بخشی از مقاله
چکیده
هدف از مقاله حاضر، مقایسه کیفیـت آمـوزش و پـرورش مـدارس دولتـی و غیرانتفاعی استان چهارمحال و بختیاری بوده است که در دو بخـش کمـی و کیفـی صورت پذیرفته است. در بخش کمی، برای محاسبه نرخهای آموزشی، دانش آمـوزان مدارس ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان در یک دوره 6 ساله مورد مطالعه قرار گرفتنـد که جامعه و نمونه برابر بودند. در بخش کیفی، 8 مدرسـه راهنمـایی و متوسـطه بـه صورت هدفدار انتخاب شدند و 76 دانشآموز و 74 معلم به صورت نمونـه گیـری در دسترس، در این تحقیق شرکت کردند.
پرسشهای پژوهش به بررسی نرخ ثبتنام دانش آموزان، نرخ قبولی و مـردودی، نرخ ماندگاری و ترک تحصیل دانش آموزان مدارس دولتی و غیرانتفاعی می پـردازد.
011 فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شمارۀ19، سال ششم، بهار1386
فرضیه های پژوهش بـه بررسـی میـزان سـلامت روانـی معلمـان، میـزان رضـایت دانش آموزان و ویژگیهای معلمان مدارس دولتـی و مـدارس غیرانتفـاعی اختـصاص یافته است.
ابزار پژوهش در بخش کمی، پرسشنامه 28 سوالی سلامت عمومی روان، آزمون
21 سوالی ارزیابی شخصیت آیزینگ و آزمون 24 سوالی رضایت مراجع است که از روایی و پایایی مناسب برخوردارند. در بخش کیفی چهار پژوهشگر آمـوزش دیـده ضمن حضور، در مدارس و مشاهدۀ وضعیت، با افراد مـصاحبه کردنـد. یافتـههـای پژوهش عبارتند از:
1. میان میزان سلامت روانی معلمان مدارس دولتی و غیرانتفاعی تفاوت معنادار وجود ندارد.
2. دانش آموزان مدارس غیرانتفاعی از کیفیت خدمات ارائه شده در این مدارس راضیتر از دانشآموزان مدارس دولتی هستند.
3. میان ویژگیهای فردی معلمان مدارس دولتی و غیرانتفـاعی تفـاوت معنـا دار وجود ندارد.
4. نرخ ثبت نام در مدارس دولتی در هر سه مقطع بیشتر از مدارس غیرانتفـاعی میباشد.
5. نرخ قبولی و نرخ ماندگاری در مدارس غیرانتفاعی در هر سه مقطع بیشتر از مدارس دولتی است.
6. نتایج حاصل از مشاهده و مصاحبه نشان داده که کیفیت فـضای آموزشـی و کلاسها، برنامه صبحگاهی، فعالیتهای انجمن اولیا و مربیان و برگزاری امتحانات در مدارس دولتی بهتر از مدارس غیرانتفاعی بوده است، اما کیفیت رابطه اولیا با مدرسه، کیفیت درس ورزش و آزمایشگاهها در مدارس غیرانتفاعی از مـدارس دولتـی بهتـر است.
کلیدواژهها: کیفیت آموزش و پرورش، مدارس دولتی، مدارس غیرانتفاعی
مقدمه
آموزش و پرورش درحکم مهمترین نهاد اجتماعی در ایفای رسالت خویش نیازمند بکارگیری منابع فکری، مالی، حمایتی و معنوی قابل توجهی است که تأمین آن به شرایط فرهنگـی و نگـرش
جامعه به ویژه مدیران ارشد و تصمیمگیرندگان کشور بستگی دارد. از جمله تغییرات و رویدادهای
مهمی است که نظام آموزشی کشور ما در طول سالهای پس از انقلاب اسلامی تجربه کرده فعالیـت
مدارس غیرانتفاعی در کنار مدارس دولتی، است. این مدارس، زیر نظر وزارت آموزش و پـرورش
کشور، مطابق با اهداف و سیاستهای آن اما بـا مـشارکت مـالی مـردم اداره مـیشـوند. مـدارس غیرانتفاعی با وجود فرضها و اصول زیر بنایی قوانین مربوط به آنها، بـرای آزادسـازی بخـشی از
هزینههای آموزش و پرورش از طریق واگذاری آنها به خانوادههای مرفه شکل گرفت که هدف آن
رسیدگی بیشتر به فرزندان خانوادههای غیرمرفه و در نتیجه ارتقای سطح آموزش و پرورش با تکیه
برتوان مردم در خصوص آموزش متوسـطه و رسـمیت یـافتن در مـدارس عـالی صـورت گرفـت
(عباسزاده، .(1379
مدارس غیرانتفاعی که تعداد آنها هر سال نسبت به سـالهای پـیش رو بـه فزونـی اسـت، بـر
حسب تعریف آن در قانون مربوطه، مدارسی هستند که زیر نظر وزارت آموزش و پرورش کـشور،
مطابق با اهداف و سیاستهای آن و با مشارکت مالی مردم اداره میشوند. گرچه بـه نظـر بـسیاری نام »غیرانتفاعی« چندان هم با مسما نیست، با این حال فرض بر این است که از نفعطلبی یا حداقل از اولویت آن به دور است و در لیست سیاست و خطمشی آموزشوپرورش کشور عمل کننـد. بـه همین جهت، صدور مجوز تأسیس آنها با آموزش و پرورش است که با بررسیهای نـسبتا مفـصل
انجام میپذیرد. همچنین آموزش و پرورش کشور وظیفه نظارت بر آنها را بـه عهـده دارد. پـس از
انقلاب اسلامی، سیاستگذاران نظام آموزشی با تمسک به آرای صـاحب نظـران اقتـصاد آمـوزش و پرورش، براین عقیده شدهاند که وزارت آموزش و پرورش بدون یـاری جـستن از مـشارکتهـای مردمی نمیتواند بارگران نظام آموزشی را بر دوش گیرد. به منظور خصوصیسـازی و بـا تـصویب قانون مدارس غیرانتفاعی از سوی مجلس شورای اسلامی در سـال 1367، مـردم (افـراد حقیقـی و
حقوقی) امکان آن را یافتند که اقدام به تأسیس مؤسسات آموزشی غیرانتفـاعی بنماینـد (خانقـاهی،
.(1376
در حال حاضر در کشورهای دارای اقتصاد آزاد، نظیر اروپای غربی و آمریکا، شـکل ترکیبـی
مدارس، یعنی مدارس غیر دولتی در کنار مدارس دولتی به چشم میخورد (هادجی1، 1997؛ بـریج
هاوس2، .(2001 این وضعیت که در اغلب کشورهای دیگر نیز وجود دارد (برای مثال لازی بیلی و پنگ تان3، (2003 زمینه ساز رقابت میان مـدارس دولتـی و غیـر دولتـی گـشته اسـت. تأکیـدهای
آموزشی در مدارس خـصوصی کـشورهایی نظیـر ایالـت متحـد آمریکـا، بـر اسـاس مؤسـسات و
سازمانهای بانی تا اندازهای با یکدیگر تفاوت دارند (فـردکین و تومـاس4، .(1997 ایـن تفـاوت در
تأکید مؤسسات آموزشی خصوصی بر مبانی اجتماعی، مذهبی، آموزشی متفـاوت، طیـف متنـوع و
وسیع مدارس خصوصی با عملکردهـای متفـاوت را پدیـد مـیآورد. چنانچـه فـردکین و تومـاس
(1997) اشاره کردهاند، آموزش و پرورش خـصوصی، بجـز در مـواردی کـه دانـشآمـوزان آن بـه
امکانات و شرایط آموزشی مطلوبتر نسبت به برخی از مدارس دولتی، دسترسـی داشـته باشـند (یـا
حتی دسترسی نداشته باشند)، مزیت چندانی نسبت به مدارس یا دانشگاههای دولتی ندارد.
اپلی و رومانو 1998)، به نقل از گل پرور، (1382 که رقابت میان مدارس خصوصی و دولتی
را در ایالت متحد آمریکا مورد تحلیل دقیق آماری و ریاضی قرار دادهاند، (ایـن مطالعـه بـر اسـاس
اطلاعات و آمار کلی مدارس خصوصی و دولتی در ایالات متحد آمریکا انجام شده است)، به ایـن
نتیجه دست یافتند که میان کیفیت مدارس خصوصی و انـدازه آنهـا همبـستگی منفـی وجـود دارد.
یعنی هر چه اندازه مدارس درایالت متحد آمریکا کوچکتـر باشـد، شـرایط تحـصیلی آموزشـی و کیفیت آموزش خواهد بود.
در بسیاری از کشورها، برخی از مدارس خصوصی با امکانات و آموزش مطلوب، توجه افراد جامعه خود را جلب کردهاند و از نظر آموزشی، نگرشی مثبت در میان آنان نسبت بـه خـود پدیـد
آوردهاند، اما برخی دیگر از این مدارس نیـز بـا عملکـرد ضـعیف، موجبـات نگرشـهای متعـدد و
متفاوت افراد جامعه را فراهم کردهاند. حتی در کشورهایی که اکنـون مـدارس غیردولتـی در کنـار مدارس دولتی فعالیت میکنند، چالشها و مناظرهها و بحثهای فراوان برسـر اثـر بخـشی ایـن گونـه مدارس به چشم میخورد (وینکلر و گرش بـرگ5 ، .( 2000 اسـکالر( 1979)6 همچنـین توجـه و
1- Hodge 2. Brighouse 3 . Lassibille & Pengtan
4. Friedkin & Thomas 5- Winkler & Grshberg 6. Schaller
113
رسیدگی فعالتر مدرسه و خانوادهها را به دانشآموزانی که به مدارس خصوصی میروند از عوامل
مؤثر بر رشد پرورشی دانشآموزان بسیاری از مـدارس خـصوصی نـسبت بـه مـدارس دولتـی بـر
میشمرد.
در ایران نگرشها و نظرات دربارۀ مدارس غیرانتفاعی با توجه بـه شـرایط خـاص اجتمـاعی،
فرهنگی، سیاسی و مذهبی، نسبت به کشورهای دیگر متفاوت است. شهرت مدارس غیرانتفاعی بـه
باور پژوهشگرانی چون قاسمیپویا (1380) چه به دلیل گزینشی بودن دانشآموزان و چه به سـبب
شرایط مناسب عوامل آموزشی و پرورشی آنهـا، در ایـن اسـت کـه افـت تحـصیلی را بـه حـداقل
میرسانند. در ایران از آغاز پیدایش مدارس غیرانتفاعی واکنشهایی متفاوت در میان اقشار اجتماعی متفاوت به وجود آمده است. این واکنـشها بـه اشـکال متفـاوت در افکـار عمـومی و در برخـی از
مطبوعات منعکس شدهاند. قاسمیپویا (1380) اظهار میدارد که آمـوزش و پـرورش چنـدان نظـر
موافقی نسبت به این مدارس ندارد. این مسئله در بسیاری از پژوهـشها و اظهـار نظرهـای داخلـی
منعکس شده است. برای مثال در بررسی قاسمی پویا (1380) وحاضری (1377) مهمترین نگـرش
منفی نسبت به مدارس غیرانتفاعی، پیامدهای نامناسب اجتماعی و فرهنگـی ذکـر شـده و آن را بـا
جامعه عدالت خواه امروزی کشور ایران سازگار ندانستهاند. اغلب مردم در برخی از پژوهـشها بـر
این باور بودهاند که درآمد حاصل از این نوع مدارس برای وزارت آموزش و پرورش در مقایسه با
نگرشهای منفی و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی ناخوشایندی که داشته است، چنـدان قابـل توجـه نیست. حیدری (1376) به نقل از یکی از مدیران کل وزارت آموزش و پرورش اظهار میدارد. کـه نگرش مردم ما نسبت به مدارس غیرانتفاعی بدبینانه است. از این رو افـراد خیـر از ارائـه کمـک و مساعدت به آنها با چنین اسمی پرهیز میکنند، زیرا بسیاری از مؤسسان این گونه مدارس بـا نیـت
انتفاع و بهره جستن از آن به این امر اقدام کردهاند (فرهنگ مشارکت، .(1374
حج فروش و وثوق (1374) نیز در بررسی خود، دربارۀ نگرشـهای افـراد جامعـه نـسبت بـه مدارس غیرانتفاعی، عنوان میکنند که افراد جامعه بـر ایـن باورنـد کـه مـدارس غیرانتفـاعی ویـژۀ فرزندان اقشار مرفه است و این مدارس سبب طبقاتی شدن آموزش و پرورش شده است. شـریفی
(1371) نیز نقل میکند که این نگرش وجود دارد که ایجاد مـدارس غیرانتفـاعی از نظـر آموزشـی
مشکلی به وجود نمیآورد، بلکه از نظر اجتماعی و روانی در برابر دانشآموز با استعداد محـروم از امکانات اقتصادی، نوعی بی عدالتی به وجود میآورد. البته بر اسـاس برخـی پژوهـشها (از جملـه
قاسمیپویا، (1380 مشخص شده است که مدارس غیرانتفاعی که از سوی مؤسـسههـای فرهنگـی،
خیریه، نهادها، دستگاههای اجرایی، اوقاف، سپاه و نظایر آن دایر شده است، دارای اعتبار دارند.
این نگرشها و نظرات مثبت نسبت به مدارس غیرانتفاعی به این علت است کـه در ایـن نـوع مدارس، مفهوم غیرانتفاعی بیشتر مورد نظر است و در برخی موارد اکثر دانـشآمـوزان بـه رایگـان
تحصیل میکنند. به هرحال، اکثر افراد جامعه نـسبت بـه مـدارس غیرانتفـاعی بـه سـبب عـوارض
ناخوشایند اجتماعی و فرهنگی و آموزشی آن، نظر مخالف دارند.
امروزه وجود مدارس غیرانتفاعی با توجه به امکانات اقتصادی دولـت ضـرورتی انکارناپـذیر
است. اعتبارات جاری و عمرانی آموزش و پرورش کشور از 17/7 درصد در سال 1376 به 15/32
درصد در سال 1380 مشکلات بسیار را برای آموزش و پرورش ایجاد کرده اسـت. ایـن در حـالی
است که هم اکنون وجود 9437 مدرسه و آموزشـگاه غیرانتفـاعی توانـسته اسـت کـه هزینـههـای
آموزش و پرورش دولتی را کاهش دهد. مدارس غیرانتفاعی در شرایط فعلی کـشور مـا، بـه علـت
محدودیت منابع مالی آموزش و پرورش که ناشی از افزایش جمعیت دانشآموزان، تورم و کـاهش
در آمد دولت است بر پا شده و راهی برای جلب منابع مالی از جانب مـردم اسـت. گرچـه جلـب
منابع مالی برای آموزش و پرورش میتواند راههای دیگری هم داشـته باشـد، امـا وجـود مـدارس
غیرانتفاعی راهحلی عملی و ممکن است. شناخت نقـاط ضـعف ایـن مـدارس و افـزایش کیفیـت
خدمات آنها میتواند اعتماد بیشتر مردم را جلب کند و مشارکت آنها را افزایش و بار مـالی دولـت را کاهش دهد (عباسزاده، .(1379
در چند سال اخیر ایجاد و گسترش مدارس نمونه مردمی و غیرانتفاعی و فعالیت آنها در کنار مدارس دولتی، سؤلات و ابهاماتی را در زمینه تحقق یافتن اهـداف نظـام آموزشـی مطـرح سـاخته
است (خانقاهی، .(1376 همچنین غیرانتفاعی کردن، کیفیت آموزش و پرورش را تحت تـأثیر قـرار
داده است. از آنجایی که مردم با فراهم آوردن هزینه این مدارس به صـورت پرداخـت شـهریه، در ایجاد و پابرجایی آنها سهیم هستند، در قبال آنها بیشتر احـساس مـسئولت مـیکننـد و در زنـدگی عادی آنها بیشتر حضور دارند. معلمان و مسئولان نیز چون منابع مالی خود را بـه طـور مـستقیم از والدین دریافت میکنند بنابراین، نسبت به جلب رضایت والدین و دانشآمـوزان، بیـشتر احـساس
مسئولیت میکنند و بیش از مدارس دولتی که رابطه تـأمین هزینـه از جانـب والـدین و مـدیران و
115
معلمان مدرسه، به صورت غیرمستقیم است پاسخگو هستند و ناگزیر موجب تأمین هر چـه بیـشتر
خواستهها و انتظارات والدین میشوند.
از آنجا که کیفیت مستلزم انتخاب و انتخاب هم مستلزم خصوصیسـازی بـرای ایجـاد تنـوع است (پرینگ1، (1987 بنابراین مدارس غیرانتفاعی در کل، موجب تأمین هر چـه بیـشتر انتظـارات
والدین و دانشآموزان و در نهایت ارتقای سطح کیفی آموزش و پرورش میشود.
از مدارس غیرانتفاعی میتوان برای بنای الگوی تغییرات مناسب برای شکستن روال عـادی و
سنتی نامطلوب موجود در مدارس استفاده کرد. در این الگـو همـاهنگی فعالیـتهـای آمـوزش بـا
اهداف تعلیم و تربیت، اعمال مـدیریت آموزشـی مناسـب، گـزینش روشهـای مناسـب تـدریس، ارزشیابی رشد دانشآموزان به جای سنجش محفوظات آنان، هدایت تحصیلی، شـغلی، جـسمانی،
اخلاقی، عقلانی، روحی و روانی و معنوی دانشآمـوزان، نظـارت در راهنمـایی مربیـان و اجـرای
صحیح قوانین مصوب از عوامل اساسی محسوب میشوند (برنجی، .(1367
با وجود ویژگیهای مثبتی که مدارس غیرانتفاعی دارند، این مدارس با انتقادهـای متفـاوت از سوی والدین، مربیان و معلمان نیز مواجه است که بعضی از آنها بیـانگر نکـاتی جـدی و حـساس هستند. یکی از این مسائل مطرح شده کیفیت آموزش و پرورش در این مدارس اسـت. آیـا واقعـا
تفاوت چشمگیری میان کیفیت آموزش و پرورش در مدارس غیرانتفاعی و دولتی وجود دارد؟ آیـا
کیفیت تدریس، ویژگیهای معلمان، کیفیت برنامه درسی، امکانـات آموزشـی و پرورشـی در ایـن مدارس متفاوت است. اینها مسائلی است که این پژوهش به آنها پرداخته است.
روش پژوهش
پژوهش حاضر به دو روش توصیفی و کیفی انجام یافته است. در بخش نخـست، نـرخهـای تحصیلی، مقایسه سـلامت روانـی معلمـان مـدارس غیرانتفـاعی و دولتـی، مقایـسه ویژگـیهـای شخصیتی وهمچنین میزان رضایت دانشآموزان از هرکدام از مـدارس بـا روش توصـیفی بررسـی
شده است. پژوهشهای توصیفی آنچه را هست توصیف وتفسیر میکنند و به شـرایط یـا ضـوابط
موجود، عقاید متداول، فرایندهای جاری، آثار مشهود یا روندهای در حال گـسترش توجـه دارنـد.
توجه این پژوهش معطوف به زمان حال است، اما رویدادها و آثار گذشـته را نیـز کـه بـه شـرایط
1- Pring
611 فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شمارۀ19، سال ششم، بهار1386
موجود مربوط میشوند، مورد توجه قرار داده است. (گال و همکاران، ترجمـه نـصر و همکـاران،
.(1383
بخش دوم پژوهش با روش کیفی انجام یافته است. پژوهش کیفی عبارت اسـت از مجموعـه فعالیتهایی (همچون مشاهده، مصاحبه، شرکت گسترده درفعالیتهـای پژوهـشی) کـه هرکـدام بـه
نحوی پژوهشگر را درکسب اطلاعات دست اول درباره موضوع مـورد پـژوهش یـاری مـیدهنـد.
برخی از پژوهشگران کیفی، روش کمی علم را مردود میشمارند، زیرا معتقدند که پیروی از علـوم
فیزیکی اشتباه است و رفتار آدمی با موضوعات مورد بحث پژوهشگران فیزیک متفاوت است. ایـن
عده باور دارند که ارائه و آزمون نظریههای انتزاعی بـا بهـرهگیـری از کمیـت، موجـب دور شـدن پژوهشگر از واقعیت میشود و پژوهش را صرفاٌ به نظریه محدود مـیکنـد. تعریـف و اسـتناد بـه
روشهای کمی مانع درک صحیح دانشمند از تجربههای درونی یا موارد غیرقابل مشاهده میشـود
(دلاور، .(1382
همانگونه که ذکر شد بخشی از پژوهش حاضر به روش کیفی صورت گرفتـه زیـرا پـژوهش
کیفی دارای مزایایی همچون مشاهده رفتار در وضعیت طبیعی، عمق ادراک وانعطافپذیری اسـت.
در بخش مشاهده از چند نفر مشاهده کننده، که قبلا آموزش دیدهاند، استفاده شده است.
جامعه و نمونه پژوهش
جامعه پژوهش برای برآورد نرخهای آموزشی، دانشآموزان سـالهای تحـصیلی 77-83 یعنـی شش سال تحصیلی پی در پی است. نمونهگیری در قسمت مقایـسه کیفیـت مـدارس بـه صـورت هدفدار بوده است. دلیل عدم نمونهگیری تصادفی این بوده که در مقایسه کیفـی مـدارس لازم بـود
مدارسی انتخاب شوند که همگن هستند، یعنی بهترین مدرسه غیرانتفاعی و بهترین مدرسـه دولتـی
که سنخیت داشته باشد. بدیهی است که کیفیت بهترین مدرسه غیرانتفاعی را با ضعیفترین مدرسه دولتی نمیتوان مقایسه کرد، بنابراین با نظرخواهی از اعضای آموزش و پـرورش، از میـان بهتـرین مدرسهها هشت مدرسه راهنمایی و متوسطه انتخاب شدند. که عبارت بودند از: چهـار مدرسـه در مقطع متوسطه، شامل دو مدرسه غیرانتفاعی پسرانه و دخترانه و دو مدرسه دولتی دخترانه وپـسرانه
و چهار مدرسه در مقطع راهنمایی که شامل مدرسـه غیرانتفـاعی و دولتـی دخترانـه و دو مدرسـه غیرانتفاعی و دولتی پسرانه. برای بررسی میزان رضایت دانشآموزان دونوع مدرسه، 76 دانشآموز
مقایسه نرخهای آموزشی و کیفیت آموزش و پرورش ...
117
در دسترس انتخاب شدند که 28 نفرشان از مدارس غیرانتفاعی و 48 نفرشـان از مـدارس دولتـی
بودند. همچنین برای بررسی ویژگیهای روانی و شخصی معلمـان از دو نـوع مدرسـه، 74 نفـر از
معلمان 28) معلم مدرسه غیرانتفاعی و 46 معلم مدرسه دولتی) انتخاب شدند.
ابزار پژوهش
برای مقایسه نرخهای تحصیلی در دو نوع مدرسه از آمار قبولیها، مردودیها، عـده ثبـتنـام
شدگان, عدۀ فارغ التحصیلان و . . .استفاده شد. برای مقایسه کیفیت از ابزارهای زیر استفاده شد:
الف پرسشنامه سلامت عمومی روان (G.H.Q)
این پرسشنامه دارای 28 پرسش است که به بررسی وضعیت بهداشت روانی فرد در یـک مـاه
اخیر میپردازد. پرسشنامه سلامت عمومی، یک پرسشنامه سرندی مبتنی بر روش خود گزارشدهی است که در مجموعههای بالینی با هدف ردیابی کسانی که دارای یک اختلال روانی هـستند، مـورد
استفاده قرار میگیرد. حداقل نمره فرد در این پرسشنامه صفر و حداکثر نمره 84 اسـت کـه، نمـره
بالاتر از21 نشانه عدم برخورداری از سلامت عمومی روان است. مطالعات حاکی از پایـانی بـالای
پرسشنامه GHQ28 است. مثلاً چونگ و اسپیررز (1998) ضریب پایـانی بـاز آزمـایی پرسـشنامه
GHQ28 را برابر با %55 گـزارش کـردهانـد. در ایـران پالاهنـگ و همکـاران (1375) در بررسـی همهگیر شناسی اختلالهای روانی، اعتبار این پرسشنامه را بـا بهـرهگیـری از روش بازآزمـایی بـا فاصله زمانی، %91 به دست آوردهاند.
گلدبرگ و مری (1998) نتایج مربوط به هفت مطالعه انجام شده در زمینـه روایـی GHQ از
مناطق متفاوت دنیا را با وزنی که برای واریانس مربوط به رواییهای برآورد شده قائل شدهاند فـرا تحلیـل کـرده و میـانگین حـساسیت ویژگـی GHQ را بـه ترتیـب برابـر 0/84 و 0/82 گـزارش کردهاند.در ایران پالاهنگ (1375) در رواسازی این پرسشنامه روی 689 نفر از ساکنان بالاتر از 15
سال شهر کاشان حساسیت، ویژگی، کارایی و میزان اشتباه طبقه بندی ایـن دو گـروه مـردان را بـه
ترتیــب 0/88 ، 0/78و 0/814 و 0/19 و بــرای زنــان را بــه ترتیــب 0/88 ، 0/79 و 0/84 و0/16
گزارش کرده است.
811 فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شمارۀ19، سال ششم، بهار1386
ب) تست ارزیابی شخصیت آیزینک
این آزمون دارای 21 پرسش است و پاسخها روی مقیاسـی 7 درجـهای داده مـیشـوند. هـر
پرسش یک ویژگی فردی را میسنجد. این آزمون افراد را به دو گروه درون گرا و برون گرا تقسیم
میکند. حداقل نمره در این تست 21 و حداکثر 147 است که نمره بالاتر نشان دهنده برون گرایـی و نمره پایینتر نشان دهنده درون گرایی است.
ج) آزمون رضایت مراجع
این آزمون که برای سنجش رضایت دانشآموزان از خدمات مدارس اسـتفاده شـده دارای 14
پرسش است که پاسخدهنده در بعضی از پرسشها گزینه عـالی، خـوب یـا متوسـط و در بعـضی از
سوالات گزینه خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم را انتخاب میکند. حداکثر نمره این آزمون
59 و حداقل نمره 14 است، نمره بالاتر نشان دهنده رضایت بالاتر و نمره پـایینتـر نـشان دهنـده
رضایت کمتر یا عدم رضایت است.
این آزمون اقتباس شده از کلیفورد و اتکینسون بـوده اسـت. در آزمـون اصـلی اعتبـار آن بـا
ضریب آلفا میان %86 تا %94 از چند پژوهش از هماهنگی عـالی برخـوردار اسـت. همچنـین ایـن
پرسشنامه از روایی همزمان بسیار خوب برخوردار است. ایـن آزمـون بـا انجـام دادن تغییراتـی در
آزمون اصلی و افزودن چند پرسش، برای جامعه فعلی از همسانی درونی بالا برخوردار است.
د) مشاهده
در قسمت کیفی پژوهش چهار همکار پژوهشگر پس از گذراندن دورۀ آموزشی بـه مـدارس
مراجعه کرده و به مشاهده چگونگی برگـزاری امتحـان، فـضای فیزیکـی، برگـزاری درس ورزش، کیفیت آزمایشگاه و نحوه ارتباط اولیا با مدرسه پرداختهاند.
روش تجزیه و تحلیل آماری
روش آماری پژوهش شامل آمار توصیفی بوده و برای مقایسه تفاوت دو نوع مدرسه دولتی و
غیرانتفاعی از آزمون t مستقل استفاده شده است. عملیات آماری با بهرهگیری از نـرم افـزار spss
صورت گرفته است.
مقایسه نرخهای آموزشی و کیفیت آموزش و پرورش ... 119
یافتهها
در این قسمت ابتدا یافتههای مربوط به مقایسه نرخهای تحصیلی آورده شده سپس به مقایسه کیفیت پرداخته شده است. اطلاعات مورد نیاز بـرای محاسـبه نرخهـای گـذر تحـصیلی و جریـان
تحصیلی دانشآموزانی که شامل تعداد قبولیها، مردودیها، ثبت نام کنندگان هـر سـال تحـصیلی،
شرکتکنندگان در امتحانات، افراد ترک تحصیلکننده و تعداد فارغالتحصیلان (دوره ابتدایی پس از
5 سال وبیش از 5 سال راهنمایی 3 سال و یا بالاتر از 3 سال و متوسطه 3 سـال یـا بیـشتر) بـوده
است، از واحد آمار و اطلاعات سازمان آموزش وپرورش اخذ شده و پس از جمعبندی و خلاصـه کردن و تفکیک به جنس وسال تحصیلی و . . . در فرمولهای مربوط قرار گرفته و مـورد تجزیـه و
تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
بخشی از این بررسیها دربارۀ نرخ ثبتنام بوده است. به همین دلیـل ابتـدا عـده افـراد کـه در
مقاطع مختلف تحصیلی در مدارس دولتی و غیردولتی ثبتنام کردهاند محاسبه شده اسـت، سـپس
تعیین شده که چند درصد از این افراد در یک سال تحصیلی خـاص در پایـه تحـصیلی خـاص در مدارس دولتی ثبتنام کردهاند یا مدارس غیرانتفاعی.
با توجه به اینکه کل جامعه آماری مورد بررسی قرار گرفتـه و از جـدولها و فرمولهـای آمـار توصیفی برای تعیین درصدها و نسبتها و رسم جدولها بهرهگیـری شـده اسـت و نیـز اغلـب آمـار استنباطی زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که مطالعـه کامـل جامعـه مقـدور نبـوده و از روشـهای نمونهگیری استفاده شده باشد (جهت تخمین پارامترهای جامعه از روی نمونه و تعمیم یافتـههـای نمونه به جامعه)، اما در این بخش از پژوهش به دلیل استفاده از کل جامعه به عنوان نمونه آمـاری، نیازی به بهرهگیری از روشهای آمار استنباطی وجود نداشته و در برخی از موارد دشوار بـوده، لـذا برای مقایسه برخی از نسبتها، یا استفاده از خود نسبتهای به دست آمده به بررسی مقایسه میان آنهـا پرداخته شده است.
.1 نرخ ثبت نام دانشآموزان ابتدایی در مدارس دولتی وغیرانتفاعی به چه میزانی است؟
دادههای مربوط به این سؤال به تفکیک دوره تحصیلی در یک دوره شش ساله در جـدولهای
شماره 1 ،2و3 آورده شده است.
021 فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شمارۀ19، سال ششم، بهار1386
جدول .1 نرخ ثبت نام دانشآموزان دوره ابتدایی در مدارس دولتی و غیرانتفاعی به تفکیک جنس و پایه تحصیلی
جنس پایه نوع مدرسه اول دوم سوم چهارم پنجم جمع
پسر دولتی %97/7 %97/9 %98/1 %98/1 %98 %98
غیرانتفاعی %2/3 %2/1 %1/9 %1/9 %2 %2
دختر دولتی %98/9 %99 %99/1 %99 %98/9 %99
غیرانتفاعی %1/1 %1 %0/9 %1 %1/1 %1
جمع دولتی %98/3 %98/4 %98/6 %98/6 %98/4 %98/5
غیرانتفاعی %1/6 %1/6 %1/4 %1/4 %1/6 %1/5
دادههای جدول شماره 1 نشان میدهد که نرخ ثبت نام دانـشآمـوزان دوره ابتـدایی در یـک
دوره 6 ساله در مدارس دولتی 98/5 درصد بوده، در حالی که این نرخ بـرای مـدارس غیرانتفـاعی
1/5 درصد بوده است. همچنین نرخ ثبت نام دانشآموزان پسر درمدارس غیرانتفاعی دورۀ دبـستان
2 درصد بوده که 2 برابر نرخ ثبت نام دانشآموزان دختر در مدارس ابتدایی غیرانتفاعی بوده اسـت.
همچنین در تمام پایههای ابتدایی نرخ ثبت نام دانشآموزان پسر در مدارس غیرانتفاعی نـسبت بـه دانشآموزان دختر بیشتر بوده است. بنابراین با توجه به دادههـای جـدول درصـد بـسیار پـایینی از دانشآموزان دورۀ ابتدایی جذب مدارس غیرانتفاعی شدهاند.
جدول .2 نرخ ثبت نام دانشآموزان دوره راهنمایی مدارس دولتی و
غیرانتفاعی به تفکیک جنس و پایه تحصیلی
جنس پایه نوع مدرسه اول دوم سوم جمع
پسر دولتی %95/8 %96 %95/8 %95/8
غیرانتفاعی %4/2 %4 %4/2 %4/2
دختر دولتی %98/7 %98/7 %98/5 %98/7
غیرانتفاعی %1/3 %1/3 %1/5 %1/3
جمع دولتی %97/1 %97/2 %97 %97/1
غیرانتفاعی %2/9 %2/8 %3 %2/9
مقایسه نرخهای آموزشی و کیفیت آموزش و پرورش ...
121
جدول شماره2 نشان میدهد که نرخ ثبت نام دانـشآمـوزان دوره راهنمـایی در یـک دورۀ 6
ساله در مدارس دولتی 97/1 درصد و در مدارس غیرانتفـاعی 2/9 درصـد بـوده و نـرخ ثبـت نـام
پسران در مدارس غیرانتفاعی در حدود 2/9 درصـد بیـشتر بـوده اسـت. همچنـین نـرخ ثبـت نـام دانشآموزان دوره راهنمایی در پایه سوم در حدود %2 بیشتر از سایر پایهها بوده است.
جدول.3 نرخ ثبت نام دانش آموزان پایه اول متوسطه مدارس دولتی و
غیرانتفاعی به تفکیک جنس
جنس نوع مدرسه نرخ ثبت نام
پسر دولتی %95/6
غیرانتفاعی %4/4
دختر دولتی %97/9
غیرانتفاعی %2/1
جمع دولتی %96/7
غیرانتفاعی %3/3
با توجه به جدول شماره 3 نرخ ثبت نام دانشآموزان پایـه اول متوسـطه نظـری در مـدارس دولتی (در یک دوره 6 ساله) برای مدارس دولتی 96/7 درصد بوده است در صورتیکـه ایـن نـرخ برای مدارس غیرانتفاعی 3/3 بوده است. همچنین نرخ ثبت نام دانشآموزان پـسر نیـز در پایـه اول
مقطع متوسطه بیشتر از 2 برابر نرخ ثبت نام دانشآموزان دختر در و حدود 4/4 درصد بوده است.
.2 نرخ قبولی ومردودی دانشآموزان مدارس دولتی وغیرانتفاعی به چه میزانی است؟
دادههای مربوط به این سوال در جدولهای شماره 4 ، 5 و 6 آورده شده است.
221 فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شمارۀ19، سال ششم، بهار1386
جدول .4 نرخ قبولی و مردودی دانشآموزان دورۀ ابتدایی مدارس دولتی و
غیرانتفاعی به تفکیک جنس و پایه تحصیلی
پایه تحصیلی جنس پسر دختر جمع
اول نوع مدرسه دولتی غیرانتفاعی دولتی غیرانتفاعی دولتی غیرانتفاعی
شاخص
نرخ قبولی %92 %99/5 %92 %8 %92 %99/5
نرخ مردودی %8 %./5 %99/5 %0/5 %8 %0/5
Z محاسبه شده 10/6 7/3 12/9
دوم نرخ قبولی %95 %99/8 %96 %100 %95/5 %99/9
نرخ مردودی %5 %./02 %4 0 %4/5 %0/1
Z محاسبه شده 8/1 5 9/4
سوم نرخ قبولی %96 %99/8 %97/4 %100 %96/7 %99/9
نرخ مردودی %4 %/02 %2/6 0 %3/3 %/010
Z محاسبه شده 7/1 3/9 8/2
چهارم نرخ قبولی %95/5 %99/7 %97/2 %100 %96/3 %99/8
نرخ مردودی %4/5 %/03 %2/8 0 %3/7 %/02
Z محاسبه شده 7/6 4/4 8/5
پنجم نرخ قبولی %97/7 %99/7 %98/6 %99/8 %98/1 %99/8
نرخ مردودی %2/3 %/03 %1/4 %/02 %1/9 %/02
Z محاسبه شده 5/2 2/7 5/9
جمع نرخ قبولی %95/3 %99/7 %96/3 %99/1 %95/7 %99/8
نرخ مردودی %4/7 %/03 %3/7 %/09 %4/3 %/2
Z محاسبه شده 17/5 11 20/8
مقایسه نرخهای آموزشی و کیفیت آموزش و پرورش ...
123
جدول شماره 4 نشان داده که نرخ قبولی دوره ابتدایی از سال 1377-83 برای مدارس دولتی
%95/7 بوده و این نرخ برای مدارس غیرانتفاعی %99/8 بوده است. همچنین نـرخ قبـولی مـدارس
دولتی دورۀ ابتدایی برای دانشآموزان پسر 95/3 درصد و مدارس غیرانتفـاعی 99/7 درصـد بـوده است و این نرخ برای دانشآموزان دخترمدارس دولتی 96/3 درصد و بـرای مـدارس غیرانتفـاعی
99/1 درصد بوده است.
نرخ قبولی دختران مدارس غیرانتفاعی در پایههای دوم، سوم و چهارم 100 درصد بوده است
و در تمام پایههای ابتدایی در مدارس دولتی و غیرانتفاعی نرخ قبولی دانشآموزان دختـر بـالاتر از
دانشآموزان پسر بوده است.
با توجه به اینکه نرخ مردودی از تفریق100 درصد نرخ قبولی بدست مـیآیـد لـذا در مـوارد
فوق در صورت افزایش نرخ قبولی، نرخ مردودی کاهش پیدا کرده و برعکس. همچنین با توجه به
نتایج کسب شده از آزمون نسبت برای دو جامعه مستقل در تمام پایههای ابتدایی z محاسـبه شـده
در سطح اطمینان 95 درصد (α/ 05) از z جدول (1/96) بیشتر بود و بیانگر این اسـت کـه در
دوره ابتدایی درتمام پایهها بین نرخهای قبولی و مردودی دانشآموزان و نوع مدرسه (دولتـی و یـا
غیرانتفاعی) تفاوت معنیداری وجود دارد و با دقت فراوان در جدول شماره 4 نتیجه گرفته میشود که در مدارس غیرانتفاعی دوره ابتدایی در تمام پایهها و در مجموع نرخ قبولی بیشتر از نرخ قبـولی مدارس دولتی میباشد و نرخ مردودی مدارس دولتی دوره ابتدایی نسبت به مدارس غیرانتفاعی در دوره مورد بررسی بیشتر بوده است.
421 فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شمارۀ19، سال ششم، بهار1386
جدول .5 نرخ قبولی و مردودی دانشآموزان دورۀ راهنمایی تحصیلی مدارس
دولتی و غیرانتفاعی به تفکیک جنس و پایه تحصیلی
اول تحصیلی پایه
دوم
سوم
جمع
جنس پسر دختر جمع
نوع مدرسه دولتی غیرانتفاعی دولتی غیرانتفاعی دولتی غیرانتفاعی
