بخشی از مقاله
پول الکترونیکی
پول الکترونیکی با شتاب از راه می رسد ما کجا ایستاده ایم ؟
مقدمه
یکی از سازمانهای که مردم جامعه ما حتما با آن آشنایی دلرند بانکها هستند و شما کمتر فردی را می یابید که با نام بانک آشنایی نداشته باشد . اغلب ما طی ما جهت دریافت حقوق پرداخت قبوض مختلف آب برق گاز تلفن دریافت چک واریز وجوهی به انواع حسابهای شخصی و یا دولتی پرداخت اقساط و.. به بامکها مراجعه داریم و اکثر مواقع به ویزه در روزهای پایانی ماه در شعبی خاص با صفهای طویل مشتریان درپشت باجه ها عجله افراد جهت پیشی گرفتن از یکدیگر و تلاش کارکنان بانکها جهت پاسخگویی به خواست مشتریان بی طاقت و بعضا عصبی مواجه هستیم .
شیوه و نظام سنتی در داد وستد و پرداخت وجوه حجم زیاد پول در گردش نبود اطلاع مشتریان از خدمات بانکی نبود ارتباط مستقیم بانکها با یکدیگر مشکلات متعاقب دریافت و وصول چکها و .... باعث آن شده است که گسترش شعب بانکها و افزایش کارکنان آنها پاسخگوی نیازهای روزافزون مشتریان نباشد وما کماکان شاهد وجود صفهای مشتریان در بانکها هستیم . امروزه بانکداری الکترونیکی که بر پایه خدمات حاصل از فناوری اطلاعات و ارتباطات طراحی می گردد قادر است که در نظام بانکی کشور ما نیز همانند بسیاری از کشورها عامل تحول اساسی گردد و تغییری بنیادی در شیوه سنتی بانکداری ملی بیشتر از هشت دهه فعالیت ایجاد نماید . در این ارتباط به ویزه طی سالهای اخیر گامههای مهمی برداشته شده که هنوز وافی به مقصود نمی باشد .
امروزه اطلاعات در کلیه جوامع و سازمانها ارزش بسیار زیادی یافته است و اگر منابع انسانی را نیز به عنوان ثروت اصلی سازمانها می نامند به دلیل دانش و اطلاعاتی است که افراد میتوانند داشته باشند . در بازارهای مالی امروزدنیا اطلاعات در غالب شبکه های رایانه ای دائما در حال حرکت و جابجایی از گوشه ای از دنیا به گوشه ای دیگر است نظام بانکداری کشور ما نیز به طور طبع به عنوان بخش حساسی از اقتصاد ملی وجزئی از اقتصاد جهانی و مجموعه بازازهای بین المللی نمی تواند از همراهی با تحول غیر قابل اجتناب که رهاورد دانش اطلاعات و ارتباطات است غافل گردد .
پول الکترونیکی چیست؟
طی دو دهه قبل ما شاهد رشد روزاقزون استفاده از رایانه در نظام بانکداری به شکل گسترده بوده ابم و طی سالهای اخیر تاثیر وجود ماشین های خود دریافت خود ÷رداخت و یا تجهیزات ATM و pos امکان استفاده از بانکداری الکترونیکی و کارت اعتباری , کارت بدهی , کارت هوشمند, و ....را مهیا ساخته ایم اینگونه کارتها را کارت÷ول یا ÷ول کارت و یا اصطلاحاٌ ÷ول الکترونیکی گویند.
یکی از برنامه هایی که اخیرا در نظام بانکی کشور با جدیت بیشتر و در راستای استفاده مطلوب و عملی از ویژگی ها و مزایای فناوری اطالاعات و ارتباطات , دنبال شده است استقرار طرح شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی است که آن را مختصرا شتاب گویند.
این طرح قصد آن دارد تا بعنوان زیر ساخت استفاده از ÷ول الکرونیکی در سطح جامعه ایفای نقش نماید.
این شبکه انتقال اطلاعات یکی از طرحهای مهم و اساسی در استقرار نظام بانکداری الکترونیکی است. که قادر است اطلاعات ÷ولی و مالی را بین بانکها از طریق بستر رایانه ای و مخابراتی انتقال دهد و در نهایت کلیه بانکهای کشور تحت ÷وشش آن قرار خواهند گرفت.
یکی از اساسی ترین مزایای این طرح یک ÷ارچگی کلیه شعب تحت ÷وشش طرح در بانکهای عضو می باشد. و لذا محدودیت جغرافیایی و مشکلات جابجایی فیزیکی مشتریان بانکها را حل خواهد نمود. بنابراین در این نظامهای ÷رداخت الکترونیکی کارتهای ÷رداخت مستقل از بانک صادره آن توسط کلیه ÷ایانه ها و بنگاه های اقتصادی مورد ÷ذیرش قرار می گیرد. استفاده از این کارتها به جای ÷ول می تواند همراه با صرفه جویی هایی در هزینه های مشتریان وبانکها گردد.
به طور کلی این گونه صرفه جویی ها وبعبارتی مزایای ناشی از استقرار طرح شامل صرفه جویی های مستقیم و غیر مستقیم است. صرفه جویی های مستقیم طرح قابل اندازه گیری است و حالت کمی دارد این مزایا عبارتند از : صرفه جویی در دریافت و ÷رداخت , چا÷ و نشر اسکناس , ضرب مسکوک , حمل و نقل ÷ول و امور بایگانی اسناد بانکی , صرفه جویی های غیر مستقیم طرح نیز در زمینه های اقتصادی , اجتماعی , فرهنگی و سیاسی مطرح است که هرچند محسوس است ولی دارای حالت کیفی هستند و قابل اندازه گیری نیست.
در ارتباط با مزایای کیفی طرح می توان موارد زیر را عنوان نمود:
گسترش ÷ول التکرونیکی مردم را از مراجعه به بانکها بخصوص شعبه مشتری بی نیاز می کند , بنا براین مراجعه نکردن مشتریان به شعب مختلف کاهش ترافیک حفظ محیط زیست مصرف سوخت و لذا توزیع متناسب مشتریان در شعب بانکها را به همراه خواهد داشت یکی از ویژگی های دیگر این طرح تبادل اطالاعات ÷ولی و بانکی به صورت یکنواخت در سطح شبکه بانک است و نیز می دانیم که اطلاعات در بازارهای مالی دارای چه نقش حساسی است که به عنوان دارایی ارزنده ای در این بازارها محسوب می گردد.
به هر حال با استقرار کامل طرح حضور فیزیکی مشتریان و ازدحام آنان در سطح شعب بانکها کاهش خواهد یافت کاهش حجم ÷ول و گردش آن از دیگرمزایای این طرح است
جایگاه پول الکترونیک در اقتصا د مدرن
با توجه به ÷یشرفت روز افزون فناوری اطلاعات وگسترش استفاده از ÷ول الکترونی
درفضا ی شبکه های رایانه ای ازاواسطدهه 1990شا یدبتوان دوره اقثصاداینترنتی نامید
اهمیت ÷یدایش÷ول الکترونیکی به حدی است که برخی ازاقتصاددان ازان به عنوان انقلابی
که می تواندموجب انتقال قدرت ازدولت ها وبا نک های مرکزی به سرما یه گذاران مصرف کنندگان وکارافرینان شود یاد می کنند. پول الکترونیکی یا پول دیجیتالی ارزش پولی واحدهای پول منتشر شده از سوی دولت یا بخش خصوصی است که به شکل الکترونیکی بر روی یک وسیله الکترونیکی ذخیره شده است . پول الکترونیکی نوعی ابزار مالی الکترونیکی است که حداقل از عهده انجام همه وظایف پول بر می آید . مهمترین ویزگی پول الکترونیکی "فراملیتی" ویا "بی مرز " بودن آن است که خود نقش مهمی در اثر گذاری بر سایر متغیر های اقتصادی ایفا می کند این پول به طور بلغوه می تواند بی ثباتی بازارهای ارز خارجی را نیز افزایش دهد از آنجا که پول الکترونیکی نماینده پول واقعی است لذا بایستی یک نرخ ارز و یک بازار ارز خارجی در فضای رایانه ای وجود داشته باشد .
در حال حاضر اعلب ناشران پولهای الکترونیکی در اثر فشارهای رقابتی اقدام به پرداخت بهره به مانده موجودی پولهای الکترونیکی افراد می نمایند بنابراین یکی از مزیت های پول الکترونیکی نسبت به پول معمولی آن است که این نوع پول علاوه بر برخوردار از قابلیتهای اسکناس و مسکوک از درآمد سود یا بهره در کشورهای مختلف نیز برخوردار است .
پول الکترونیکی از طریق سرعت بخشیدن به مبادلات پولی سرعت گردش پول را افزایش داده و در نتیجه تقاضای اسکناس و مسکوک را کاهش می دهد .
پول الکترونیکی به لحاظ ویزگیهایش می تواند جایگزین پول بانک مرکزی گردیده ودر صورتی که نگهداری ذخیره قانونی اجباری نباشد و موجودی پول الکترونیکی در اندازه گیری حجم پول لحاظ شده باشد موجب افزایش عرضه پول شود زیرا کاهش در حجم اسکناس و مسکوک بانک مرکزی با افزایش جبرانی در پول الکترونیکی (EM) همراه بوده و حجم سپرده های دیداری را افزایش می دهد البته گسترش نشر پول الکترونیکی علاوه بر مشکلاتی که حوزه فعالیتهای بانک مرکزی ایجاد می کند باعث بروز مسائلی در زمینه اخذ مالیات و فعالیتهای پول شویی میشود.
از این رو مقامات پولی برخی کشورها به لحاظ امکان سواستفاده از پول الکترونیکی برای اهدافی چون پول شویی و فرار مالیاتی در صدد محدود ساختن ویا توقیف آن برآمده اند در واقع ویزگی غیر قابل رد گیری پول الکترونیکی فرایند فرار مالیاتی و پول شویی را تسهیل کرده و به فعالیتهای نامشروع و غیر قانونی رونق می بخشد . همچنین استفاده گسترده از پول الکترونیکی بانکهای مرکزی را در زمینه هایی چون سیاست پولی نظارت بانکی نظارت بر سیستم پرداختها درآمد ناشی از نشر اسکناس و مسکسوک و ثبات سیستم مالی تحت تاثیر قرار خواهد داد لیکن امروزه مهمترین نگرانی بانکهای مرکزی مسئله "امنیت" پول الکترونیکی است . بررسی نسبت حجم اسکناس و مسکوک در گردش به حجم کل داراییهای بانک مرکزی نشان می دهد که این نسبت حداکثر 3/24 درصد (در سال 1370) و حداقل 6/10 درصد در سال 1374 بوده است.
این ارقام در مقایسه با ارقام مشابه در کشورهای کانادا 95 درصد آمریکا 78 درصد آلمان 70 درصد بلژیک 44 درصد فرانسه 40 درصد ایتالیا 28 درصد به طور قابل ملاحظه ای در سطح پائین تری قرار دارد بر اساس این شاخص می توان عنوان داشت که به دلیل حجم نسبی کمتر اسکناس و مسکوک از کل بدهی های بانک مرکزی جایگزینی پول بانک مرکزی در ایران اثرات بالقوه کمتری بر قدرت کنترلی این بانک داشته و ابزارهای سیاست گذاری پولی را کمتر متاثر خواهد ساخت.
همچنین حساسیت عرضه پولی نیز در دوره مورد بررسی به دلیل کاهش نسبت حجم سپرده های دیداری کاهش یافته و از رقم 81 درصد در سال 1370 به رقم 55 درصد در سال 1379 رسیده است. با این حال این ارقام در مقایسه با ارقام مشابه درکشورهای توسعه یافته به طور قابل توجهی کوچکتر است دلیل این امر به رقم بالا بودن نسبی نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به کل سپرده های دیداری که می تواند بیانگر عدم توسعه یافتگی مناسب بازارهای مالی در کشور باشد. بالا بودن نرخ ذخیره قانونی است درهر حال کشش عرضه پول ایران در سال 1379 نشان میدهد که در اثر جایگیزینی یک درصد از پول بانک مرکزی عرضه پول 55 درصد افزایش خواهد یافت همچنین با جایگزینی پول الکترونیکی به جای پول بانک مرکزی عرضه پول افزایش یافته و کنترل عرضه پول از سوی بانک مرکزی با مشکل مواجه می شود
در نهایت می توان گفت که اثر بالقوه پول الکترونیکی بر قدرت کنترلی بانک مرکزی و سایستهای پولی اندک است . همچنین گسترش نشر پول الکترونیکی در اقتصاد ایران به رقم بالا بودن نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به سپرده های دیداری تاثیر محسوسی بر حجم پول نخواهد داشت.
پول الکترونیک تفنن یا نیاز زندگی امروز؟
اینک بعضی از بانکهای خصوصی به فکر افتاده اند تا برای تسهیل داد و ستد ها و خریدهای روزانه مردم پول الکترونیکی و به زبان دیگر کارتهای اعتباری منتشر و روانه بازار کنند. اقدام در خور ستایشی است که ما را یک گام به تحولات برق آسای علمی و تکنولوپی دنیای پیشرفته نزدیکتر می سازد اما تهیه و انتشار کارتهای اعتباری یک روی سکه است و فراهم ساختن زمینه و بستر عموم مردم از این کارتها روی دیگر سکه چه در غیر این صورت هدف جایگزین ساختن اسکناس با کارتهای اعتباری و بی نیاز ساختن مردم از همراه داشتن دسته های اسکناس برای پرداخت بهای کالا و خدمات مورد نیاز در آینده قابل پیش بینی برآورده نخواهذ شد .
از عمر پیدایش و رواج کارتهای اعتباری در مغرب زمین نزدیک به چهار دهه می گذرد و فرهنگ جایگزینی اسکناس با کارتهای اعتباری در کشور های پیشرفته جهان چنان عمق و وسعتی پیدا کرده که امروزه در آن کشورها کمتر شهروندی را می توان پیدا کرد که چند نوع از این کارتهای اعتباری را درجیب یا کیف پول خود نداشته باشد حدود 5 سال پیش نیز نوعی کارت اعتباری به نام سمین از سوی یک موسسه معروف و معتبر داده پردازی در کشور ما انتشار پیدا کرد که اگر زمینه و زیر ساخت های لازم برای به جریان افتادن آن کارت اعتباری قبلا فراهم شده بود امروز کارتهای اعتباری منتشر شده از سوی بانکهای خصوصی و موسسات اعبتاری با استقبال گسترده ای از سوی عموم مردم روبه رو می شد اما در نهایت تاسف با وجود گذشت چند سال هنوز چنین زمینه ای برای رواج کارتهای اعتباری در شبکه توزیع کالا و عرضه خدمات کشور ما به وجود نیامده و به همین سبب کارتهای اعتباری نمی توانند حتی در سطح حداقل نقش اسکناس را در رفع نیازهای روزمره مردم ایفا کنند البته نباید فراموش کنیم که فرهنگ سازی و ایجاد زیرساختهای ضروری برای رواج کارتهای اعتباری از عهده یک بانک به تنهایی ساخته نیست.
مهمتر از برگزاری سمینار ایجاد زیرساختها و بستر هایی است که برای کارتهای اعتباری نزد مردم اعتبار ایجاد کند و به تمامی شهروندان اطمینان بدهد با در اخیتار داشتن یک یا چند نوع کارت اعتباری می توانند حتی از نانوایی و خواربا فروشی محله خود بدون نیاز به پرداخت اسکناس اجناس مورد نیاز خود را خریداری کنند. اما در کمال تاسف مشاهده می کنیم که درحال حاضر چنین اعتباری برای کارتهای اعتباری ایجاد نشده و اکثریت مردم به این پول الکترونیکی به چشم یک پیده لوکس تفننی و تجملی که اختصاص به قشر خاصی از جامعه دارد نگاه می کنند.
اینکه به مردم بگوییم با در اختیار داشتن کارت اعتباری فلان بانک خصوصی می توانند از چند فروشگاه زنجیره ای موجود در چند شهر بزرگ خرید کنند و یا با اعلام فهرست اسامی چند رستوران و آژانس مسافرت هوایی و فروشگاه لوازم خانگی و امثالهم در شهری به بزرگی تهران که کارتهای اعتباری را به جای اسکناس میپذیرند بخواهیم برای این کارتهای اعبتار و جایگاه حقوقی در حد اسکناس ایجاد کنیم کار چندان درستی در ارتباط با بستر سازی مورد نظر برای رواج دادن استفاده از کارتهای اعتباری در جامعه انجام نداده ایم و کاملا طبیعی است تا زمانی که تیراژ مصرف کارتهای اعتباری در میان قشرهای مختلف جامعه افزایش پیدا نکند موسسات اعتباری و پولی منتشر کننده این کارتها سود مورد انتظار را از ارائه چنین خدماتی به دست نخواهند آورد و چه بسا با ادامه وضع موجود و عدم گسترش جغرافیای پذیرش کارتهای اعتباری در میان درصد بالای از صنوف عرضه کننده کالا و خدمات هزینه چاپ و انتشار کارتهای اعتباری در ستون زیان عملکرد مالی موسسات مذبور خواهد شد
به نظر می رسد که آن ضربالمثل معروف چاه و منار که همه ما بارها آن را شنیده ایم امروز دارد در مورد کارتهای اعتباری منتشر شده از سوی برخی بانکهای خصوص مصداق پیدا میکند و جای تاسف است که مشاهده می کنیم نه خود این موسسات و نه خود موسسات ذیربط تلاش مجدانه ای درخصوص ایجاد زیرساختهایی که به فراگیر شدن پدیده بسیار مفید و مشکل گشای کارتهای اعتنباری در جامعه ما بیانجامد از خود نشان نمی دهند ظاهراً مثل همیشه در ارتباط با پول الکترونیک یا کارتهای اعتباری دوست داریم اقیانوس باشیم اما به عمق یک بند انگشت.
آنچه مسلم است با توجه به ادامه تورم دو رقمی که ما را هر روز به حمل اسکناس های بیشتر برای خرید خدمات و مایحتاج ضروری زندگی وادار می سازد و با در نظر گرفتن خطرات بالقوه ای که شهروندان را به هنگام همراه داشتن حجم زیادی از اسکناس و پول نقد و حتی چک پول تحدید می کند جامعه ما هم همچون جوامع پیشرفته جهان چاره ای جز جایگزین ساختن اسکناس و سایر پول های کاغذی با کارتهای اعتباری ندارد و هرچه در ایجا د زیر ساخت ها و ترویج فرهنگ استفاده از کارتهای اعتباری تاخیر شود جامعه خسارتهای بیشتر را تحمل خواهد کرد.
به همین سبب باید کاری کنیم که هرچه زودتر کارتهای اعبتاری از حالت تفنن به یک نیاز اساسی زندگی امروز ما مبدل شود .
دردسرهای پول الکترونیکی
سهم ایران از تجارت سیر رونق الکترونیکی در جهان , در حالی سال گذشته معادل صفر بوده است که در همان مدت برخی کشورها چندین برابر کل درآمدهای نفتی و غیر نفتی ایران از رهگذر تجاریت الکترونیکی درآمد داشته اند./
به راستی چرا تجارت الکترونیک در کشور ما تا به این اندازه مهجور مانده است هر چند این امر علتهای مختلفی دارد که یکی از آن فقدان زیر ساختهای فناوری اطلاعات است هرچند در این زمینه تاکنون فعالیتهای زیادی صورت گرفته است ولی واقعیت آن است که هنوز راه زیادی تا رسیدن به نقطه مطلوب وجود دارد بر اساس آمارهای موجود در ایران فقط 6 میلیون کابر اینترنتی وجود دارد که اکثر آنها به جز کارکرهای عمومی اینترنت مانند مرور سایتهای مورد علاقه خبری و تفریحی و ... چت کردن , رد و بدل کردن ایمیل و یک سری کارهای پیش پا افتاده هیچ استفاده ای از اینترنت نمی کنند چرا که اساسا با کاربردهای فراتر این وسیله ارتباطی نا آشنایند. سرعتهای پایین و ظرفیت محدود خطوط اینترنتی هم مزید بر علت شده است تا اوضاع کنونی همچنان پایدار بماند.
از سوی دیگر یکی از اساسی ترین الزمات تجارت الکترونیکی , بهره گیری از پول الکترونیکی است متاسفانه پول الکترونیکی در کشور ما در حد کارتهای اعتباری بانکها که تامین کننده اسکناس های مورد نیاز روزانه است که بدون رد و بدل کردن اسکناس و چک و ... معاملات تجاری صورت پذیرد و حال آنکه در ایران , کارتهای اعتباری صرفا بدین علت مورد تقاضا هستند که تمام ساعات شبانه روز امکان اخذ یا واریز اسکناس وجود دارد.
امنیت و پول الکترونیکی
با پیشرفت روز افزون فن آوری اطلاعات طی دو دهه اخیر و ظهور روشهای پرداخت جدیداز جمله پول الکترونیکی , بانکهای مرکزی را در مقابل چالش بزرگی قرار داده است.
بیشتر صاحب نظران در امور مالی استفاده از این فناوری را نگران کننده یاد می کنند که باعث بروز آشفتگی در سازمان و مقررات سازمانهای مالی گردیده است.
امروزه مهمترین نگرانی ها ناشی ازمساله امنیت پول الکترونیکی است چرا که جعل کردن نوعی از پول الکترونیکی که بطور گسترده ای مورد استفاده مصرف کنندگان قرار میگیرد می تواند ثبات پول الکترونیکی که به طور گسترده ای مورد استفاده مصرف کنندگان قرار می گیرد . می توان ثبات سیستم مالی را به شدت مختلف ساخته و موجی از فشارهای تورمی را به راه اندازد.
فرهنگ استفاده از پول الکترونیکی
اهمیت پیدایش پول الکترونیکی به حدی است که برخی از اقتصاددانان از آن به عنوان انقلابی که می تواند موجب انتقال قدرت از دولتها و بانکهای مرکزی به سرمایه گذاران , مصرف کنندگان و کارآفرینان شود یاد می کنند حال با توجه به اهمیت موضوع , آیا جامعه ایرانی توانسته است با این پدیده اقتصادی همگام شود.
هر چند که پول الکترونیکی در شهرهای بزرگ جایگزین پول واقعی می شوند اما سرعت این کار به اندازه ای نیست که بتوان این کار را ستود
چند دلیل برعدم استفاده کمتر از پول الکترونیکی:
- فناوری اطلاعات در همه شهرهای کشور گسترش پیدا کرده است
- مشکلات فنی فناوری اطلاعات , موجب دلسردی استفاده کنندگان می شود
- دریافت سود از بابت استفاده از پول الکترونیکی
- عدم گسترش تجهیزات سیستمهای پول الکترونیکی در مراکز مهم اداری صنعتی , تجاری
- عدم اختصاص تسهیلات مالی به دارندگان حسابهای الکترونیکی
پول دیجیتالی چه مزایایی دارد؟
پول دیجیتالی با اینکه در کشور صد در صد جایگزین پول واقعی نشده است آن هم به خاطر معایبی که در پول دیجیتالی می توان یافت اما علاوه بر معایب آن شاید مزایای آن بیش از معایب آن باشد
مهمترین ویژگی پول الکترونیکی بی مرز بودن آن است که خود نقش مهمی در اثر گذاری بر سایر فعالیتهای اقتصادی ایفا می کند به عبارت دیگر دارنده پول الکترونیکی می تواند در قبال خرید یک کالای اقتصادی بهای آن را از یک نقطه به نقطه دیگری از جهان پرداخت کند یعنی با کمترین زخمت و دردسر می توان پولی را در بازارهای اقتصادی مصرف کرد.
در این صورت دیگر دارنده حساب , در مقررات اداری پیچیده بانکها دچار نخواهد شد.
در اکثر کشورهای جهان اغلب ناشران پولهای الکترونیکی اقدام به پرداخت بهره به مانده موجودی پولهای الکترونیکی افراد می کنند بنابراین یکی دیگر از مزیتهای پول الکترونیکی نسبت به پول معمولی آن است که این نوع پول , علاوه بر برخورداری از قابلیتهای اسکناس و مسکوک , از درآمد (سود یا بهره در کشورهای مختلف) نیز برخوردار است.
اکثر بانکها برای جذب بیشتر سرمایه گذاران برای افتتاح حسابهای الکترونیکی در پرداخت بهره به مشتریان رقابت می کنند تا بتوانند گردش پولی بیشتری را از مشتریان داشته باشند.
در این شیوه دیگراز جابجایی اسکناس که همیشه همراه با اضطراب و استرس بوده خبری نیست. مشتری با خیال آسوده و مطمئن میلیاردها تومان پول را از یک نقیه به نقطه ای دیگر تزریق می کند بدون آنکه آسیب جدی در جابجایی پول ببیند.
