطراب( تپش قلب، رعشه، تعریق، نارحتی معدی_ روده ای، اسهال، تنش عضلانی و سرخ شدن ) را در موقعیت های اجتماعی احساس می کنند( انجمن روانپزشکی امریکا 3 ،2000،.(566 انتظار اضطراب، پیش بین واضح اضطراب اجتماعی می باشد و در روابط اجتماعی اختلال ایجاد می کند( معانی ، 1370،.(43 روش های درمانی مختلفی درمورد اختلال اضطراب اجتماعی انجام شده است از جمله داروها، روش های شناختی_ رفتاری. در این پژوهش اثربخشی نوروفیدبک و حضور ذهن مورد بررسی می باشد.
نوروفیدبک یک روش شرطی سازی عامل است که برای تقویت یا مهار فرم های خاصی از فعالیت EEG مورد استفاده می باشد( اسکات، کیسر، اتمر، سدروف4، 2005 ،( 127-126 نوروفیدبک به عنوان وسیله ای امواج مغزی را تغییر می دهد و باعث بهبود عملکرد فرد می شود( گریزلیر، تامپسون، ردینگ5،2013،7 )در نورو فیدبک برای کاهش اضطراب باید آموزش الفا، بتا وتتا نوروفیدبک مورد نظر باشد .طول جلسات برای اختلال های مختلف فرق می کند .در واقع نوروفیدبک این کاربرد را دارد که امواج بیش ازحد دامنه را سرکوب و امواج پایین تر از دامنه را تقویت نماید در واقع این تغییرات در ارتباط با اختلال های عصبی و روانی می باشد.اثرگذاری نوروفیدبک بر اساس نوع اختلال بر مناطق خاصی از مغز مربوط می شود (سریوت و همکاران، 2002 ؛ استفن بیل،بروور، کیسر، وان وو6، 2013،34 )از نوروفیدبک برای درمان صرع، اضطراب، افسردگی، بیش فعالی، اختلال یادگیری و اختلال سوء مصرف مواد استفاده می شود( بریکوا، تایموفرل، موسولو7،2003،.(654 نوروفیدبک به عنوان روش ایمنی و غیر تهاجمی باعث تغییر و رشد سلول های مغزی می شود( وثوقی فرد و همکاران 1392،.(541
حضورذهن نیز به عنوان روشی نوین در این پژوهش مورد توجه می باشد.حضور ذهن به معنی توجه کردن به طریق خاص، معطوف به هدف در زمان حال و بدون داوری می باشد .در حضور ذهن فرد می آموزد که در هر لحظه از حالت ذهنی
1 hollander 2 simeon 3 DSM
4 Scott, Kaiser, othmer, sideroff 5 Gruzelier, Thompson, redding 6 Suryut & etc, Staufenbiel, Brouwer, Keizer, vanwouwe 7 Briukova, timofeerL, mosolov
2
همایش بین المللی روانشناسی و فرهنگ زندگی
خود اگاهی داشته و توجه خود را به شیوه های مختلف ذهنی خود متمرکز کند( امیدی و محمدخانی، 1387،.(134 حضور ذهن یعنی توجه واقعیت محض بدون توضیح( آقاباقری، خانی، عمرانی، فرهمند؛،1391، ( 54-43 .در حال حاضر رایج ترین روش آموزش کاهش استرس مبتنی بر حضوزذهن (8MBSR) می باشد .این روش در ساختار طب سنتی و برای دامنه وسیعی از افراد مبتلا به اختلالات مرتبط با استرس و درد مزمن سودمند می باشد .یکی از پیام های تمرین حضور ذهن این است که افراد در می یابند اکثر حس ها، افکار و هیجانات دارای نوسان زود گذر است .برای قرن ها ثابت شده است که حضور ذهن به کاهش درد و رنج و افزایش رفاه منجر شده است( چمرکوهی و محمد امینی،1382، .(100- 82 یکی از مسائلی که ضرورت توجه و اهمیت به این اختلال و درمان آن را توجیه می کند گرایش به خود کشی و مصرف مواد مخدر در این افراد می باشد( انجمن روانپزشکی امریکا،2000،651 )و در حدود3 تا 13 درصد مردم دچار این اختلال هستند که تعداد زنان بیشتر از مردان است( اناری، شفیعی تبار و پوراعتماد،.( 1388 باتوجه به اینکه تحقیقی در مورد اثربخشی کاهش استرس مبتنی برحضورذهن و نوروفیدبک در مورد اضطراب اجتماعی وجود ندارد، هدف این پژوهش مشخص کردن این موضوع است که آیا نوروفیدبک و کاهش استرس مبتنی بر حضورذهن بر اضطراب اجتماعی مؤثر هستند؟ و اینکه کدام روش مؤثرتر می باشد؟ با توضیحات داده شده سوالات این پژوهش موارد زیر را شامل می شود:
آیا بین دو روش نوروفیدبک و کاهش استرس مبتنی برحضورذهن در کاهش اضطراب اجتماعی در افراد اضطراب اجتماعی تفاوت معنیداری وجود دارد.
آیا نوروفیدبک موجب کاهش اضطراب اجتماعی در افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی میشود؟
آیا روش کاهش استرس مبتنی برحضورذهن موجب کاهش اضطراب اجتماعی در افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی میشود؟
روش:
طرح این پژوهش با روش شبه آزمایشی از نوع پیش آزمون_ پس آزمون با دوگروه می باشد، جامعه پژوهشی در این تحقیق دانشجویان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی دانشگاه پیام نور می باشد .ملاک های ورود به این تحقیق :سن، داشتن اضطراب اجتماعی، تحت درمان دیگری نبودن و اختلال همزمانی نداشته باشد .تعداد نمونه در این تحقیق 20 نفر به روش نمونه گیری در دسترس و به صورت تصادفی در دو گروه نوروفیدبک و حضورذهن قرار گرفتند و هر گروه شامل 10 نفر بود . برای گروه نوروفیدبک آموزش آلفا _ تتا نوروفیدبک و به مدت 12 جلسه و برای گروه درمانی حضور ذهن 8جلسه در 8 هفته برگزار شد .در این تحقیق ابتدا از هر گروه پیش آزمون با استفاده از آزمون لیبوتیز( برای ارزیابی اضطراب اجتماعی ) آزمون mmpI (برای بررسی اختلال های همایند )گرفته شد و بعد از آموزش نوروفیدبک و حضورذهن، از هردو گروه پس آزمون گرفته شد .روش آماری در این پژوهش تحلیل کوواریانس و آزمون t وابسته می باشد.
ابزار:
-پرسشنامه اضطراب اجتماعی لیبوتیز این مقیاس در سال 1987 توسط لایبوتیز ساخته شد، هیمبرگ و همکاران( (1999 ویژگی های روانسنجی این مقیاس را
خوب گزارش کرده اند و آن را یکی از دقیق ترین مقیاس های موجود در سنجش اضطراب اجتماعی دانسته اند .این پرسشنامه 48 گویه و 2 خرده مقیاس اصلی دارد .اعتبار این مقیاس را95درصد و روایی آن را 87 درصد و اعتبار خرده مقیاس آن در حد قابل قبولی گزارش شده است .نمره 65 در این پرسشنامه به عنوان نقطه برش می باشد.
-پرسشنامهMMPI
پرسشنامه چند وجهی مینه سوتا( ام ام پی ای )در دهه 40 توسط دو تن از پژوهشگران دانشگاه مینه سوتای آمریکا به نام های دکتر استارک هات وی و دکتر مک کینلی 9 ارئه شد .در شخصیت سنج چند وجهی مینه سوتا آزمودنی باید از بین سه پاسخ درست، غلط، نمی دانم یکی را انتخاب کند،
Mindfulness_based stress reduction Stark's Hot & McKinley
8
9
3
همایش بین المللی روانشناسی و فرهنگ زندگی
وقتی که به آزمون نمره داده شد، نیمرخ شخصیت براساس ده مقیاس بالینی بدست می آید که هر کدام جنبه ای از زندگی روانی را اندازه می گیرد .این آزمون از اولین آزمون هایی بوده است که اعتبارش از طریق مقیاس های بالینی با تشخیص روانپزشکان تعیین شد .فرم اولیه دارای 565 سوال بوده و در همه افراد بالای 16 سال و 8 کلاس سواد قابل اجراست .این آزمون را می توان به صورت گروهی انجام داد و زمان لازم برای اجرای آن یک ساعت می باشد .فرم جدید 567 سوال می باشد که در این پژوهش از این فرم استفاده شده است.
روش کار:
در جلسات درمانی نوروفیدبک مراجع روی صندلی مخصوص و راحتی قرارمی گیرد، 2 الکترود به گوشهای مراجع و یک الکترود به سر او، در جای مناسب متصل شد( بنا به تشخیص درمانگر). سپس از بیمار خواسته شد تاکاملاً آرام باشد و به صفحه کامپیوتری که در مقابلش قرار دارد نگاه کند .درمانگر برنامه خاصی برای بیمار در نظر گرفته است که متناسب با مشکل اوست. (این برنامه ها شبیه بازی کامپیوتری هستند). بیمار کار خاصی انجام نمیدهد بلکه مغز اوست که همه کارها را انجام میدهد .پس از چندین جلسه تمرین و تکرار، مغز تکالیف را میآموزد و خود را با آن ها تطبیق میدهد .در پایان جلسه الکترودها از بیمار جدا میشود و تکالیفی برای انجام در منزل به او داده میشود .زمان هر جلسه حدود 45 دقیقه است و جلسات درمانمعمولاً بسته به تشخیص پزشک متغیر است .که در این پژوهش 12 جلسه مدنظر بود و بر روی امواج الفا و تتا کار شده است. روش درمانی حضور ذهن به شکل برنامه 8 تا 10 هفته ای می باشد که در این پژوهش 8 هفته که در هر هفته یک جلسه به صورت گروهی اجرا شد در طی جلسات مهارت های مراقبه ای متعددی آموخته می شود که شرکت کنندگان آموزش دیدند تا بر فعالیت های خود تمرکز کنند و در هر لحظه از احوال خود آگاه باشند و هرگاه هیجانات، حس ها یا شناخت ها پردازش می شوند، بدون قضاوت مشاهده کنند بنابراین شرکت کنندگان آموزش می بینند تا به افکار و احساساتشان توجه کنند، اما به محتوای آن نچسبند.
نتایج
در بخش توصیفی ابتدا میانگین، و انحراف معیار متغیرها در بخش توصیفی ارائه میشود، سپس در بخش استنباطی نتایج حاصل از آزمون سوالات پژوهش با استفاده از تحلیل کوواریانس و آزمون t وابسته ارائه میگردد.
جدول : 1 میانگین و انحراف معیار مؤلفه اضطراب در پیش آزمون و پس آزمون به تفکیک گروه
پیش آزمون پس آزمون
گروه میانگین انحراف معیار میانگین انحراف معیار
نوروفیدبک 63/5000 11/74970 38/7000 2/11082
حضور ذهن 66/3000 3/05687 42/4000 7/35149
جدول : 2 میانگین و انحراف معیار مؤلفه اجتناب در پیش آزمون و پس آزمون به تفکیک گروه
پیش آزمون پس آزمون
گروه میانگین انحراف معیار میانگین انحراف معیار
نوروفیدبک 8/62876 64/7000 2/90784 37/3000
حضور ذهن 63/3000 8/81980 42/7000 7/39444
4
همایش بین المللی روانشناسی و فرهنگ زندگی
سوال : 1 آیا بین اثربخشی نوروفیدبک و کاهش استرس مبتنی بر حضورذهن در کاهش اضطراباجتماعی در افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی تفاوت وجود دارد؟
قبل از اجرای تحلیل کوواریانس برای پاسخگویی به سوال اول، مفروضه های همگنی شیبهای رگرسیون و همگنی واریانسها بررسی میشوند .برای آزمون همگنی شیب های رگرسیون از اثر کنش متقابل بین متغیر گروه و پیش آزمون، و برای آزمون مفروضه و اریانس ها از آزمون لوین استفاده شده است.
جدول : 3 نتایج آزمون فرض همگنی شیب های رگرسیون
متغیر منبع 1df 2df F p
اضطراب گروه *پیش آزمون 1 16 0/048 0/830
اجتناب گروه *پیش آزمون 1 16 556/2 0/129
نمره کل گروه *پیش آزمون 1 16 316/3 0/078
همانطور که در جدول مشاهده می شود، سطح معناداری برای کنش متقابل گروه و پیش آزمون اضطراب F = 0/048)، (p=0/830، برای کنش متقابل گروه و پیش آزمون اجتناب F = 556/2)،(P = 0/129 و برای کنش متقابل گروه و پیش آزمون نمره کل F =316/3) ،( P = 0/078 بزرگتر از0/05است، بنابراین فرض صفر تایید و نتیجه گرفته می شود شیب های رگرسیون برای متغیرهای اضطراب، اجتناب، و نمره کل در هر دو گروه یکسان هستند و مفروضه همگنی شیب های رگرسیون برقرار است.
جدول : 4 نتایج آزمون لوین برای فرض همگنی واریانس ها
متغیر 1df 2df F p
اضطراب 1 18 317/4 0/830
اجتناب 1 18 797/7 0/012
نمره کل 1 18 357/9 0/007
همانطور که در جدول مشاهده می شود، سطح معناداری آزمون لوین برای اضطراب F =317/4) ، P =0/830 )، بزرگتر از 0/05 است، بنابراین فرض صفر تایید و نتیجه گرفته می شود واریانس متغیر اضطراب در هر دو گروه یکسان هستند و مفروضه همگنی واریانسها برای متغیر اضطراب برقرار است .سطح معنیداری آزمون لوین برای متغیرهای اجتناب F =797/7)، 0/012 (P = و نمره کل F = 357/9)، (P = 0/007 کوچکتر از 0/05است بنابراین نتیجه گرفته می شود واریانس های متغیرهای اجتناب و نمره کل در دو گروه همگن نیست .اما با توجه به این که تحلیل کوواریانس در زمان برابر بودن تعداد آزمودنی ها در گروه ها نسبت به نقض مفروضه همگنی واریانس ها مقاوم است، و در این حالت مقادیر F به بزرگی 10 هم قابل قبول هستند
5
همایش بین المللی روانشناسی و فرهنگ زندگی
و منجر به افزایش خطای نوع I نمی شوند.، می توان از تحلیل کوواریانس استفاده کرد( تاباچنیک، وفیدل2012 10، -86 .(204
جدول : 5 نتایج تحلیل کوواریانس( آنکوا )برای اضطراب اجتماعی( نمره کل)
منبع SS df MS F P 2
پیش آزمون 0/0520 1 0/0520 0/0000 0/9830 0/0000
گروه 413/253 1 143/253 3/692 0/0720 0/1780
خطا 1902/848 17 111/932
کل 132082/000 20
همانطور که در جدول مشاهده می شود سطح معناداری مشاهده شده برای تفاوت میانگین نمره کل گروه نوروفیدبک و کاهش استرس مبتنی برحضورذهن بزرگتر از 0/05 است F = 3/692) ، . (P =0/0720 بنابراین نتیجه گرفته میشود درمان نوروفیدبک و حضور ذهن مبتنی بر کاهش استرس در کاهش اضطراب اجتماعی تفاوت معناداری ندارند .مقدار مجذور ایتا 2=0/178) )نشان میدهد که حدود 18 درصد از واریانس نمره کل توسط توسط تفاوت دو روش تبیین می شود.در مرحله بعد چون اضطراب اجتماعی از دو مؤلفه اضطراب واجتناب تشکیل شده ،بنابراین ، به بررسی اثربخشی دو روش نوروفیدبک و کاهش استرس مبتنی برحضورذهن بر مؤلفه های اضطراب واجتناب اشاره میشود .در این تحلیل از روش آنکوا استفاده شده است و اینکه قبل از انجام آنکوا همگنی شیب های رگرسیون وهمگنی واریانس انجام شده است.
جدول : 6 نتایج تحلیل کوواریانس برای مؤلفه اضطراب
منبع SS df MS F P 2
پیش آزمون 0/0960 1 0/0960 0/0030 0/9560 0/0000
گروه 65/631 1 65/631 2/120 0/1640 0/1110
خطا 526/404 17 30/965
کل 33481/000 20
همانطور که در جدول مشاهده می شود سطح معناداری مشاهده شده برای تفاوت میانگین اضطراب گروه نوروفیدبک و کاهش استرس مبتنی برحضور ذهن بزرگتر از 0/05 است(F = 2/120 ، . (P = 0/1640 بنابراین نتیجه گرفته می شود درمان نوروفیدبک و کاهش استرس مبتنی بر حضورذهن در کاهش نشانه های اضطراب تفاوت معناداری ندارند .مقدار مجذور ایتا 2=0/111) )نشان میدهد که حدود 11 درصد از واریانس اضطراب توسط تفاوت دو روش تبیین می شود.
