بخشی از مقاله
فصل اول:
كليات تحقيق
1-1 كليات تحقيق
اطلاعات مربوط به تحقيق باطرح مسئله¬آغاز ميشود، سپس به اهميت موضوع، فرضيه¬ها، اهداف تحقيق، روش انجام تحقيق كه درسطح اقتصاد منطقه اي مطرح است، روش گردآوري آمار و اطلاعات و روش تجزيه و تحليل آن و … پرداخته خواهد شد..
1-1-1 طرح مسئله
رشد و توسعه اقتصادي مطلوب از اهداف مهم سرمايه گذاري هر كشور اعم از پيشرفته و يا در حال توسعه مي باشد. رشد و توسعه اقتصادي در طول زمان درآمد سرانه واقعي مردم را افزايش و در نهايت سطح زندگي مردم را بهبود مي بخشد. ليكن در بسياري از كشورها مشاهده مي گردد كه جريان توسعه كليه مناطق درون يك كشور را به گونه اي مساوي و برابر مورد توجه قرار نداده و همواره تفاوتهاي قابل ملاحظه اي در درجه توسعه يافتگي مناطق پديد مي آيد.
از متغيرهاي مهمي كه سياست هاي مخلتف رشد و توسعه در مناطق را تحت تأثير قرار مي دهد اشتغال مي باشد. تجربه نشان داده است كه در ميان مناطق مختلف يك كشور نابرابريهاي زيادي در مورد اشتغال وجود دارد و عمدتاً به دليل نداشتن شناخت واقعي از سياست هاي متخذه در مناطق و ارزيابي تأثير آنها بر متغيرهاي مختلف اقتصادي از جمله اشتغال بوده است. با توجه به وجود نيروي كار جوان فراوان در كشور و اولويت قايل شدن دولت جهت رفع معضل بيكاري در برنامه هاي توسعه اقتصادي از جمله برنامه سوم توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، ضروري است در جهت شناخت وضعيت اشتغال مناطق مختلف كشور، اقداماتي اساسي صورت گيرد تا از آن طريق طراحي و اجراي برنامه هاي اقتصادي واقع گرايانه تر و مؤثرتر اعمال گردند. بنابراين آنچه در اين بررسي و تحقيق مطرح خواهد شد بررسي وضعيت اشتغال استان آذربايجان غربي و شهرستانهاي تابعه در بخشهاي مختلف اقتصادي و در مقاطع زماني مخلتف مي باشد.
به بيان ديگر مسئله اساسي تحقيق حاضر بررسي سهم بخشهاي مختلف اقتصادي استان و شهرستانهاي تابعه در اشتغال در سه مقطع زماني 1355، 1365 ، 1375 و بدست آوردن فعاليتهاي پايه براي استان و همچنين تحليل تغييرات ميزان اشتغال در گروهاي عمده فعاليت مي باشد.
1-1-2 اهميت موضوع
تحقيق در زمينه موضوع حاضر در استان آذربايجان غربي براي اولين بار انجام مي شود. بنابراين شناخت وضعيت اشتغال و بررسي تغييرات ساختاري اشتغال در بخشهاي عمده اقتصادي و زيربخشهاي آن در سطح استان و شهرستانهاي تابعه يك ضرورت است. اولويت اول دولت در سياست هاي اقتصادي در برنامه هاي مختلف توسعه اقتصادي اول و دوم و سوم مسئله اشتغال بوده و خواهد بود. به اين منظور سياست گذاران در منطقه اعم از استانداري، سازمان برنامه و بودجه استان، اداره كار، اداره صنايع، اداره كشاورزي و … در صورت شناخت مناسب از مسئله اشتغال قادر خواهند بود تا در زمينه تعيين و جهت دهي سرمايه گذاريها در بخشهاي مختلف و توزيع آن موفق گردند.
تجزيه و تحليل اشتغال در مناطق مختلف كشور مسلماً به درك بهتر جريان ايجاد اشتغال كمك مي نمايند. اكثر سياست گذاران علاقمند به دانستن روند تغييرات اشتغال در مناطق بوده چرا كه اين امر رابطه تنگاتنگي با مسئله نابرابري در ميزان بيكاري در مناطق مختلف دارد. ضمن اينكه عدم برنامه ريزي صحيح در امر اشتغال تمركز غيراداري جمعيت را در مناطق خاص بدنبال خواهد داشت. علاوه بر دلايل فوق اشتغال با بازار توليد مرتبط و بازار توليد نيز بدون شك در تغيير قدرت رقابتي منطقه در مقايسه با ساير مناطق كشور نقشي اساسي را ايفا مي نمايد.
1-1-3 فرضيه ها
در هر تحقيقي فرضيه هايي در نظر مي گيرند و در جهت قبول يا رد آن فرضيه حركت مي كنند. در اين تحقيق نيز به دنبال آزمون فرضيه هاي زير مي باشيم:
الف- شهرستانهاي استان آذربايجانغربي عموماً در بخش كشاورزي داراي مزيت نسبي (از ديدگاه اشتغال) مي باشند.
ب- روند تغييرات اشتغال در استان آذربايجانغربي متناسب با سطح ملي نبوده است.
1-1-4 اهداف
تحقيق حاضر سعي در كشف چگونگي روند سطح اشتغال در بخشهاي مختلف استان دارد. هدف اصلي اين تحقيق دانستن اين مطلب است كه چگونه و كجا توزيع منطقه اي اشتغال در سطح استان شكل گرفته است.
بطور مشخص اهداف جزئي اين تحقيق عبارتنداز :
الف – تجزيه و تحليل و مطالعه وضعيت اشتغال در فعاليت هاي عمده اقتصادي (صنعت، خدمات، كشاورزي) در سطح استان و شهرستانهاي تابعه
ب- بررسي تغييرات ساختاري اشتغال با توجه به آمار سرشماريهاي موجود.
ج- شناسايي فعاليت هايي كه استان (يا شهرستانهاي تابعه به تفكيك) از نظر اشتغال زايي در آنها داراي مزيت نسبي است.
1-1-5 كاربردها
نتايج اين تحقيق مي تواند در زمينه سياست هاي توسعه منطقه اي و تعيين فعاليت هاي اصلي مورد استفاده سياست گذاران استاني و كشوري قرار گيرد. در ضمن نتايج اين تحقيق مي تواند در برنامه ريزيهاي نيروي انساني استان و در نهايت تهيه برنامه هاي توسعه اي بكار گرفته شود.
1-1-6 روش انجام تحقيق
روش انجام تحقيق بصورت كتابخانه اي مي باشد و براي انجام اين تحقيق از تكنيك هاي آماري در جهت تجزيه و تحليل طبق مدلهاي اقتصاد منطقه اي (مدل اقتصاد پايه و روش تغيير – سهم) و همچنين از تجارب و مطالعات مربوط به ساير كشورها استفاده شده است.
1-1-7 امتيازات تحقيق
تحقيق حاضر از ابعاد مختلف از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد. انجام چنين تحقيقي در سطح استان براي اولين بار انجام گرفته است. ويژگيهاي ديگر اين تحقيق كه مي توان به آن اشاره نمود اينست كه اين مطالعه اساساً بر روي متغير مهمي چون اشتغال صورت مي گيرد و بعلت وجود آفت بيكاري در اقتصاد ايران و اهميت رفع اين معضل در برنامه هاي مختلف توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي جمهوري اسلامي ايران از اهميت ويژه اي برخوردار است.
1-1-8 آمار و اطلاعات مورد نياز
بطور كلي در تحقيق حاضر آمار سرشماريهاي نفوس و مسكن مركز آمار ايران در سالهاي 1355،1365،1375 بوده كه پس از پردازش مورد استفاده قرار مي گيرند.
1-1-9 روش تجزيه و تحليل اطلاعات
براي رسيدن به اهداف مختلف اين تحقيق از روشهاي مقداري موجود در علم اقتصاد منطقه اي استفاده شده است. با استفاده از روشهاي آماري نظير نرخ رشد سهم و تجزيه و تحليل اشتغال در فعاليت هاي عمده اقتصادي پرداخته خواهد شد. براي شناسايي و تحليل نيروها و عوامل مؤثر در تركيب ساختار اشتغال از تكنيك تغيير- سهم استفاده خواهد شد. اين تكنيك كه بطور وسيعي مورد استفاده مي باشد، نشان مي دهد كه چگونه ميزان اختلاف بين رشد استان و كشور توسط تركيب منابع را توضيح داد. اين روش متغير اشتغال را به سه جزء تقسيم مي نمايد: جزء اول، تغيير در اشتغال دليل تركيب متناسب يا غيرمتناسب صنايع در استان ( يا شهرستان) را توضيح مي دهد و جزء سوم: تغييرات رقابتي يا همان بخش مربوط به مزيت ها يا عدم مزيت استان (يا شهرستان) را بيان مي كند. تئوري اينگونه فرض مي كند كه مناطقي كه مزيت هاي نسبي خود بهتر استفاده نموده باشند نسبت به ساير مناطق از رشد بهتري برخوردار بوده اند. براي شناسايي فعاليت هايي كه استان ( يا شهرستانها) در آنها داراي مزيت نسبي باشند از مدل اقتصاد پايه استفاده شده است. در اين مدل تمايز بين فعاليت هاي پايه اي و غيرپايه اي در استان (يا شهرستانها) قايل خواهيم شد. براي پيدا كردن صنايع پايه از روش نسبت مكاني (LQ) استفاده شده و سپس با استفاده از كاربرد آن در اقتصاد پايه مي توان ضريب اشتغال زايي آن را به دست آورد. بگونه اي كه بتوان اظهار داشت كه ايجاد تعداد مشخصي از مشاغل در هر منطقه (شهرستان) به چه ميزان اشتغال در فعاليت هاي پايه و غير پايه و كل اضافه خواهد نمود.
فصل دوم:
آشنايي مقدماتي با استان آذربايجانغربي
2-1- موقعيت جغرافيايي، حدود و وسعت
آذربايجان غربي مساحتي حدود 9/37598 كيلومتر مربع را دارد كه البته بر اساس برآورد جديد دفتر فني مركز آمار ايران، مساحت استان آذربايجان غربي بدون احتساب درياچه اروميه 4868 كيلومتر مربع مي باشد. اين استان در شمال غربي ايران بين 35 درجه و 58 دقيقه تا 39 درجه و 47 دقيقه عرض شمالي و 44 درجه و 14 دقيقه تا 47 درجه و 19 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار دارد.
استان آذربايجان غربي از جانب شمال به كشورهاي تازه استقلال يافته اتحادجماهيرشوري سابق (ارمنستان و نخجوان)، از غرب به كشورهاي تركيه و عراق، از جنوب به استان كردستان و از شرق به استانهاي آذربايجان شرقي و زنجان محدود است. مركز مشترك ايران با اتحادجماهيرشوروي سابق دراين منطقه 135 كيلومتر كه همان مرز آبي رودخانه ارس مي باشد. مرز مشترك ايران با تركيه در آذربايجان غربي 482 كيلومتر مي باشد كه از اين ميزان 34 كيلومتر آن مرز آبي رودخانه هاي قره سو و نازلو به طول 34 كيلومتر و 452 كيلومتر آن مرز خشكي است. مرز مشترك ايران با عراق در اين استان حدود 200 كيلومتر مرز خاكي است. استان آذربايجان غربي طولاني ترين مرز خود را با استان آذربايجان شرقي دارد و اين مرز از پيوستن رود آق چاي به ارس درغرب جلفا شروع شده، پس از عبور از شرق رود مزبور و قطع راه مرند- بازرگان و ناحيه ولديان خوي و راه آهن ايران- تركيه، درياچه اروميه را كه مرز طبيعي دو استان را تشكيل مي دهد. در جهت شرقي مسير زرينه رود، از ميان ملكان و مياندوآب و صايين قلعه عبور نموده و در مرز زنجان خاتمه مي يابد.
مرز آذربايجان غربي به كردستان جهت غربي-شرقي دارد كه از دره رود شرع شده و پس از گذشتن از نواحي سردشت و بانه و بوكان، سقز و قطع شاخه هاي سيمينه رود و عبور از جنوب تكاب در چهار طاق در نقطه اتصال سه استان زنجان، كردستان، آذربايجان غربي خاتمه مي پذيرد.
مرز آذربايجان غربي و استان زنجان از طريق ناحيه تكاب به ماه نشان استان زنجان اتصال پيدا مي كند جهت آن شمال غربي به جنوب شرقي است و بيشتر اين ناحيه را كوههاي مرتفع پوشيده است و ارتباط تكاب با زنجان بيشتر از طريق بيجار و جاده تخت سليمان كه در نزديك ترين راه ارتباطي به زنجان به شمار مي رود انجام مي گيرد.
ارتفاع مركز استان يعني شهرستان اروميه از سطح درياي آزاد 1340 متر و فاصلة هوايي آن تا تهران 596 كيلومتر است.
2-2- وجه تسميه
نام آذربايجان از حدود 2400 سال پيش از مشهورترين نامهاي جغرافيايي ايران بوده كه در هر دوره به حوادث مهم تاريخي توأم بوده است.
آذربادگان، آذربايگان و آذربايجان، هرسه شكل در كتابهاي فارسي معروف است. شاعر ملي ايران، فردوسي، در شاهنامه از «آذربادگان» استفاده نموده است:
به يك ماه در آذربادگان ببردند شاهان و آزادگان
آذربايجان در دوران هخامنشيان به نام ماد ناميده مي شد و از مهمترين و بزرگترين ايالتهاي كشور به شمار مي رفت. هرودوت مي گويد:
« يوناني ها، كپادوكيا را جزو سوريه مي شمارند. پيش از ظهور دولت ايران، مردم آنجا تابع حكومت ماد بودند كه اكنون به دست كوروش افتاده بود.»
«استرابون» جغرافي نويس يوناني كه كتاب خود را در زمان اشكانيان تأليف كرده مي نويسد: « چون اسكندر مقدوني بر ايران دست يافت، سرداري به نام اتورپات در آذربايگان برخاست و نگذاشت آن سرزمين كه بخشي از ماد و به نام ماد كوچك معروف بود به دست يونانيان افتد. از آن پس سرزمين مزبور به نام آتورپاتكان، خوانده شد.»
آتورپاتكان واژه تركيبي پهلوي است و به زبان فارسي دري برابر آن «آذربد» كه به معناي نگاهدارندة آتش يا مسئول و خدمتگزار آتش مي باشد، وجود دارد.
در زمان حكومت رضاشاه به منظور ايجاد هماهنگي بين مقامات لشكري و كشوري و همچنين از لحاظ اهميت سياسي منطقه ، در سال 1311 هـ.ش. واحد يكپارجه آذربايجان به دو واحد سياسي تقسيم شد و يك قسمت كه در شرق قرار داشت به نام استان سوم (آذربايجان شرقي) و ديگري كه در غرب واقع است به نام استان چهارم يا آذربايجان غربي ناميده شد.
2-3- آب و هوا
استان آذربايجان غربي گرچه تحت تأثير جريانهاي مرطوب اقيانوس اطلس و درياي مديترانه قرار مي گيرد ولي در برخي از ماههاي زمستان، توده هاي سرد جبهه هواي روسيه به منطقه وارد و باعث كاهش شديد دما در استان مي شود.
علاوه بر جريان فوق الذكر، ارتفاع مكان، جهت گيري ارتفاعات، وزش باده و دوري از دريا، نقش مهمي در ميزان دما و ريزش باران در اين منطقه دارد تا جاييكه آب و هواي اين استان را مي توان حد فاصل آب و هواي سواحل درياي مازنداران و اقليم نيمه صحرايي دانست.
