بخشی از مقاله
1. مقدمه
بعد از اصلاحات ارضی و با حضور دولت و تغییراتی که در جامعه روستایی پدید آمد، بسیاری از سازمانهای مشارکتی و مردمی و سنتی رو به نابودی نهادند و سازمانهایی تشکیل شدند که با بافت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگ جامعه روستایی هماهنگی نداشتند. این گونه سازمانها مشارکت ساختگی مردم را طلب میکردند و بر حسب شرایط، گاه برای جلب مشارکت مردم به زور و قدرت متوسل میگشتند و گاه از طریق صرفههای اقتصادی، مردم را به مشارکت تشویق میکردند. در چنین شرایطی روستاییان خوداتکایی شان را از دست دادند و در عمل به دولت وابسته شدند..[4] به طوری که تمام امور روستایی که قبل از آن عمدتاً به صورت مشارکت محلی روستاییان انجام میشد به دست دولت
افتاد و دولت را همه کاره و دخیل در تمامی امور روستا کرد. برخوردهای پدرسالارانه و بالا به پایین مأموران دولتی توانمندی-ها و قابلیتهای مشارکتی را از روستاییان گرفت ونوعی بی اعتمادی و وابستگی به دولت را درآن ها تقویت کرد برآیند آن،
کاهش سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص ملی غیر نفتی بود [8] بعد از انقلاب با ایجاد گروههای بسیجی و جهادی در زمینه آباد
سازی روستاها گرایش روستاییان به اتکا و اتصال به نیروی قدرتمند- یعنی دولت- از یک سو و میل فراوان مأموران دولت به فعالیت و کوشش در محرومیت زدایی از سوی دیگر، موجب شد که مشارکت حول محور جهادگر و یا مأمورات دولت به فعالیت و کوشش در محرومیت زدایی از سوی دیگر، موجب شد که
مشارکت حول محور جهادگر و یا مأمور دولتی شکل بگیرد و به محض محدودیت فعالیت این افراد، مشارکت روستاییان کمرنگتر شد [5] اگر در گذشته فقط وزارت کشاورزی و عمران روستایی متولی بخش روستایی بودن، بعد از انقلاب نهادها و ارگانهای مختلفی از جمله جهادسازندگی، وزارت کشور، سازمان بهزیستی، سازمان تعاون، بنیاد مستضعفان، کمیته امداد امام خمینی، بنیاد شهید و... در امور روستا دخالت کرده که کارشان بیشتر مداخله گری و وابسته شدن روستاییان به نیروهای دولتی و از بین رفتن
1
روحیه مشارکت [1] و کمرنگ شدن سازمانهاو تشکل های غیر دولتی شدهاند.
در حالی که سازمانهای مردمی و روستایی داوطلبانه" به صورت ابزار لازم فرآیند انتقال و توانمند کردن همه تولیدکنندگان به کار میروند خصوصاً تولیدکنندگان و کارگران کوچکتر روستایی که برای به دست آوردن اقتصاد مقیاس و قدرت داد و ستد در جایگاه بازار و عرصه تصمیمگیری تلاش می کنند. برخی از ساز و کارهای اصلی اجتماعی جهت پیشبرد اهداف توسعه پایدار و اطمینان از هماهنگی اجتماعی از این سازمانها سود میبرند [6] با توجه به اینکه موضوع توسعه پایدار از چالشهای مهم پیش روی کشورهای در حال توسعه است. توسعه پایدار فقط با تمرکز بر رشد اقتصادی حاصل نمی شود بلکه کشورهای در حال توسع برای رسیدن به توسعه پایدار باید نهادهای م وجود را تقویت و
نهادهای مورد نیاز را ایجاد کنند .[9]این گروه از سازمانهای روستایی به سازمان های اجتماعی و مدنی روستایی نسبت داده میشوند یعنی به انواع گوناگونی از "سازمانهای مردمی روستایی و داوطلبانه" و تحت کنترل اعضا و شبکههای حمایتی که در درجه اول اعضا آن را کنترل و حمایت مالی مینمایند و اهدافی را که اعضا تعریف کردهاند دنبال میکنند. این گروهها عبارتند از تعاونی های روستایی و کشاورزی و نیز گروههای کوچک غیر رسمی ، یا رسمی که مردم روستا نقش پر رنگ و مشارکت فعال
دارند از جمله تشکلهای مردم نهادی که با مشارکت جوانان در روستا ها ایجاد شده باشگاه کشاورزان جوان می باشد که از نکات بارز آن حضور جوانان در این تشکل میباشد. این تحقیق در صدد بررسی عملکرد تشکل های غیر دولتی روستایی از جمله باشگاه کشاورزان جوان در روستاهای شهرستان تربت حیدریه میباشد.
.2 مبانی نظری:
.2,1 تعریف تشکل
گروهی از افراد که برای تحقق هدف یا اهداف مشخص و مشترک گرد هم آمده و در شکل رسمی (زمینه قانونی) و غیر رسمی
(زمینه عرفی) به فعالیت میپردازند.
.2,2 انواع تشکلها
در ایران دو نوع تشکل مردمی وجود دارد: الف: سازمانهای مردمی و سنتی و غیر رسمی ب: سازمانهای نوین و جدی رسمی
2
.2,3 ویژگیهای تشکلهای سنتی
داشتن ارتباط مستحکم و مداوم با مردم وابستگی بیشتر به کمکهای مردمی و خصوصی برای تأمین-نیازهای مالی تأکید بر رفع نیازهای مبرم مردم
ارائه خدمات مشخص و ملموس مقاومت و دوام در برابر فشارها و محدودیتهای دولتی و محیطی
.2,4 ویژگیهای تشکلهای نوین
از نظر تعداد، رو به افزایش میباشند اکثر وابستگی زیادی به دولت دارند
بیشتر به روندهای بینالمللی توجه میکنند و کمتر به نیازهای مردم از ظرفیت های بالایی برخوردارند
اکثر آنها تحت تأثیر دولت میباشند [10]
.2,5 تشکلهای کشاورزی
گستردگی و تنوع زیادی در تشکلهای بخش کشاورزی وجود دارد که هر کدام دارای ماهیت، کارکرد، ویژگی حقوقی، مأخذ قانونی، مرجع صدور مجوز، محل ثبت تشکل و ... متفاوت میباشند. به عنوان نمونه شرکتهای تعاونی در انواع زمینهها و تحت عناوین مختلف تشکیل شده و فعالیت میکنند ضمن آنکه در قالب اتحادیههای شهرستانی، استانی و مرکزی نیز فعالیت میکنند . [3] از آنجا که هدف این بررسی تشکل های و تشکل های غیر دولتی با تأکید بر باشگاهای کشاورزان جوان میباشد دورنمای کلی از سازماندهی تشکلها در بخش کشاورزی مورد توجه قرار
میگیرد.
6,2. نمونه هایی موفق از حضور NGOs در کشورهای مختلف
درکشورهای مختلف در حال توسعه نهادهای محلی نقش مهمی در تغییر سختار سنتی و اشاعه فنآوری به منظور توسعه پایدار به دولتها ایفا کردهاند که به چند مورد به طور خلاصه اشاره می-شود.
کامبوج: با توجه به اقتصاد متکی به کشاورزی کامبوج و کشاورزی خانواری و معیشتی، NGOs برای حمایت و تهسیل حضور کشاورزان در زمینه توسعه پذیرش و گسترش تکنولوژی پایدار حضور یافتهاند و مسائل عمده زیر را پیگیری نمودند: -1 حمایت از کشاورزان کوچک؛ حمایت سیاسی و نهادی؛ دستیابی
قانونی کشاورزان خرده پا به اراضی قابل کشت.
ویتنام: در کشور ویتنام، نهادهای محلی در قالب انجمنهای کشاورزان در تغییر ساختار کشاورزی برای افزایش تولید و درآمد روستاییان، حفظ محیط زیست و منابع طبیعی و ارتقای استاندارهای زندگی مردم مشارکت فعال دارند.
تایلند: در کشور تایلند نهادهای روستایی از سابقهای دیرینه برخوردارند و ضمن اجرای طرحهای فقرزدایی، نقش مهمی را در به حرکت درآورن منابع برای کمک به مردم روستایی به جای دولت ایفا میکنند.
تایوان: در تایوان انواع جوامع محلی روستایی از قبیل: انجمن کشاورزان، انجمن مردان ماهیگیر، انجمن عمران روستایی و ...
فعالیت دارند که نقشهای مختلف: پشتیبانی منابع ارائه خدمات ترویجی، آگاه کنندگی بسیج نیروها، اطلاعرسانی، ارزشیابی و بازخورد، برقرا ری ارتباط و ... را در طول برنامههای عمران روستایی ایفا کردهاند.
پاکستان: تشکلهای غیر دولتی روستاییان که برخی از طرحهای توسعه کشاورزی و روستایی را بر عهده گرفته اند و توسط بانک جهانی مورد ارزشیابی قرار گرفته که عملکرد موفقیت آمیزی داشت اند و دولت برای اثربخشی مشارکت اعضای این تشکلها برنامهریزی خاصی را تدارک دیده است [9]
.2,7 مدیریت پایدار روستایی
مدیریت پایدار روستایی هدفگیری و پیوند فضایی خود را در جهت حمایت از استراتژی های روستایی، فرایند های تأثیر گذار بر اجتماعات روستایی، خود باوری روستایی با هدف بررسی رویکرد درونی و بیرونی اثر بخش بر اقتصاد معیشتی و درآمد زا
جمعیت ساکن روستاها جستجو میکند .[12]
.3 مواد و روشها
تحقیق حاضر از نوع توصیفی و به صورت پیمایشی انجام شده است. برای انجام تحقیق، نخست با بررسی ادبیات موضوع در زمینه شناخت تشکلهای غیر دولتی و نقش این سازمانها در توسعه و مدیریت روستایی، به شناخت این سازمانها و از جمله باشگاه کشاورزان جوان پرداخته شده است. با تهیه سئوالات در زمینه این سازمان و مصاحبه با مسئول ترویج روستایی شهرستان
مشهد و تربت حیدریه از وجود این تشکل در روستاهای شهرستان تربت حیدریه آگاهی پیدا کرده و با مصاحبه از مسئول بخش تشکلهای غیر دولتی شهرستان تربت حیدریه فرمانداری شهرستان تربت حیدریه به تکمیل تحقیق پرداخته و سپس با
3
طرح پرسشنامه و گرفتن نمونه تصادفی دو مرحلهای از 719 عضو باشگاه روستاهای شهرستان 100 پرسشنامه تکمیل شده است. پس از جمعآوری پرسشنامهها ، دادهها وارد کامپیوتر شد و با استفاده از نرم افزار SPSS و روش کرونباخ آلفا، اعتبار پرسشنامه به میزان 0/70 بدست آمد. در تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمارهای توصیفی مثل فراوانی، درصد، انحراف معیار و
میانگین بهرهگرفته شده است.
