بخشی از مقاله
مقدمه
اضطراب2 مفهومی است چند بعدی و دارای گسترههای گوناگون که بهعنوان پدیدهای بدنی، شناختی، عاطفی و بین فردی جلوهگر میشود. اضطراب یک علامت هشداردهنده است و وقتی از حد میگذرد، عامل آشفتگی و فروریختگی سازمان رفتارها میگردد. بنابراین اضطراب ممکن است ما را از مسیر زندگی خارج کند، به نحوی که مهار زندگی را از دست بدهیم
کودکان و نوجوانان در جریان رشد انواع مختلفی از اضطراب به ویژه اضطراب آموزشگاهی را تجربه می کنند که یکی از انواع آن، اضطراب امتحان است. اضطراب امتحان به عنوان یک پدیده متداول و مهم آموزشی، رابطه تنگاتنگی با عملکرد و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارد
اضطراب امتحان، به عنوان یک حالت و وضعیت تنش و هراس تعریف شده است که با افکار نگرانکننده و فعالیت سیستم عصبی خودکار همراه می شود و در ایجاد اختلال روانشناختی در دانش آموزان، نقش مهمی ایفا میکند
ساراسون7 اضطراب امتحان را نوعی خوداشتغالی ذهنی می داند که با خود کم انگاری و تردید درباره تواناییهای خود مشخص می شود و غالبا به ارزیابی شناختی منفی، عدم تمرکز حواس، واکنش های فیزیولوژیکی نامطلوب و افت عملکرد تحصیلی منجر می گردد
فردی با سطح بالایی از اضطراب امتحان، توسط افکاری منفی غرق میشود، که این افکار، روی مقایسه عملکرد خود با دیگران، نتایج شکست و عدم موفقیت، سطح پایین اطمینان در عملکرد، نگرانی افراطی بیش برآورده شده، احساس عدم آمادگی برای امتحان و فقدان خودارزشی متمرکز میشود
از طرفی نقش مهم و اساسی عوامل عاطفی در فرایند یادگیری زبان دوم و چگونگی عملکرد فراگیران در کلاس بر دست اندرکاران آموزش زبان دوم پوشیده نیست. اضطراب یادگیری زبان دوم در کلاس بر تلاش ها و مساعی فر اگیر در کسب مهارت های مختلف زبان، اثر معکوس دارد؛ به خصوص ویژگیها و جوانب متفاوت زبان جدید ازقبیل ساختارهای دستوری و سیستم به طور کامل مجزا و مستقل آواشناسی افزون بر مسائل و دیدگاه های مختلف فرهنگی بیگانه برای آموزش دهندگان و فراگیران زبان دوم، مشکلاتی عدیده را ایجاد میکند که در این رابطه اضطراب یادگیری زبان دوم می تواند در اضطراب امتحان خود را نشان دهد
از زمان مطرح شدن اضطراب امتحان تاکنون مؤلفه های شناختی و هیجانی گوناگونی در رابطه با اضطراب امتحان مورد شناسایی قرار گرفته و از روشهای درمانی متفاوت در کاهش اضطراب امتحان استفاده شده است ؛ با این حال در دهه اخیر نسلی از درمان های شناختی رفتاری موسوم به درمان های موج سوم پا به عرصه ظهور گذاشتند. در موج سوم رواندرمانی ها که به رواندرمانی های پست مدرن معروف هستند، عقیده بر این است که شناختها و هیجانات را باید در بافت مفهومی پدیده ها در نظر گرفت. به همین دلیل، به جای رویکردهایی مانند درمان شناختی- رفتاری که شناخت ها و باورهای ناکارآمد را اصلاح کرده تا هیجانات و رفتارها اصلاح شود، در اینجا به بیمار آموزش داده می شود که در گام اول هیجانات خود را بپذیرد و زندگی در اینجا و اکنون از انعطاف پذیری روانشناختی بیشتری برخوردار شود که از این جمله از درمان ها، شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی می باشد
این رویکرد در تحقیقات گوناگون مورد تایید قرار گرفته است؛ از جمله کاهش افسردگی، کاهش اضطراب و افسردگی در بیماران دو قطبی ، جلوگیری از عود و بازگشت افسردگی ، و افزایش ارزیابی هیجانی مثبت، تجربه پاداش، هیجان مثبت لحظه ای و کاهش هیجانات منفی ؛ اما به دلیل نوظهور بودن این درمان، شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان بکار گرفته نشده است که بدین روی پژوهش حاضر این پرسش را بررسی می نماید که آیا شناخت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی بر میزان اضطراب امتحان زبان خارجی دانش آموزان دو زبانه تاثیر دارد؟
مواد و روشها
روش پژوهش حاضر، شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل میباشد و از نظر هدف، کاربردی بود. این طرح از دو گروه آزمودنی تشکیل شده بود که هر دو گروه دو بار مورد اندازه گیری قرار گرفت. اولین اندازهگیری با اجرای یک پیش آزمون و دومین اندازه گیری با اجرای یک پس آزمون بود. برای تشکیل گروهها پژوهشگر به طور تصادفی نیمی از آزمودنی ها را در گروه مستقل و نیمه دیگر را در گروه کنترل قرار داد. اندازه-گیری متغیر وابسته در یک زمان و تحت شرایط یکسان صورت گرفت. در این پژوهش یکی از دو گروه در معرض متغیر مستقل واقع نشد و برنامه همیشگی قبلی خود را ادامه داد که گروه کنترل نام دارد و گروه آزمایش در معرض متغیر مستقل قرار گرفت.
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانش آموزان دختر دو زبانه مقطع هفتم منطقه 5 شهر تهران در سال تحصیلی 1395-1394 می باشد که تعدادشان 4637 نفر می باشد. حجم نمونه با توجه به طرح پژوهش، برای هر گروه 15 نفر و در مجموع 30 نفر در نظر گرفته شد که به صورت نمونهگیری داوطلبانه در دسترس انتخاب شدند.
در این پژوهش از دو روش برای اجرا و گردآوری داده ها استفاده شده است؛ برای جمعآوری بخشی از داده های پژوهش از روش اسنادی یا کتابخانه ای استفاده شده است که با مطالعه کتابها، مقالات، پایان نامه ها و تحقیقات به منظور تدوین چارچوب نظری در جهت پاسخ به مسئله در نظر گرفته شده، داده های لازم جمع آوری گردید.
برای جمع آوری بخش دیگری از داده های پژوهش، در غالب روش پژوهش شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل و گمارش تصادفی، پیش از اجرای آموزش و پس از اجرای آموزش، گروه های پژوهش به وسیله پرسش نامهی اضطراب امتحان ساراسون، مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای تشکیل گروههای آزمایش و کنترل نیز ابتدا با اخذ مجوزهای لازم از سوی دانشگاه و با مراجعه به آموزش و پرورش شهر تهران و آموزش و پرورش منطقه 5 مدارس هدف انتخاب شدند.
سپس با مراجعه به مدارس مورد نظر و هماهنگی با مدیران این مدارس از کلیه دانش آموزان دوزبانه برای شرکت در طرح پژوهشی دعوت به عمل آمده و دانش آموزان با پرسش نامهی اضطراب امتحان ساراسون مورد ارزیابی قرار گرفتند و سپس از بین دانش آموزان متقاضی که نمره اضطرابشان متوسط و بالاتر 13 - به بالا - بوده است ، تعداد 30 نفر انتخاب شده و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. سپس گروه آزمایش به مدت 2 ماه هفته ای یکبار، در 8 جلسه 2 ساعته در کارگاه های آموزشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی شرکت نمودند. اما گروه کنترل هیچ گونه مداخله ای را دریافت ننمودند. پس از آن در مرحله پس آزمون نیز دو گروه مجدداً به پرسش نامه های اضطراب امتحان ساراسون پاسخ دادند.
پرسش نامه اضطراب امتحان ساراسون که حاوی 37 گویه دو گزینه ای می باشد که براساس یک شیوه ی خودگزارش دهی به حالات روانی و تجربیات فیزیولوژیکی فرد در جریان امتحان و قبل و بعد از آن میتوان دست یافت. هر چه نمره فرد بالاتر باشد، نشان دهنده ی میزان اضطراب بیشتری است
روایی و پایای این پرسش نامه در مطالعات متعددی سنجیده شده و با ضریب آلفای کرونباخ 0/88 و همسانی درونی 0/95 و روایی معیار برابر با 0/72 به دست آمده است
همبستگی معنی دار این مقیاس با پیشرفت و هوش نیز نشان دهنده روایی سازه آن است. ضریب روایی همگرا بین این مقیاس و پرسشنامه اضطراب مدرسه حدود 0/82 گزارش شده است - فیلیپس، 1966؛ به نقل از امیری مجد و شاهمرادی، . - 1388 آلفای کرونباخ این مقیاس در پژوهش صاحب الزمانی و زیرک - 1390 - برابر با 0/88 به دست آمد.
تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات با استفاده از برنامه نرم افزاری Spss، نسخه 20 و آزمون تحلیل کوواریانس و آزمونهای آمار توصیفی مانند میانگین و انحراف معیار استفاده شده است.
